«جوان» در گفت‌وگو با سردار علي ناظري، معاون نشر و ادبيات سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌هاي دفاع مقدس و بسيج در پي آن است تا با مروري بر فعاليت‌هايي كه تحت عنوان حفظ و نشر آثار دفاع مقدس انجام مي‌گيرد، چرايي فاصله بين نسل‌هاي مختلف با نسل اول دفاع مقدس پاسخ دهد؛ نسلي كه هنوز در كنار ما و گاهي در كسوت عنوان مسئولان حضور دارند و ناظري نيز يكي از آنهاست. او كه از اولين سال آغاز جنگ تحميلي در جبهه‌ها حضور يافته و اينك نيز مشتاقانه از طرح‌هاي خود براي حفظ و نشر همان ارزش‌ها سخن مي‌گويد، صبح يك روز تابستاني در دفتر كارش پذيراي ما شد تا گفت و شنودمان از دغدغه‌هاي موجود در عرصه فرهنگ مكتوب دفاع مقدس، مصاحبه زير را شكل دهد.
معمولاً وقتي موضوع حفظ و نشر آثار و ارزش‌هاي دفاع مقدس پيش مي‌آيد، برخي اين سؤال را مطرح مي‌كنند كه اصلاً چرا بايد به حفظ اين ارزش‌ها اقدام شود، پاسخ شما به اين «چرا» چيست؟
به نظر من اين سؤال كساني است كه واقف به اهميت موضوع نيستند. قاعدتاً وقتي كه يك واقعه بزرگ و تأثير‌گذار در حركت تاريخي يك جامعه اتفاق مي‌افتد، مخصوصاً اگر افتخار‌آميز نيز باشد و اگر خوب به آن پرداخته شود مي‌تواند هويت‌ساز باشد. پيشتر اگر با آوردن نام ايران در مجامع بين‌المللي واژه‌هايي چون تاريخ كهن اين مرز و بوم در اذهان تداعي مي‌شد، بعد از دفاع مقدس، مردم جهان، ايران و ملتش را با واژه‌هايي چون مقاومت و ايثار و شهادت مي‌شناسند. پس مي‌بينيم كه اگر اين ويژگي‌ها و ارزش‌ها خوب بررسي و تبيين شوند، مي‌توانند هم در مردم كشور ما و هم در ساير ملت‌ها جا بيفتند و نهادينه شوند. افتخار به اين ارزش‌ها حداقل حسي است كه با پرداخت مناسب به آنها در جامعه ايجاد مي‌شود و اگر آدمي به مسئله‌اي افتخار كند، درصدد حفظ آن بر‌مي‌آيد. دفاع مقدس في نفسه داراي ظرفيت‌ها و پتانسيل‌هاي ارزشمندي است كه مي‌تواند فرهنگ‌ساز باشد و باعث دوام و قوام حركت تاريخي ملت ما و حتي ساير ملت‌ها باشد. چنانچه حضرت امام (ره) فرمودند ما در جنگ انقلاب‌مان را صادر كرديم، امروز اگر حركت‌هايي را در سطح منطقه و جهان مي‌بينيم كه به عنوان بيداري كشورهاي مسلمان شناخته مي‌شوند، برگرفته از همين حس مقاومت و ايثار و شهادت‌طلبي است كه از انقلاب اسلامي ايران اخذ شده و پايه حركتي ساير ملت‌ها را بنا نهاده است. مسلماً اگر ملتي از مرگ نترسد و براي عزت و استقلال و ارزش‌هايش تلاش كند، به پيروزي خواهد رسيد، يعني همان واقعيتي كه اينك در جهان اسلام شاهدش هستيم.
طبيعتاً در پي پاسخگويي به اين «چرا» سؤال از راهكارهاي مناسب براي نشر ارزش‌هاي دفاع مقدس به وجود مي‌آيد؛ امري كه با توجه به كاستي‌هاي موجود در جامعه، گويي چندان موفق نبوده است، شما دليل اين امر را چه مي‌دانيد؟
به شخصه ايراد و مشكلي اصلي در بيان و پرداخت مناسب به ارزش‌هاي دفاع مقدس را عمدي و ارادي نمي‌دانم. به نظرم غفلتي در اين خصوص صورت گرفته كه طيف مختلفي از مسئولان و حتي رزمندگان را شامل مي‌شود. خيلي از رزمنده‌ها هنوز هم در مورد تعريف خاطرات‌شان دچار ترديد هستند يا برخي از مسئولاني كه در امور فرهنگي دفاع مقدس گماشته مي‌شوند مناسب براي اين امر نيستند، همين عدم توجيه اينكه اصلاً چرا بايد به ارزش‌هاي دفاع مقدس پرداخت، آفتي است كه متأسفانه برخي از مسئولان امر را نيز شامل مي‌شود و به نظر من مدير فرهنگي كه توجيه نباشد كفايت لازم را در اين خصوص نخواهد داشت. در روند امور فرهنگي نيز اين كاستي به چشم مي‌خورد. اگر ما واقف هستيم كه حيات سياسي، فرهنگي، انقلابي و حتي بين‌المللي ما وابسته به مفاهيمي چون ايثارو جهاد و شهادت است، چرا نبايد براي اين امر خطير و مهم كنگره‌اي بزرگ و سراسري داشته باشيم. همانند آنچه در كنگره نماز شاهد هستيم كه از بالاترين رده مسئولان مملكتي گرفته تا وزرا و عموم مردم در آن شركت مي‌كنند و مقام معظم رهبري نيز پيامي براي آن صادر مي‌كنند. در اين كنگره مسئولان گزارشي را از عملكرد خود در خصوص نماز به عنوان رگ حياتي جامعه اسلامي بيان مي‌دارند. پس اگر ما مفاهيم نهفته در جهاد و شهادت را نيز مهم مي‌دانيم بايد براي آن نظير اين كنگره را تشكيل دهيم و به اين ترتيب مسئولان با جمع شدن در اين كنگره و ارائه راهكارها و برنامه‌ها به دبيرخانه دائمي آن، مي‌توانند اهداف و روند حركتي بخش‌هاي فرهنگي در اين خصوص را تبيين كنند.
اين كنگره پيشنهاد جالبي است، آيا آن را به مسئولان ارائه داده‌ايد؟ به عنوان يك فعال در امور فرهنگي دفاع مقدس، چه راهكارهاي ديگري را پيشنهاد مي‌كنيد؟
من چندين بار موضوع اين كنگره را در جلسات و نشست‌هاي مختلف طرح كرده‌ام، اما هنوز مشخص نيست چه تصميمي در اين خصوص گرفته مي‌شود. با وجود چندين سال حضور در سازمان حفظ آثار به نظرم مي‌رسد مي‌توانيم در پنج محور موضوع انتقال ارزش‌هاي دفاع مقدس در جامعه را تسهيل كنيم. توليد منابع و متون، تربيت دانش آموختگان با تخصص دفاع مقدس، حفظ آثار فيزيكي آن دوران، توليد محصول و كالا با مضامين دفاع مقدس و بالاخره روزشمار عملي دفاع مقدس اين موارد را شامل مي‌شوند. در توضيح بايد بگويم همان طور كه تجربه ماندگاري نهضت عاشورا نشان داده است، اين واقعه براي ماندگاري خود از هزاران هزار متون و همچنين دانش‌آموختگاني نظير روحانيون براي بيان ارزش‌هايش بهره مي‌برد كه اين چنين بعد از قرن‌ها زنده و پوياست. مسلما دفاع مقدس نيز به عنوان ادامه حماسه عاشورا بايد از لحاظ منابع و متون غني باشد و همچنين دانش آموختگاني به صورت تخصصي درمراكز آموزش عالي براي بيان ارزش‌هاي دفاع مقدس تربيت شوند. آثار فيزيكي برجاي مانده از آن دوره نيز بايد به وسيله مراكز گردشگري و تفريحي و در كل تمامي سازمان‌ها و افرادي كه دخيل در اين موضوع هستند حفظ و مراقبت شوند. در خصوص توليد محصولات با مضامين دفاع مقدس بايد بگويم ما هنوز نتوانسته‌ايم برنامه‌ريزي مشخصي در اين خصوص داشته باشيم، به طور مثال اسباب بازي هايي را براي مقاطع سني كودكان و نوجوانان تهيه كنيم يا نمادهاي دفاع مقدس را در تزئين البسه، وسايل خانگي و. . . به كار گيريم تا آن مفاهيم را به زندگي روزمره مردم بكشانيم، اما پنجمين بخش يا همان روزشمار وقايع دفاع مقدس همان كاري است كه بعضا در برخي از كشورها شاهد هستيم. بازسازي فلان نبرد در چند قرن پيش براي نشان دادن عملي تاريخ به جوانان امري است كه خيلي از كشورها از آن سود مي‌جويند. ما چرا نبايد سالروز عمليات‌هايمان يا حماسه هايي كه در برخي از شهرها اتفاق افتاده‌اند را به اين شكل و شمايل پاس بداريم و سالروزشان را گرامي بداريم؟ اينها پيشنهادهايي هستند كه به نظر مي‌توانند در اين امر مؤثر باشند.
با توجه به ظرفيت بالايي كه در دفاع مقدس وجود دارد، به نظر مي‌رسد كتاب‌هايي كه در اين خصوص منتشر مي‌شوند تاثيرگذاري لازم را در جامعه ندارند، نظر شما چيست؟
بخشي از اين مسئله به مديريت فرهنگي جامعه برمي‌گردد. آمار پايين كتابخواني مردم ما يا مشكلات نشر و غيره مواردي هستند كه همتي را در سطح كلان مسئولان فرهنگي مي‌طلبند. به عنوان مثال اگر سال گذشته مجموعه ۱۰ جلدي منتشر شده از سوي سازمان حفظ آثار و نثر ارزش‌هاي دفاع مقدس و بسيج به عنوان كتاب برتر سال جمهوري اسلامي برگزيده شد، سال قبلش نيز كتاب «دا» كتاب برتر بود، هر دو نيز با موضوع دفاع مقدس، منظورم اين است كه آثار خوبي در اين خصوص وجود دارند اما وقتي صحبت از مشكلات عرصه فرهنگي دفاع مقدس مي‌شود همين مقدار آثاري كه چاپ مي‌شوند نيز نمي‌توانند منشا تاثيرات گسترده‌اي باشند.
صرفنظر از مشكلات كلان فرهنگي به نظر مي‌رسد جاي آثار فاخر در خصوص دفاع مقدس، نظير رمان‌هاي خوب و قوي در فضاي فرهنگي كشور خالي است.
بنده نيز به اين امر واقف هستم، مثلاً خود «دا» با وجود ركورد شكني در فروش، اگر دفعات چاپ را به تيراژ ۲هزار يا ۲ هزار و ۵۰۰ تايي آن ضرب كنيم مي‌بينيم كه خيلي هم اتفاق خاصي نيفتاده است، البته آن يك اثر خاطره محور بود. در مورد ادبيات داستاني من اعتقاد دارم نويسندگاني نظير آقاي دهقان كارهاي خوبي با تيراژهايي فراتر از مرزها ارائه داده‌اند، اما در كل بايد اعتراف كرد كه مي‌شد آثار بيشتر و بهتري نيز پديد آيد.
در ادامه اين بحث دو گونه طرز فكر وجود دارد كه يكي از توليد آثار جوششي حمايت مي‌كند و ديگري آثار كوششي، يعني نويسندگان توانايي كه خود چندان تمايلي به روي آوردن به اين عرصه ندارند را با مشوق‌هاي مادي تشويق به كار روي اين مسئله بكنيم. نظر شما چيست؟
به نظر من مشكلي نيست اگر بخواهيم نويسندگان توانا را مورد حمايت مالي قرار دهيم، همان مشكل قديمي عدم بودجه اختصاصي لازم در اينجا نيز نمود مي‌يابد. متأسفانه هنوز بودجه مسائل فرهنگي آن حدي نيست كه بتواند دست و بال دست‌اندر‌كاران را براي انجام چنين كارهايي باز بگذارد.
يعني براي تحت پوشش قرار دادن چند نويسنده به تعداد انگشتان دست نيز نمي‌شود بودجه‌اي اختصاص داد؟
مسلما چرا مي‌شود، اما بخشي از اين مسئله برعهده خود نويسنده است و بخشي برعهده ما، سازمان نيز به نوبه خود سعي مي‌كند كه آثار خوبي تهيه شود و طي دوسال گذشته حدود۵۰ عنوان كتاب را منتشر ساخته‌ايم. نويسندگان خوبي نيز به اين عرصه وارد شده‌اند، افرادي توانا كه متأسفانه مشكلات فرهنگي و عدم تخصيص بودجه‌هاي لازم باعث مي‌شود آنها فقط دغدغه تهيه منابع لازم و نوشتن را نداشته باشند، بلكه ناخودآگاه درگير مسائل حاشيه‌اي در حوزه نشر مي‌شوند.
نهضت جمع آوري خاطرات دفاع مقدس يكي از طرح هايي است كه توسط سازمان بسيج مستضعفين دنبال مي‌شود، در خصوص اين طرح توضيح دهيد.
بررسي «نقش مردم در جنگ» و جمع‌آوري خاطرات رزمندگان رويكردي است كه از سال‌ها پيش در سازمان بسيج دنبال مي‌شود، البته در خصوص نقش مردم بارها گفته شده اما هنوز اين مسئله به خوبي تبيين نشده است، لذا يكي از رويكردهاي بسيج توجه به نقش اقشار و فعاليت آنان در دفاع مقدس است كه مثلاً نقش مهندسين در جنگ را به نسل كنوني اين قشر يا عموم مردم معرفي كنيم و به همين ترتيب ساير اقشار، در عمل نيز هر قشري اقدام به شناسايي رزمندگان، شهدا و موارد مورد نظر خود مي‌كند و با كمك سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌هاي دفاع مقدس و بسيج اقدام به تهيه و انتشار كتب در خصوص رزمندگان يا شهداي آن قشر مي‌شود. ما نيز به منظور جمع آوري اسناد و خاطرات نرم افزار جديدي را تعريف كرده‌ايم كه ظرفيت صوت و تصوير و ديگر موارد را براي جمع آوري اسناد و آثار رسيده به دستمان دارد. تقريبا از دو سال پيش طبق نظر رياست محترم سازمان بسيج بنا بر جمع‌آوري خاطرات دفاع مقدس در قالب يك نهضت آغاز شده است. سپاه‌هاي استاني در مراكز و حتي در سطح شهرستان‌ها موظف شده‌اند كه نسبت به شناسايي و گرفتن خاطرات رزمندگان اقدام كنند، البته هنوز در مقدمات هستيم و كميته هايي در استان‌ها و شهرستان‌ها تشكيل شده كه وقتي آثار جمع آوري شده به حد قابل قبولي رسيدند، مي‌توانيم يك ستاد كلي را براي اين منظور فعال كنيم. با وجود اقدامات انجام گرفته اميدوارم به زودي شاهد به نتيجه رسيدن اين نهضت باشيم.
انتظار مي‌رود از نهضت جمع‌آوري خاطرات چه نتيجه‌اي حاصل شود؟
مسلما جمع‌آوري خاطرات از حضور مردم و اقشار در دفاع مقدس، نشان دهنده تلاش‌هاي آنان در جهت حفظ ارزش‌هاي خود است كه ثبت، انتشار و متعاقب آن رواج اين ارزش‌ها در جامعه و به نسل‌هاي جوان مي‌تواند تضمين كننده حيات سياسي، اجتماعي و فرهنگي كشور و ملت ما باشد.
گذشته از آثار منتشر شده، به نظر مي‌رسد تبليغات در اين خصوص نيز چندان مناسب نيست، شما چه ارزيابي‌اي در مورد اين مسئله داريد؟
به مورد جالبي اشاره كرديد. همين مجموعه ۱۰ جلد كتاب ما كه سال گذشته به عنوان بيست و هشتمين كتاب سال جمهوري اسلامي ايران برگزيده شد كمترين تبليغ روي آن صورت گرفت، البته موارد نادري وجود دارند كه شايد بتوان گفت حق مطلب در مورد آنها انجام شده است، ليكن در ساير موارد ما شاهد مهجوريت آثار دفاع مقدسي در جامعه هستيم. به نظر من در مورد تبليغات نيز همان سؤال انحرافي وجود دارد كه «چرا بايد روي دفاع مقدس كار شود.» در كل اگر ما فاخرترين آثار، كتب يا ساير اقلام فرهنگي را توليد كنيم اما تبليغات لازم روي آن صورت نگيرد نمي‌توانيم تاثيرات لازم را توقع داشته باشيم.
به عنوان يك فعال در عرصه فرهنگي دفاع مقدس، روند حفظ و نشر اسناد و آثار دفاع مقدس را چطور ارزيابي مي‌كنيد؟
حساسيتي كه مقام معظم رهبري روي حفظ ارزش‌هاي دفاع مقدس دارند، طرح‌هايي چون نهضت جمع آوري خاطرات دفاع مقدس و همتي كه اكنون در ميان عموم مردم و به‌خصوص رزمندگان براي انتقال ارزش‌ها و داشته‌هاي خود به جوانان مشاهده مي‌شود، نويد حصول نتايج خوبي را در آينده مي‌دهد كه اميدواريم غفلتي كه در سال‌هاي پس از دفاع مقدس شاهد بوديم تا حدودي جبران كند. اما همان طور كه رهبري از دفاع مقدس به عنوان گنجينه‌اي عظيم ياد كرده‌اند، هنوز تا بهره‌برداري كافي از اين اقيانوس بي‌پايان كه مملو از حماسه ها، ايثارگري‌ها، رشادت‌ها و شهادت هاست، راه زيادي در پيش داريم.
