جوان آنلاین: طی ۷۸ سال گذشته، ایالات متحده، رهبری نظم اقتصادی بین‌المللی را بر عهده داشته است. با این حال، چین با تلاش برای جایگزینی دلار امریکا به عنوان ارز جهانی، تهدیدی جدی برای ایالات متحده محسوب می‌شود. بر اساس گزارش صندوق بین‌المللی پول، یوآن چین در فرایند تأمین مالی تجاری در جایگاه سوم قرار دارد و در طول زمان تقاضای سرمایه‌گذاران خارجی برای بین‌المللی شدن این ارز افزایش یافته است.
در زمینه انتقال پول بین‌المللی، بانک‌های چینی از ترکیبی از سیستم‌های جهانی و داخلی استفاده می‌کنند. یک سیستم، بستر پیام‌رسانی سوئیفت، جامعه ارتباطات مالی بین‌بانکی جهانی است. سیستم دیگر، شبکه‌ای تخصصی و بومی به نام CIPS، سیستم پرداخت بین‌بانکی برون‌مرزی است. این سیستم پرداخت‌های برون‌مرزی به‌ویژه یوآن چین (RMB) را تسهیل می‌کند. در واقع بانک‌های چینی بسته به ارز و منطقه مرتبط، برای انتقال پول از این ترکیب بهره می‌برند. در CIPS مؤسسات مالی باید شرکت‌کننده مستقیم یا غیرمستقیم باشند تا به خدمات CIPS دسترسی پیدا کنند. شرکت‌کنندگان مستقیم معمولاً شامل بانک‌های بزرگ داخلی و بین‌المللی نظیر HSBC و Standard Chartered هستند. این بانک‌ها مستقیماً در بانک مرکزی چین حساب دارند و مبتنی بر این پیام‌رسان و سیستم می‌توانند پرداخت‌های برون‌مرزی را برای خود و شرکت‌کنندگان غیرمستقیم تسویه کنند.
سال‌هاست کشور چین تلاش می‌کند جایگزینی برای سوئیفت ایجاد کند. سیستم CIPS بهترین تلاش چینی‌ها در این زمینه بوده است. ایده اولیه ایجاد این سیستم در سال ۲۰۰۹ مطرح شد و تمرکز آن نیز بر بهبود و افزایش تجارت این کشور بود. در سال ۲۰۱۵، این سیستم راه‌اندازی شد تا یک سیستم پرداخت بین‌المللی جایگزین ارائه دهد که به یوآن چین متکی باشد و حساب‌های داخلی و خارجی را به بانک‌های تجاری متصل کند. این سیستم می‌تواند تحریم‌های امریکا را دور بزند، زیرا برای تراکنش‌ها به دلار وابسته نیست.
در نشست اخیر سازمان همکاری شانگهای، رئیس‌جمهور چین، شی جین‌پینگ، آسیب‌پذیری اقتصاد چین در برابر دلار را مورد بحث قرار داد و ابراز تمایل کرد سیستمی جدید ایجاد کند که تأثیر جهانی دلار را کاهش دهد. رئیس‌جمهور چین در نظر دارد چین را در رأس نظم اقتصادی جهانی قرار دهد، به‌گونه‌ای که اقتصاد چین را از تأثیرات دلار در مورد تحریم‌ها و سیستم سوئیفت محافظت کند. ایده اساسی رئیس‌جمهور چین طرح رقیبی قدرتمند در زمینه جنگ اقتصادی و تغییر موازنه‌های اقتصادی و سیاسی با ایالات متحده اجرایی شده است. به همین دلیل طرح بحث خروج از دلار و دلارزدایی تبدیل به یک گفتمان و مفهومی متداول میان اعضای این سازمان و شرکای راهبردی چین شده است. شایان ذکر است این سیستم پرداخت تا می۲۰۲۴، به بیش از هزار و ۵۳۰ موسسه مالی در ۱۰۳ کشور وصل شده و به آن‌ها خدمات می‌دهد. به عنوان مثال آرژانتین در آوریل ۲۰۲۳ تصمیم گرفت هنگام پرداخت برای واردات از چین به جای دلار از یوآن استفاده کند. همچنین برزیل در مارس ۲۰۲۳ موافقت کرد تمام تجارت را با ارز‌های خودشان انجام دهند و از دلار استفاده نکنند. نمودار زیر روند استفاده از سیستم پرداخت CIPS در جهان در یک بازه چهار ساله را نشان می‌دهد.
فارغ از سیستم پرداخت مذکور، کانال‌های انتقال مالی دیگر نیز وجود دارد. CNAPS، سامانه پیشرفته پرداخت ملی چین، یکی دیگر از ابزار‌های چین جهت پرداخت‌های داخلی است. سیستم مذکور، یک سیستم الکترونیکی بین‌بانکی سراسری در چین به شمار می‌رود. این سیستم پرداخت‌ها و تسویه حساب‌های آنی بین بانکی در چین را تسهیل می‌کند و مشابه سامانه سوئیفت برای تراکنش‌های بین‌المللی است. سامانه پیشرفته پرداخت ملی چین از سوی بانک مرکزی چین اداره می‌شود و برای تسویه تراکنش‌های داخلی بانک‌های مختلف عنصر حیاتی به شمار می‌رود. این ابزار نقش بزرگی در بین‌المللی کردن ارز چین و تسهیل تجارت برون‌مرزی این کشور ایفا می‌کند. همچنین می‌تواند در اتکای تجارت و بده‌بستان‌ها به دلار نیز بکاهد.
ایران در مواجهه با تحریم‌های گسترده و محدودیت‌های ناشی از قطع دسترسی به سیستم‌های مالی بین‌المللی نظیر سوئیفت، نیاز مبرمی به احیای نظام پرداخت رسمی خود دارد. در این راستا، استفاده از سیستم‌های پرداخت جایگزین همچون CIPS چین می‌تواند به‌عنوان راه‌حلی استراتژیک برای حفظ و توسعه تعاملات تجاری بین‌المللی ایران عمل کند. این سیستم به ایران این امکان را می‌دهد تا تراکنش‌های مالی خود را بدون وابستگی به دلار امریکا و در خارج از نظارت سیستم سوئیفت انجام دهد که این موضوع به‌ویژه در دور زدن تحریم‌های اقتصادی و مالی بسیار حیاتی است. ایران به عنوان یکی از شرکای تجاری مهم چین در منطقه می‌تواند از این فرصت استفاده کند تا سهم بیشتری از بازار جهانی را به‌ویژه در روابط اقتصادی با چین به دست آورد. با استفاده از CIPS، ایران می‌تواند به تقویت جایگاه خود در زنجیره ارزش جهانی بپردازد و با تسهیل تراکنش‌های برون‌مرزی خود، ظرفیت‌های اقتصادی و صادراتی‌اش را افزایش دهد. این مسیر می‌تواند نه‌تن‌ها به کاهش تأثیرات تحریم‌ها کمک کند، بلکه باعث گسترش روابط تجاری ایران با کشور‌های دیگر نیز شود که به دنبال کاهش وابستگی به دلار و همکاری نزدیک‌تر با چین هستند.
ایران باید با استفاده از این ابزارها، یک نظام پرداخت رسمی و مدرن را راه‌اندازی کند که نه‌تن‌ها در سطح داخلی مؤثر باشد، بلکه در سطح بین‌المللی نیز قابلیت تسهیل تراکنش‌های مالی و تجاری با شرکای اقتصادی مهم نظیر چین را داشته باشد. با اتصال به CIPS، ایران می‌تواند پرداخت‌های بین‌المللی خود را به یوآن چین انجام دهد که این اقدام وابستگی به دلار را کاهش می‌دهد و راهی برای تقویت تجارت با کشور‌های دیگر باز می‌کند. این امر به ایران اجازه می‌دهد تا بدون نگرانی از تحریم‌ها و با تکیه بر یک سیستم پرداخت مستقل، جایگاه خود را در زنجیره تجارت جهانی تقویت کند. احیای نظام پرداخت رسمی ایران از طریق این ابزارها نه‌تن‌ها به افزایش امنیت اقتصادی و مقاومت در برابر تحریم‌ها کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به بهبود جریان سرمایه و صادرات کالا‌های ایرانی نیز منجر شود. این مسیر، بستر مناسبی برای تعاملات اقتصادی بیشتر و متنوع‌تر با کشور‌های دیگر به‌ویژه در آسیا فراهم می‌آورد و می‌تواند ایران را به یکی از بازیگران کلیدی در شبکه اقتصادی تبدیل کند.
چین در راستای دلارزدایی و کاهش سلطه دلار امریکا بر تجارت جهانی، سیستم پرداخت CIPS را به‌عنوان جایگزینی برای سوئیفت ایجاد کرده است. این سیستم امکان انجام تراکنش‌های بین‌المللی با استفاده از یوآن را فراهم می‌کند. با توجه به اینکه ایران از سوی امریکا تحریم و امکان بهره‌مندی از سوئیفت را ندارد، می‌تواند از این ظرفیت برای دور زدن تحریم‌ها استفاده کند. ایران با بهره‌گیری از این ابزار می‌تواند تراکنش‌های مالی خود را بدون نیاز به دلار انجام دهد و از نظارت‌ها و محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها اجتناب کند. ایران با بهره‌گیری از CIPS می‌تواند تعاملات تجاری خود را با چین و سایر کشور‌هایی که به دنبال کاهش وابستگی به دلار هستند، تقویت کند. این اقدام نه تنها به کاهش تأثیرات تحریم‌های امریکا کمک می‌کند، بلکه امکان توسعه تجارت و بهبود موقعیت ایران در شبکه جهانی تجارت را نیز فراهم می‌آورد.
* پژوهشگر اقتصادی
