جوان آنلاین: صدا‌های جورواجور در ته مغز رژه می‌روند، حرکات و رفتار‌های ریزودرشت بعضاً میخکوب‌تان و این سؤال را محکم به سوی‌تان پرت می‌کنند، مگر می‌شود چنین چیزی در عصر حاضر؟! دود و آلودگی هوا کلافه‌تان می‌کند، تازه به این فکر می‌کنید نفس شهر به شماره افتاده است، آلودگی روی آلودگی، از آلودگی هوا گرفته تا آلودگی صوتی و بصری. این وضعیت معمولاً در روز‌های منتهی به پایان سال تشدید می‌شود. حجم آلودگی‌ها و سرعت روبه‌رو شدن با آنها به قدری زیاد است که سخت می‌توان فرصتی گیر آورد و به این سؤال اندیشید به راستی شهروندان برای داشتن شهری تمیز و عاری از آلودگی چه حقوقی دارند؟ آیا اساساً چنین حقوقی به رسمیت شناخته شده است؟ اگر آری برای استیفای آن چه باید کرد؟
حقوق شهروندان درباره پاکیزگی شهر نه تنها به حفظ بهداشت و زیبایی شهری کمک، بلکه احساس تعلق و مسئولیت اجتماعی را در بین شهروندان تقویت می‌کند. اجرای مؤثر این حقوق نیازمند همکاری بین نهاد‌های دولتی، شهرداری‌ها و خود شهروندان است. شاید منشور حقوق شهروندی مرجع مناسبی برای ردیابی حقوق شهروندان باشد. براساس این منشور شهروندان حق دارند زباله‌ها، نخاله، فضولات ساختمانی و موارد رسوبی فاضلاب‌ها بموقع جمع‌آوری و در محل‌های مناسب و در خارج از محدوده شهر تخلیه شوند. همچنین شهروندان حق دارند از نظافت، رفت و روب و شست‌وشوی معابر، سطوح، مبلمان و سایر المان‌های شهری و به طور کلی پاکیزه‌سازی معابر و فضای عمومی شهر بهره‌مند شوند.
این حقوق شهروندی به وضوح نشان‌دهنده انتظارات و نیاز‌های مردم در زمینه نظافت و بهداشت عمومی در شهرهاست و معمولاً از سوی شهرداری‌ها و نهاد‌های محلی تدوین و اجرا می‌شوند و هدف آنها حفظ سلامت عمومی، زیبایی شهری و حفاظت از محیط زیست است. حقوق شهروندان در زمینه تمیزی شهر به حفظ سلامت، کیفیت زندگی و محیط زیست مربوط می‌شود. این حقوق نیازمند همکاری و مشارکت فعال شهروندان، مسئولان شهری و نهاد‌های دولتی است تا شهری پاک و سالم برای همه ایجاد شود.
حقوق مردم در شهر
این سؤال اساسی مطرح است که چرا شهروندان باید درباره تمیزی شهر دارای حق و حقوق باشند، پاسخ بدیهی است؛ آلودگی شهر می‌تواند تبعات جدی و گسترده‌ای بر سلامت انسان‌ها، محیط زیست و کیفیت زندگی داشته باشد. از جمله:
بیماری‌های تنفسی: آلودگی هوا می‌تواند به بیماری‌های تنفسی مانند آسم، برونشیت و سایر مشکلات ریوی منجر شود.
بیماری‌های قلبی: افزایش آلودگی هوا با افزایش خطر بیماری‌های قلبی و عروقی مرتبط است.
سرطان: برخی از آلاینده‌ها می‌توانند به بروز سرطان، به ویژه سرطان ریه کمک کنند.
مشکلات روانی: تحقیقات نشان می‌دهد آلودگی می‌تواند تأثیرات منفی بر سلامت روانی افراد داشته باشد.
کاهش تنوع زیستی: آلودگی می‌تواند زیستگاه‌های طبیعی را تخریب کند و به کاهش تنوع زیستی منجر شود.
آلودگی آب: ورود آلاینده‌ها به منابع آب می‌تواند کیفیت آب را کاهش دهد و بر اکوسیستم‌های آبی تأثیر منفی بگذارد.
خاک آلوده: آلودگی خاک می‌تواند به کاهش حاصلخیزی زمین‌ها و آسیب به کشاورزی منجر شود.
کاهش کیفیت هوا: آلودگی هوا می‌تواند باعث بروز مشکلاتی در زندگی روزمره، مانند کاهش دید و ایجاد مشکلات در فعالیت‌های ورزشی شود.
آلودگی صوتی: ترافیک و فعالیت‌های صنعتی می‌توانند به آلودگی صوتی منجر شوند که تأثیرات منفی بر خواب و تمرکز دارند.
کاهش زیبایی شهر: زباله‌ها، دود و سایر عوامل آلودگی می‌توانند به کاهش زیبایی بصری شهر‌ها منجر شوند.
هزینه‌های درمانی: افزایش بیماری‌های ناشی از آلودگی می‌تواند هزینه‌های درمانی را برای دولت‌ها و شهروندان افزایش دهد.
کاهش بهره‌وری: بیماری‌ها و مشکلات ناشی از آلودگی می‌توانند به کاهش بهره‌وری نیروی کار منجر شوند.
کاهش گردشگری: شهر‌های آلوده ممکن است جذابیت کمتری برای گردشگران داشته باشند که می‌توانند به کاهش درآمد‌های اقتصادی منجر شوند.
نابرابری اجتماعی: جوامع آسیب‌پذیر بیشتر تحت تأثیر آلودگی قرار دارند که می‌تواند نابرابری‌های اجتماعی را تشدید کند.
تنش‌های اجتماعی: مشکلات ناشی از آلودگی می‌تواند به نارضایتی عمومی و تنش‌های اجتماعی منجر شود.
به طور کلی، آلودگی شهری نه تنها بر سلامت فردی تأثیر می‌گذارد، بلکه روی جامعه، اقتصاد و محیط زیست نیز اثرات عمیق و گسترده‌ای دارد. برای مقابله با این چالش‌ها، نیاز به همکاری بین دولت، سازمان‌های غیردولتی و شهروندان وجود دارد. می‌توان این حقوق را به چند بخش کلیدی تقسیم کرد:
جمع‌آوری زباله: شهروندان حق دارند زباله‌ها، نخاله‌ها و فضولات ساختمانی به طور منظم و در زمان‌های مشخص جمع‌آوری شوند.
تخلیه در محل‌های مناسب: تخلیه زباله‌ها باید در مکان‌های مشخص و مناسب خارج از محدوده شهر انجام گیرد تا از آلودگی محیط زیست جلوگیری شود.
نظافت معابر: شهروندان حق دارند معابر عمومی، خیابان‌ها و پیاده‌رو‌ها به طور منظم نظافت و شست‌وشو شوند.
نگهداری از المان‌های شهری: مبلمان شهری، پارک‌ها و سایر المان‌های عمومی باید به طور مرتب تمیز و نگهداری شوند تا زیبایی و کارایی آنها حفظ شود.
مشارکت شهروندان: شهروندان می‌توانند در برنامه‌های نظافتی محلی شرکت کنند و از طریق پیشنهادات و انتقادات خود در بهبود وضعیت نظافت شهری مشارکت داشته باشند.
آموزش و آگاهی: برنامه‌های آموزشی می‌توانند به افزایش آگاهی عمومی درباره اهمیت نظافت و حفاظت از محیط زیست کمک کنند.
نظارت بر کیفیت خدمات: شهروندان حق دارند که بر کیفیت خدمات نظافتی نظارت داشته باشند و در صورت عدم‌رضایت شکایت کنند.
گزارش‌دهی تخلفات: ایجاد بستر‌هایی برای گزارش‌دهی تخلفات مربوط به نظافت و عدم‌رعایت قوانین می‌تواند به بهبود وضعیت کمک کند.
طبق ماده۵۵ قانون شهرداری‌ها، وظایف شهرداری در قبال مردم مشخص و صریح آورده شده است که مردم باید از آنها اطلاع داشته باشند و البته که مطالبه‌گری کنند. در زیر تنها برخی از مهم‌ترین این وظایف آورده شده که کامل آن در متن قانون آمده است.
- ایجاد خیابان‌ها، کوچه‌ها، میادین، باغ‌های عمومی، مجاری آب و توسعه معابر در حدود قوانین موضوعه.
- تنظیف، نگهداری و تسطیح معابر، انهار عمومی، مجاری آب‌ها، فاضلاب‌ها و تنقیه قنوات مربوط به شهر و تأمین آب و روشنایی به وسایل ممکنه.
- مراقبت در امور بهداشت ساکنان شهر و تشریک مساعی با مؤسسات وزارت بهداری برای جلوگیری از امراض مسری.
- جلوگیری از گدایی و واداشتن گدایان به کار و توسعه آموزش عمومی.
- ایجاد غسالخانه و گورستان و تهیه وسایل حمل اموات و مراقبت در انتظام امور آنها.
- اتخاذ تدابیر مؤثر و اقدام لازم برای حفظ شهر از خطر سیل، حریق و همچنین رفع خطر از بنا‌ها، دیوار‌های شکسته و خطرناک واقع در معابر عمومی، کوچه‌ها، اماکن عمومی، دالان‌های عمومی و خصوصی و پرکردن و پوشاندن چاه‌ها و چاله‌های واقع در معابر و جلوگیری از گذاشتن هر نوع اشیا در بالکن‌ها و ایوان‌های مشرف و مجاور با معابر عمومی و دودکش‌های ساختمان‌ها که باعث زحمت و خسارت ساکنان شهر‌ها باشد.
- جلوگیری از شیوع امراض ساریه انسانی و حیوانی
- پیشنهاد اصلاح نقشه شهر و تهیه اراضی مورد احتیاج برای لوله‌کشی و فاضلاب اعم از داخل یا خارج شهر و همچنین تهیه اراضی لازم برای ساختمان مخزن و نصب دستگاه تصفیه و آبگیری و متعلقات آنها طبق قانون توسعه معابر.
- جلوگیری از ایجاد و تأمین تمامی اماکنی که به نحوی از انحا موجب بروز مزاحمت برای ساکنان یا مخالف اصول بهداشت در شهرهاست.
- احداث بنا‌ها و ساختمان‌های مورد نیاز محل از قبیل: رختشویخانه، سرویس‌های بهداشتی، حمام عمومی، کشتارگاه، میادین، باغ کودکان، ورزشگاه و اتخاذ تدابیر لازم برای ساختمان خانه‌های ارزان‌قیمت برای اشخاص بی‌بضاعت ساکن شهر.
- اهتمام در مراعات شرایط بهداشت در کارخانه‌ها و مراقبت در پاکیزگی گرمابه‌ها و نگهداری اطفال بی‌بضاعت و سر راهی.
- وظایف شهروندی: در قبال وظایف مصرح در قانون برای مدیریت شهری که دربرگیرنده حقوق شهروندی نیز است، متقابلاً شهروندان در ارتباط با شهر و مدیریت شهری دارای وظایف و تکالیفی هستند که عمل به این وظایف و تکالیف در ارتباط دوسویه با حقوق آنها از مدیریت شهری باعث ارتقای فضیلت جامعه شهری، تأمین سعادت و ایمنی شهری می‌شود.
حق مسئولان بر مردم
مسئولان شهری به عنوان نمایندگان مردم و مدیران امور شهری، حقوق و وظایفی دارند که باید در راستای خدمت به جامعه و ارتقای کیفیت زندگی شهروندان انجام دهند. در زیر به برخی از این حقوق و مسئولیت‌ها اشاره می‌شود:
۱- حق به تصمیم‌گیری
مسئولان شهری حق دارند تصمیمات لازم را در زمینه توسعه شهری، برنامه‌ریزی، مدیریت منابع و خدمات عمومی اتخاذ کنند. این تصمیمات باید بر اساس نیاز‌ها و خواسته‌های شهروندان باشد.
۲- حق به نظارت و ارزیابی
مسئولان شهری حق دارند بر اجرای پروژه‌ها، سیاست‌ها و برنامه‌های شهری نظارت کنند و ارزیابی‌های لازم را انجام دهند تا اطمینان حاصل شود منابع به درستی مدیریت می‌شوند.
۳- حق به کسب اطلاعات
مسئولان شهری حق دارند اطلاعات لازم درباره نیاز‌ها و مشکلات شهروندان را جمع‌آوری کنند تا بتوانند تصمیمات مؤثری اتخاذ کنند.
۴- حق به مشارکت
مسئولان شهری باید به شهروندان اجازه دهند در فرایند‌های تصمیم‌گیری مشارکت کنند و نظرات و پیشنهادات آنها را در نظر بگیرند.
۵- حق به شفافیت
مسئولان شهری موظفند اطلاعات مربوط به فعالیت‌ها، تصمیمات و بودجه‌های شهری را به صورت شفاف و قابل دسترس برای عموم ارائه دهند.
۶- حق به پاسخگویی
مسئولان شهری باید به شهروندان پاسخگو باشند و در برابر اقدامات خود مسئولیت‌پذیر باشند. این شامل پاسخگویی به انتقادات و پیشنهادات شهروندان نیز می‌شود.
۷- حق به تأمین امنیت
مسئولان شهری موظفند شرایطی را فراهم کنند که امنیت و آرامش شهروندان حفظ شود. این موضوع شامل تأمین امنیت عمومی، خدمات آتش‌نشانی، پلیس و سایر خدمات اضطراری است.
۸- حق به توسعه پایدار
مسئولان شهری باید سیاست‌ها و برنامه‌هایی را طراحی کنند که به توسعه پایدار شهر کمک کند و از منابع طبیعی به نحو مؤثری استفاده کنند.
۹- حق به ارتقای کیفیت زندگی
مسئولان شهری باید تلاش کنند کیفیت زندگی شهروندان را از طریق ارائه خدمات بهتر، ایجاد فضا‌های عمومی مناسب و توسعه زیرساخت‌ها افزایش دهند. مسئولان شهری با داشتن این حقوق و وظایف، نقش کلیدی در مدیریت و توسعه جوامع خود ایفا می‌کنند. این مسئولیت‌ها باید بر اساس اصول شفافیت، مشارکت و پاسخگویی انجام شود تا اعتماد شهروندان جلب شود و کیفیت زندگی آنها ارتقا یابد.
