جوان آنلاین: ۱۸آذر۱۳۷۰روزی بود که سازمان ملل به‌طور رسمی عراق را به عنوان آغازگر جنگ تحمیلی علیه ایران معرفی کرد. این گزارش، سندی ماندگار از عدالت بین‌المللی و حقانیت دفاع ایران بود که حقیقت جنگ و تجاوز عراق را به جهانیان نشان داد.
به گزارش راه‌دانا، در ۱۸آذر۱۳۷۰، خاویر پرز دکوئیار، دبیرکل وقت سازمان ملل متحد در گزارشی تاریخی به شورای امنیت سازمان ملل، برای نخستین بار به‌طور رسمی رژیم بعث عراق را به‌عنوان آغازگر جنگ تحمیلی علیه ایران معرفی کرد. این گزارش پس از درخواست‌های مستمر و پیگیری‌های ایران، در نهایت به‌عنوان یک نقطه عطف در تاریخ دیپلماسی بین‌المللی و حقوق بشر مطرح شد. این اقدام سازمان ملل، نه تنها جایگاه عراق را به‌عنوان متجاوز به رسمیت شناخت، بلکه بر حقانیت ایران در دفاع از خود در عرصه جهانی تأکید کرد.
«پیش‌زمینه تاریخی» آغاز جنگ تحمیلی
جنگ ایران و عراق که در تاریخ ۲۲ سپتامبر ۱۹۸۰ (۳۱ شهریور ۱۳۵۹) با حمله نظامی عراق به ایران آغاز شد، یکی از طولانی‌ترین و خونین‌ترین جنگ‌های قرن بیستم بود. عراق با حمله به ایران به‌وضوح قوانین بین‌المللی را نقض کرد و باعث تجاوز آشکار به خاک ایران شد. با وجود اینکه عراق در آغاز جنگ، حقوق بین‌الملل و اصول حاکمیت ملی را زیر پا گذاشت، اما در ابتدا جامعه بین‌المللی به‌ویژه شورای امنیت سازمان ملل، از پذیرش عراق به‌عنوان آغازگر جنگ خودداری کرد. ایران در طول هشت سال جنگ تحمیلی به‌طور مستمر در تلاش بود عراق را به‌طور رسمی به‌عنوان آغازگر جنگ معرفی کند، با این حال فشار‌های سیاسی و منافع برخی قدرت‌های بزرگ در سطح جهانی، باعث می‌شد سازمان ملل متحد در این زمینه اقدامی جدی انجام ندهد.
«گزارش دبیرکل سازمان ملل» تأکید بر نقض قوانین بین‌المللی
در گزارش ۱۸آذر۱۳۷۰، دبیرکل سازمان ملل به‌صراحت تأکید کرد حمله عراق به ایران در ۲۲سپتامبر۱۹۸۰، نقض آشکار حق حاکمیت و تمامیت ارضی ایران بوده است و به هیچ وجه نمی‌تواند از نظر قانونی و اخلاقی توجیه‌پذیر باشد. او در گزارش خود ضمن اشاره به مفاد منشور سازمان ملل متحد و قوانین بین‌المللی، بر اصول آمره حقوق بین‌الملل که منع استفاده از خشونت و جنگ‌افروزی را تأکید می‌کند، تأکید کرد. در این گزارش، پرز دکوئیار اظهار کرد حتی اگر برخی تعرضات از سوی ایران به خاک عراق پیش از شروع جنگ وجود داشته باشد، این اقدام نمی‌تواند توجیه‌کننده تجاوز عراق به ایران باشد. او همچنین بر این نکته تأکید کرد که پس از آغاز جنگ، اشغال مستمر خاک ایران و نقض شدید حقوق بشر و حقوق بشردوستانه از سوی عراق، نه تنها قابل توجیه نبود بلکه به‌طور مستقیم با اصول بنیادین حقوق بین‌الملل در تضاد بود.
«موضع ایران» تلاش برای شناسایی عراق به عنوان متجاوز
ایران که در طول جنگ تحمیلی بار‌ها از سازمان ملل خواسته بود عراق را به‌طور رسمی به‌عنوان آغازگر جنگ معرفی کند، این گزارش را به‌عنوان یک پیروزی دیپلماتیک و حقوقی بزرگ ارزیابی کرد. گزارش دبیرکل سازمان ملل متحد نه تنها عراق را به‌عنوان متجاوز به خاک ایران معرفی کرد بلکه به‌طور غیرمستقیم بر حقانیت ایران در دفاع از خود در چارچوب قوانین بین‌المللی تأکید کرد. این گزارش در سطح جهانی پیام مهمی ارسال کرد؛ اینکه جامعه جهانی نمی‌تواند در برابر تجاوزات آشکار و نقض حقوق بشر سکوت کند و باید از اصول حقوقی و بین‌المللی حمایت کند.
«سکوت شورای امنیت» تحلیل انتقادی
با وجود این گزارش تاریخی، شورای امنیت سازمان ملل در عمل هیچ اقدام مؤثری برای محکومیت عراق و معرفی آن به‌عنوان آغازگر جنگ انجام نداد. بسیاری از تحلیلگران سیاسی از جمله احمد مؤمنی‌راد، استاد حقوق بین‌الملل بر این نکته تأکید کرده‌اند که شورای امنیت با بی‌عملی خود و تحت فشار قدرت‌های بزرگ، به‌ویژه ایالات متحده امریکا، نتوانست وظیفه خود را در راستای حمایت از حقوق بشر و امنیت بین‌المللی به‌درستی انجام دهد. مؤمنی‌راد می‌گوید: شورای امنیت نه تنها در مواجهه با تجاوز عراق به ایران اقدامی انجام نداد، بلکه در برخی موارد به‌طور غیرمستقیم به رژیم صدام چراغ سبز نشان داد. این تحلیل‌ها نشان می‌دهند نه تنها شورای امنیت از اقدام مؤثر برای پایان دادن به تجاوز عراق خودداری کرد بلکه در مواردی به حمایت‌های غیرمستقیم از رژیم صدام پرداخت.
پیامد‌های حقوقی و سیاسی گزارش
گزارش دبیرکل سازمان ملل، اگرچه به‌طور رسمی از سوی شورای امنیت تصویب نشد، اما در سطح جهانی پیامد‌های قابل توجهی داشت. یکی از مهم‌ترین پیامد‌های این گزارش، ایجاد یک بنیان حقوقی قوی برای ایران بود که از آن برای استیفای حقوق خود در عرصه بین‌المللی بهره‌برداری کرد. ایران به‌ویژه در زمینه غرامت‌های جنگی و پیگیری نقض حقوق بشر و استفاده از سلاح‌های شیمیایی از سوی رژیم صدام، توانست از این گزارش به‌عنوان یک مدرک معتبر استفاده کند.
این گزارش همچنین به‌طور غیرمستقیم به افکار عمومی جهانی کمک کرد حقیقت جنگ تحمیلی و نقش عراق را در آغاز آن بهتر درک کنند. علاوه بر این، این گزارش به‌عنوان یک منبع قانونی برای ایران در پیگیری حقوقی علیه عراق در آینده شناخته شد و در روند‌های قضایی و دیپلماتیک به‌عنوان سندی معتبر مطرح شد.
گزارش دبیرکل سازمان ملل در ۱۸آذر۱۳۷۰، اگرچه از سوی شورای امنیت سازمان ملل به‌طور رسمی به تصویب نرسید، اما به‌طور غیرمستقیم تأثیرات عظیمی بر جامعه جهانی و درک حقیقت جنگ تحمیلی داشت. این گزارش نه تنها عراق را به‌عنوان آغازگر جنگ تحمیلی معرفی بلکه به‌طور غیرمستقیم پیام مهمی به جامعه جهانی ارسال کرد؛ عدم‌مداخله و ترک‌فعل از سوی شورای امنیت در برابر تجاوزات عراق، نقض صریح اصول حقوقی و بین‌المللی است که باید به آن توجه بیشتری صورت می‌گرفت.
