جوان آنلاین: تلخی بیماری دیابت وقتی بیشتر می‌شود که انسولین و تست‌های قند خون هم دچار کمبود باشد! ماجرای کمبود‌های دارویی به خصوص کمبود دارو‌هایی مانند انسولین یا وارفارین که به نوعی حیات بیماران به آن‌ها وابسته است ماجرایی است که هر از چندگاه تکرار و برای گروهی از بیماران چالش برانگیز می‌شود. با وجود این، اما انگار فقط حکایت کمبود دارو نیست، بلکه در برخی موارد مانند همین ماجرای انسولین نوع وطنی‌اش موجود است، اما بیماران و گاهی هم پزشکان زیر بار مصرف نمونه داخلی دارو نمی‌روند! این در حالی است که به گفته رئیس سازمان غذا و دارو کمبود انسولین‌های خارجی به دلیل کاهش تولید شرکت خارجی است. این شرکت تنها یک چهارم سهمیه درخواستی ایران را تحویل داده‌است، اما با کمک تولید‌کننده داخلی که این دارو را تحت لیسانس تولید می‌کند، بخشی از کمبود‌ها جبران شده‌است. با تمام اینها، اما برخی بیماران می‌گویند داروی ایرانی به آن‌ها نمی‌سازد؛ ادعایی که اغلب پزشکان آن را تأیید نمی‌کنند. بگذریم از اینکه مدیر عامل سازمان بیمه سلامت ایران معتقد است تجویز انسولین در کشور بی‌رویه و خارج از راهنما‌های بالینی است و همین مسئله هم ریشه کمبود‌های این داروست!
بیماری دیابت از آن دست بیماری‌هایی است که تا آخر عمر با افراد باقی می‌ماند و خوب‌شدنی نیست. هر چند سبک زندگی و رعایت اصولی همچون تغذیه مناسب و تحرک می‌تواند نقش تأثیر‌گذاری در پیشگیری و همچنین کنترل آن نقش اساسی داشته باشد و حتی در میزان انسولین مصرفی بیماران دیابتی هم اثر بگذارد. با وجود این، اما ابتلا به بیماری دیابت یا مرض قند به معنای کنترل همیشگی زندگی، بخور‌نخور‌ها و خیلی وقت‌ها مصرف داروست؛ دارو‌هایی که در سطوح پیشرفته‌تر بیماری برای بیماران حیاتی است و نبودش می‌تواند برای آن‌ها گران تمام شود. بیماران دیابتی که انسولین مصرف می‌کنند هم معمولاً زندگی‌شان به این دارو وابسته است و کمبود آن می‌توان برایشان چالش‌برانگیز شود.
جمعیت رو به رشد دیابتی‌ها
آخرین بررسی‌های وزارت بهداشت نشان می‌دهد، بیش از ۱۴ درصد جمعیت بالای ۲۰ سال کشور یعنی چیزی حدود ۷ میلیون نفر ایرانی به دیابت مبتلا هستند و این روند رو به افزایش در آینده نزدیک به بیش از ۱۰ میلیون مبتلا خواهد رسید. آمار‌های رسمی، شیوع بیماری دیابت در ایران را طی پنج سال، با رشد ۳۰ درصدی نشان می‌دهد. بر اساس این آمار در سال ۱۳۹۵ شیوع دیابت در کشور ۱۱درصد بوده که در سال ۱۴۰۰ به حدود ۱۴ درصد افزایش یافته‌است. همین مسئله هم موجب شده تا دارو‌های مربوط به کنترل بیماری دیابت در کشورمان جزو پرمصرفترین دارو‌ها شناخته شوند تا بدانجا که طبق اظهارات امیرحسین حبیبیان، معاون مرکز آمار و فناوری اطلاعات سازمان بیمه سلامت ایران بر اساس اطلاعات سامانه نسخه الکترونیک، پرمصرفترین دارو‌های کشور در سال جاری داروی بیماران قلبی و عروقی و دیابتی است.
به گفته وی در سال ۱۴۰۲ همچنان داروی انسولین قلمی، پرهزینهترین داروی تجویزی بوده که مبلغی بالغ بر ۴۴۰ میلیارد تومان برای این دارو از سوی سازمان بیمه سلامت هزینه شده است.
معاون مرکز آمار و فناوری اطلاعات سازمان بیمه سلامت ایران، با اشاره به اینکه پرمصرفترین دارو‌های کشور، مربوط به بیماران دیابتی است، تأکید می‌کند: «تعداد ۲۴۰ میلیون داروی متفورمین در سال ۱۴۰۲ تجویز شده که در مقایسه با سال قبل از آن ۳۰ درصد افزایش داشته‌است و پس از آن دارو‌های آ‌اس‌آ و لوزارتان که در پرفشاری خون استفاده می‌شوند، قرار دارند».
پرمصرفترین دارو‌های کشور
با چنین سهم مصرفی شاید کمبود‌های مقطعی دارو‌های دیابت چندان هم دور از انتظار نباشد، به خصوص اینکه محمد مهدی ناصحی، مدیر عامل سازمان بیمه سلامت معتقد است تجویز خارج از راهنما‌های بالینی در کشور، بعضاً باعث شده شاهد کمبود‌های دارویی و افزایش هزینه‌های نظام سلامت باشیم. در این بین، انسولین یکی از اقلام دارویی است که تأمین و دسترسی به آن، همیشه با مشکلاتی برای بیماران همراه بوده‌است. این در حالی است که گفته می‌شود تأمین انسولین در کشور، همواره فراتر از نیاز بیماران بوده‌است.
مدیر عامل سازمان بیمه سلامت درباره موارد تجویز بی‌رویه انسولین در سال ۱۴۰۲ می‌گوید: «پرهزینهترین داروی کشور در سال گذشته انسولین بود که بیش از ۳۰ تا ۴۰ درصد این تجویز از نیاز بیماران دیابتی بیشتر است.»
با وجود این، وقتی پای درد دل بیماران دیابتی می‌نشینید، متوجه می‌شوید انسولین‌های قلمی به عنوان مدلی از انسولین که مصرف راحت‌تری دارد و می‌تواند همه جا دنبال بیمار باشد و نیازی به زنجیره سرد ندارد، دچار کمبود‌هایی است.
پای درد دل بیماران
مادر آقای مرتضوی مادرش بیمار دیابتی است و دو مدل انسولین را مصرف می‌کند، نوورپید و لانتوس. به گفته وی نوورپید پیدا می‌شود، اما لانتوس در بازار دارویی کم است و مادرش مجبور است از نوع ایرانی این نوع انسولین استفاده کند. انسولین‌های قلمی ایرانی بازالین در حال حاضر در بازار وجود دارد. آنطور آقای مرتضوی می‌گوید مادرش معتقد است با مصرف این انسولین‌ها سرگیجه می‌گیرد. از او می‌پرسم آیا پزشک هم تأیید می‌کند که این دارو مناسب نیست یا مادر به واسطه تأثیر روانی تغییر دارو ممکن است دچار سرگیجه شود که می‌گوید: «دکتر هم اعتقاد ندارد که نوع ایرانی این انسولین مشکلی داشته‌باشد.»
طبق توضیحات وی بیماران دیابتی سالی یک بار باید با مراجعه به پزشک معتمد بیمه‌ها سهمیه مصرف انسولین‌شان مشخص شود و این مسئله دردسر‌های خودش را دارد به خصوص اینکه بیماری دیابت درمان نمی‌شود و این بررسی‌های سالانه نمی‌تواند ضرورت داشته‌باشد.
آقای سروی هم درباره کمبود انسولین‌های قلمی به خبرنگار «جوان»می گوید: «انسولین‌های قلمی خارجی در بازار کم شده‌است. هفته پیش داروخانه ۱۳ آبان یک مدل از انسولین‌های مصرفی‌ام را داشت و مدل دیگر را نداشت. به همین خاطر به داروخانه هلال احمر رفتم و آنجا توانستم هر دو مدل انسولین مصرفی را تهیه کنم.»
طبق توضیحات وی که بیمه‌اش بیمه سلامت ایرانیان است، این مدل انسولین‌ها به صورت آزاد دانه‌ای ۱۵۰ هزار تومان به فروش می‌رسد، اما به صورت بیمه‌ای هر ۹ سهمیه بیماری‌اش ۵۶ هزار تومان می‌شود که حمایت خوبی محسوب می‌شود.
مصرف انسولین دست خود بیماران است
اسدالله رجب، متخصص غدد و بنیانگذار انجمن پیشگیری از دیابت ایران در گذشته وضعیت تأمین داروی انسولین بدتر از حالا بود و کمبود‌های دوره‌ای طبیعی است. وی در پاسخ به این سؤال «جوان»که آیا طبق گفته مدیر عامل بیمه سلامت مصرف انسولین در ایران غیر‌منطقی و بی‌رویه است، پاسخ می‌دهد: «من در این‌باره نمی‌توانم اظهار‌نظری داشته‌باشم، چراکه باید برای چنین اظهارنظر‌هایی آمار‌های مستند داشت.»
به گفته رجب اینکه چه تعداد بیمار دیابتی داریم و چه تعدادی از آن‌ها انسولین مصرف می‌کنند، از جمله موضوعاتی است که جایی ثبت نمی‌شود و آمار مشخصی ندارد.
وی در عین حال معتقد است به دلیل نبود آموزش، بسیاری از مبتلایان به دیابت، واحد‌های بسیار بالایی از انسولین دریافت می‌کنند که اصلاً نیاز به آن ندارند. ۹۹ درصد درمان و کنترل مصرف در دست خود بیمار است.
جبران کمبود‌ها
سیدحیدر محمدی، رئیس سازمان غذا و دارو هم با اشاره به اینکه کمبود برخی از انواع انسولین‌های قلمی به دلیل کاهش تولید شرکت خارجی است، می‌افزاید: «شرکت خارجی، تولید خود را کاهش داده و به تبع آن تنها یک چهارم سهمیه درخواستی ایران را تحویل داده‌است، اما با کمک تولید‌کننده داخلی که این دارو را تحت لیسانس تولید می‌کند، بخشی از کمبود را جبران کردیم.»
وی تأکید می‌کند: «با توجه به محدودیت منابع مالی امکان اینکه تمام بازار را بتوانیم از منابع خارجی تأمین کنیم، میسر نیست، اما نظر به اینکه برخی از بیماران برای مصرف نمونه خارجی پافشاری دارند، باید از قبل سهمیه آن‌ها مشخص شود.»
به گفته معاون وزیر بهداشت، مشابه تمامی انسولین‌های قلمی وارداتی که در داخل تولید می‌شود، وجود دارد و مشکلی برای تأمین داروی بیماران وجود ندارد، اما برای برخی بیماران سخت است که به سمت تغییر دارو بروند و در این زمینه مقاومت وجود دارد.
همچنین سازمان غذا و دارو در اطلاعیه‌ای اعلام کرده شهروندان با استفاده از سامانه تیتک می‌توانند داروی خود را از نزدیک‌ترین داروخانه محل کار یا منزل بیابند و پس از اطمینان از موجود بودن به آنجا مراجعه و فرآورده دارویی خود را دریافت کنند.
