جوان آنلاین: حریم خصوصی بیمار مدت زیادی است که در رسانه‌ها مطرح می‌شود. همه معترفند به‌رغم قانون و آیین نامه، در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی، حریم بیمار رعایت نمی‌شود. وجود پزشکان مرد در اتاق‌های جراحی زنان یا شوخی‌های خارج از عرف بر سر بیمار، از جمله مواردی است که بار‌ها مورد اعتراض بیماران مراجعه کننده به مراکز خصوصی و دولتی است. «جوان» در این رابطه گزارشی تهیه کرده‌است.
بار دیگر طرح یک سؤال درباره رعایت حریم بیمار در فضای درمانی، باز هم سر یک زخم قدیمی را باز کرد. این‌بار یک جامعه‌شناس با طرح این سؤال با انبوهی از واکنش‌های همدلانه از سوی دنبال‌کننده‌هایش مواجه می‌شود. سؤال او این است: خیلی از خانم‌ها و حتی آقایان از عدم امنیت جنسی و تجربه آزار‌های جنسی و روانی در محیط بیمارستان و مراکز درمانی خاطرات بدی دارند، مثل وجود نداشتن لباس مناسب، انجام کار‌های درمانی و پاراکلینیکی از سوی جنس مخالف، رفتار‌ها و محیط‌های نامناسب جنسی در زمان زایمان، عدم‌رعایت حدود شرعی یا حتی با دیدگاه غربی آن که هر گونه تجربه نگاه، لمس و آزار جنسی فیزیکی می‌تواند برای مدت‌های طولانی آزاردهنده باشد.
پرسشگر که سید کمیل حسینی، پژوهشگر حوزه جنسیت و جامعه‌شناس است، می‌گوید با طرح این سؤال در صفحه شخصی‌اش در اینستاگرام با انبوهی بازخورد‌های منفی از شرایط ناامن درمانی مواجه شده‌است.
از حضور تکنیسین‌ها و نیرو‌های خدماتی مرد تا کارورزان
خانمی نوشته‌است: موقع سزارین فرزندم، حتی نیروی خدماتی هم نظاره‌گر فرایند زایمانم بود، پزشک بیهوشی هم مرد بود و حین جراحی درباره مراحل مختلف زایمان او نظر می‌داده‌است و این شرایط فشار روحی بسیاری برای او به همراه داشته‌است.
خانم دیگری از تجربه اخیر خود و زایمانش در یکی از بیمارستان‌های خصوصی کرج می‌گوید که اتاق عمل پر از مرد بوده و این تجربه تلخ هنوز هم او را آزار می‌دهد.
کاربر دیگری از معاینه پیش از جراحی از سوی کارورزی‌های مرد گلایه می‌کند. خانمی از نبود لباس‌های پوشیده حتی در بیمارستان‌هایی که از سوی نهاد‌های خاص اداره می‌شود، شکایت کرده‌است.
شخصی از اخبار تجاوز در زمان بیهوشی بیمار ابراز نگرانی کرده و فردی دیگر که خود را مهندس پزشکی یک بیمارستان خصوصی معرفی کرده‌است بر عدم رعایت حریم شخصی در اتاق عمل تأکید می‌کند.
توهین و تحقیر به بهانه مادر شدن
در این میان برخی هم از زایمان در محیط‌های کاملاً زنانه یک بیمارستان سخن گفته و آن را تجربه شیرینی می‌دانند، هر چند عدم رعایت حریم زن ومرد نمی‌شناسد، کما اینکه چندی پیش در فضای مجازی درباره توهین و تحقیر‌های برخی ماما‌ها و پزشکان زن حین وضع حمل تجربیات زیادی منتقل شد.
در میان پاسخ به سؤال این پژوهشگر هم بر این موضوع تأکید شده‌است و شخصی بر رعایت نکردن حریم شخصی از سوی خانم‌های پزشک و پرستار گلایه دارد و می‌گوید: وقتی در میان درد‌های زایمان صدای مادر بالا برود انواع بلا‌ها سرش می‌آید از آزار کلامی و انواع و اقسام توهین‌ها تا رفتار‌های درمانی خشن! او که دوبار تجربه زایمان را داشته و برای بار دوم به بیمارستان بخش خصوصی مراجعه کرده‌است، تنها تفاوت این دو مرکز را در هزینه‌ها می‌داند و تأکید می‌کند: علت افسردگی پس از زایمانش همین تجربه تلخ و آزار‌هایی بوده که نمی‌توانسته به کسی منتقل کند.
وقتی در کشور‌های اروپایی انتخاب جنسیت کادر وجود دارد، اما در ایران نه!
به دنبال شخصی بودم که تجربه وضع حمل خارج از ایران را داشته باشد. خانم محمدی را که دو فرزندش را در یکی از کشور‌های اروپایی به دنیا آورده‌است، به من معرفی می‌کنند. او که زن محجبه‌ای است، شرایط پذیرش بیمارستان‌های این کشور غربی را اینطور توضیح می‌دهد که در زمان پذیرش در فرمی که به مراجعه‌کننده داده می‌شود، از او پرسیده می‌شود تمایل دارد کادر اتاق عمل را زنان تشکیل بدهند یا مردان!
او می‌گوید: بالطبع من با توجه به شرایط شرعی و اعتقادی خودم، درخواست حضور کادر زنانه را کردم و کاملاً این مسئله از سوی بیمارستان رعایت شد. نکته جالب‌تر اینکه خانم محمدی می‌گوید: با توجه به حدود شرعی برای آماده شدنم برای حضور در اتاق عمل به من کمک کردند و پوششی شبیه مقنعه را به من دادند، در حالی که بار‌ها برای هر کدام از زنان و دختران ایرانی در محیط‌های درمانی کشور نسبت به رعایت حجاب و دریافت خدمات چالش‌هایی به وجود آمده‌است.
البته نمی‌توان اخبار تجاوز در محیط‌های درمانی غربی را که گهگداری از رسانه‌ها شنیده می‌شود، نادیده گرفت و فضای درمانی در این کشور‌ها را هم کاملاً امن و مناسب دانست.
رعایت حدود شرعی در فضای درمانی برای بیماران سخت است
شاهمیر، خانم پزشک جوان و محجبه‌ای است که در گفتگو با «جوان» از نبود حریم در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی برای زنان تأیید می‌کند و می‌گوید «متأسفانه رعایت حدود شرعی برای بیماران در مراکز درمانی به سختی ممکن است، بخصوص در شرایط عمل جراحی و بیهوشی که دیگر بیمار توانایی مدیریت شرایط و حریم شخصی‌اش را ندارد.»
این موضوع مورد تأیید حسینی به عنوان جامعه شناس نیز قرار گرفته و می‌گوید: در میان آزار‌های جنسی، در مراکز درمانی، چون عموماً فرد آگاه به شرایط خود نیست و شاید توانایی دفاع از خود را ندارد و به طور کلی فضا برای آزارها بیشتر است، موارد تجاوز نیز افزایش می‌یابد. فرض کنید اگر حین معاینه پزشکی حدود شرعی از سوی پزشک رعایت نشود، شرایط برای مقابله بیمار کم است.
نیازمند یک کنش جدی اجتماعی در مقابل آزارگری در فضای درمانی هستیم
حسینی با توجه به شرایط موجود جامعه و انبوهی از گلایه‌ها و انتقادات از فضای درمانی از وجود این دست آزارها، آن را نیازمند یک کنش جدی اجتماعی دانست و ابراز داشت: دردی که آزاردیده در فضای درمانی تجربه می‌کند، عموماً غیرقابل جبران است و تا آخر عمر با آن می‌ماند.
وی با اشاره به اینکه در میان آزار‌های جنسی در کشور ما، گاهی حریم روانی بیمار رعایت نمی‌شود، می‌گوید: حتی با نگاه‌های انسان‌گرایانه هم این حریم‌شکنی می‌تواند تبعات روانی داشته باشد، کما اینکه در میان روایت‌هایی که این مدت شنیده‌ام متوجه شدم، برخی کشور‌ها اگر بفهمند مراجعه‌گر به محیط‌های درمانی، یک زن مسلمان است، شرایط را برای رعایت حدود او فراهم می‌کنند، یعنی حتی در فرهنگ سکولار هم احترام به حریم نگرشی افراد باید رعایت شود.
تبعات جبران‌ناپذیر عدم‌رعایت حریم جنسی در فضای درمانی
حسینی با تأکید بر اینکه غیر از ابعاد جسمانی تجاوز که حتی در فرهنگ سکولار غربی هم مورد توجه قرار گرفته‌است، بر احترام به فضای روانی و اعتقادی تأکید می‌شود، علت این حساسیت را اینطور تشریح می‌کند: این مسئله نوعی عدم امنیت روانی را در جامعه به وجود می‌آورد که تبعات جبران‌ناپذیری در سطح جامعه دارد.
بنابراین شاید در فضای بیمارستان‌ها و دیگر مراکز درمانی ما موارد تجاوز به عنف و آزار فیزیکی جنسی محدود باشد، اما فضای عدم رعایت حریم بیمار بر این فضا‌ها غالب شده‌است. همانطور که انبوهی از روایت‌های این گزارش زنانه که در امنیت روانی به زیست جنسی‌شان بی‌توجهی شده‌بود، گلایه داشتند.
حسینی تصریح می‌کند: شاید بتوان بخشی از آزار‌های فیزیکی را با طراحی لباس مناسب جبران کرد، همانطور که از برخی کشور‌های سکولار گزارش می‌شود چیزی شبیه مقنعه برای رعایت حدود هنگام دریافت خدمات درمانی به زنان مسلمان پوشانده می‌شود، اما علاوه بر حوزه پوشش، در حوزه روابط می‌بینیم که در محیط‌های درمانی و جراحی، مراجعه‌گر با انبوهی از نامحرمان مواجه است که فضای ناامنی را برای او به وجود می‌آورند. این ناامنی روانی آن هم در یک جامعه مسلمان، آثار و تبعات منفی را به دنبال دارد، از افسردگی و از دست دادن لذت‌های لحظات نخست تجربه مادری تا ایجاد ناامنی برای خانواده‌ها و ترس از درمان در نتیجه خارج شدن درمان از محیط درمانی مناسب!
وی تأکید کرد: آنچه در فضای درمانی روال شده‌است، بر مبنای همین تجربیاتی است که از سوی کاربران و دیگر افراد جامعه شرح داده می‌شود و رعایت حریم‌ها استثناست و این برای حکومت اسلامی که باید فضای امن درمانی گسترش دهد، جای تأمل دارد.
گفتنی است هر چند در سال ۱۳۷۷ به این منظور قانونی به نام «قانون انطباق امور اداری و فنی مؤسسات پزشکی با موازین شرعی» با قید دو فوریت به تصویب مجلس پنجم رسید و بعد از آن به دولت نیز ابلاغ شد، اما به رغم این قانون هنوز با گذشت حدود ۲۰ سال بدیهی‌ترین نکات درباره حریم شخصی و شرعی بیمار در مراکز درمانی رعایت نمی‌شود.
حضور مردان در اتاق عمل ضرورت درمانی است، اما بیمار حق انتخاب دارد
سید علی انجو، دبیر کمیته ملی اخلاق بالینی وزارت بهداشت درباره آخرین وضعیت اجرای این قانون گفته‌است که یکی از دلایل حضور آقایان هنگام عمل زایمان، مسئله آموزش است. چون دانشجو‌های رشته پزشکی باید برای طی کردن دوره آموزشی خود در اتاق عمل حضور داشته‌باشند و آموزش ببینند. این هم شامل دانشجو‌های خانم و هم دانشجو‌های آقا می‌شود!
وی حضور این دانشجو‌ها را در اتاق زایمان ضرورت آموزش عنوان می‌کند و می‌گوید: رشته زنان و زایمان یکی از چهار رشته اصلی در آموزش‌های بالینی است. اطفال، داخلی، جراحی و زنان و زایمان چهار رشته اصلی در آموزش پزشکی هستند که هر فارغ‌التحصیل این حوزه باید در آن‌ها به اندازه قابل‌توجهی دانش و مهارت کسب کرده‌باشد تا پزشک خوبی شود.
اما آنچنان که دبیر کمیته ملی اخلاق بالینی وزارت بهداشت تأکید می‌کند، این است که بیمار حق دارد تعیین کند چه کسی بالای سرش باشد یا نباشد، زیرا این حریم خصوصی بدنی و معاشرتی بیمار است. حریم خصوصی بیمار دسته بندی‌های مختلفی از جمله حریم خصوصی فیزیکی- پیرامونی، فیزیکی- بدنی، اطلاعاتی و معاشرتی دارد. در حوزه حریم خصوصی فیزیکی پیرامونی و بدنی بیمار حق دارد که بگوید: «این فرد بدن من را ببیند یا نبیند.» به علاوه مراعات قواعد دینی و ارزش‌های مذهبی بیماران از نظر اخلاق پزشکی وظیفه حرفه‌ای کارکنان سلامت اعم از پزشک، پرستار و سایر همکاران است. رعایت این موضوع حق بیمار، تکلیف و وظیفه وزارت بهداشت است، زیرا باید بتواند بدون تعطیل‌شدن آموزش پزشکی، برای کسانی که نمی‌خواهند حریم خصوصی‌شان مخدوش شود، این امکان را فراهم کند تا بدون آنکه فرد مجبور باشد تعرفه اضافی پرداخت یا از کیفیت خدمات درمانی کاسته شود، انتخاب کند که چه کسی بالای سر او باشد.
