ایران با تکیه بر توانمندی شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی علاوه بر بومی‌سازی تجهیزات و فرآیند‌های گلوگاهی صنعت پالایشگاهی خود، به سمت صادرات این تجهیزات و خدمات رفته است و به کمک استقرار کامل تجهیزات و فرآیند‌های پالایشگاهی بومی‌سازی شده توسط متخصصان داخلی در پالایشگاه‌های نیمه‌فعال کشور‌های امریکای جنوبی، علاوه بر سهامداری خود در این پالایشگاه‌ها، امکان صادرات نفت خام و بازارسازی فعالانه و جدید در حوزه نفت خام را فراهم کرده است. این اقدام راهبردی، یک قدم بسیار مهم در رفع وابستگی به تحریم‌ها و بازمعماری تجارت نفت خام ایران به شمار می‌رود.
ایران از دیرباز یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت خام در جهان بوده است و میادین نفتی بسیار زیادی را نیز شامل می‌شود. با این حال، این کشور به دلیل تحریم‌های اعمال شده توسط رژیم امریکا و برخی کشور‌های غربی تا حد زیادی از بازار‌های بین‌المللی منزوی شده است. برای بازمعماری سیاست‌های تجارت نفت خام ایران، دولت سیزدهم، راهکار‌های جدید را ایجاد کرده است که از طریق بازارسازی و ایجاد ظرفیت پالایشی جدید در پالایشگاه‌های نیمه فعال کشور‌های همسو با خود در نقاط مختلف دنیا بوده است. مهم‌ترین کشور در حوزه به کارگیری از سیاست جدید بازارسازی ایران، کشور ونزوئلا بوده است که اخیراً نیز ریاست جمهوری ایران به این کشور سفر داشته است. سیاست جدید دولت در زمینه ایجاد ظرفیت پالایشی جدید نفت خام ایران در پالایشگاه‌های نیمه فعال کشور‌های امریکای جنوبی و به خصوص ونزوئلا تأثیر قابل توجهی بر فروش نفت خام ایران داشته و صادرات نفت و درآمدزایی موردنیاز کشور را افزایش چشمگیری داده است.
ایران در جهت مقابله هدفمند با تحریم‌های حوزه تجارت نفت خود، اقدام به بازی با مهره‌های شطرنج خود در حیات خلوت امریکا و قاره امریکای جنوبی کرده است. یکی از مؤثرترین راه حل‌ها برای حل مشکل تجارت نفت خام ایران، ایجاد بازاری جدید برای نفت خام ایران با استفاده از صادرات خدمات فنی و مهندسی ایران به پالایشگاه‌های نیمه فعال کشور‌های امریکای جنوبی است. این کشورها در حوزه پالایشگاهی سرمایه‌گذاری کرده‌اند، اما پالایشگاه‌های قدیمی آن‌ها با حداقل ظرفیت در حال پالایش نفت است و برای رسیدن به ظرفیت اسمی پالایشی خود نیازمند نوسازی و ارتقا هستند.
در سال‌های اخیر، چندین کشور امریکای جنوبی برای همکاری با ایران برای نوسازی و بازسازی پالایشگاه‌های خود ابراز علاقه کرده‌اند. به عنوان مثال، در سال گذشته، ونزوئلا توافق نامهای را با ایران امضا کرد تا سرمایه‌گذاری مشترکی را برای ارتقای تأسیسات پالایشی این کشور انجام شود.
رویترز در سال گذشته در گزارشی اعلام کرده بود؛ شرکت‌های دولتی ایرانی پس از انعقاد قرارداد برای تعمیر کوچک‌ترین پالایشگاه ونزوئلا، برای تعمیر پالایشگاه «پاراگوانا»، بزرگ‌ترین پالایشگاه نفتی این کشور با ظرفیت ۹۵۵ هزار بشکه در روز آماده شده‌اند. در اوایل سال‌جاری نیز شرکت‌های دولتی ایران قطعاتی را برای راه‌اندازی مجدد یک واحد تولید بنزین به «پاراگوانا» ارسال کردند. مجتمع پالایشگاه پاراگوانا مستقر در پونتو فیجو ونزوئلا است که به‌عنوان سومین پالایشگاه جهان شناخته می‌شود. این مجتمع پالایشی، از سه پالایشگاه به نامهای پالایشگاه اوای، پالایشگاه کادون و پالایشگاه گرانده تشکیل شده است. پس از تحریم ونزوئلا توسط امریکا، سرمایه‌گذاری اندک در این پالایشگاه، گذشت زمان و عدم تعمیرات اساسی، موجب فرسودگی پالایشگاه و از کارافتادن برخی از بخش‌های آن شد. حال ایران قصد دارد با احیای این پالایشگاه، آن را به بخشی از بازار نفتی خود تبدیل کند.
سومین پالایشگاهی که ایران سهامدار آن خواهد شد، یک پالایشگاه ۱۰۰ هزار بشکه‌ای به نام «بولیوار سوپریم سوئنو» در نیکاراگوئه است. حجم سرمایه‌گذاری این پالایشگاه ۴ میلیارد دلار برآورد می‌شود، البته زمین و تأسیسات اساسی برای ایجاد این پالایشگاه ۱۰۰ هزار بشکه‌ای از سال‌ها پیش وجود دارد که به‌دلیل تحریم‌های امریکا نیمه‌کاره رها شده است.
استفاده از خدمات فنی و مهندسی ایران در این پروژه‌ها می‌تواند مزایای متعددی داشته باشد. اول اینکه به ایران اجازه می‌دهد با صادرات تخصص خود به این کشورها درآمدزایی کند و از همین محل نیز علاوه بر سهامداری ایران در پالایشگاه‌های بازسازی شده ونزوئلا، می‌تواند به سمت بازارسازی جدید برای تجهیزات و خدمات حوزه پالایشگاهی خود نیز برود. دوم اینکه، با سهامداری ایران در پالایشگاه‌های فراسرزمینی ایران این فرصت را پیدا خواهد کرد که حضور فعال و جهانی در زنجیره ارزش نفت خام در کشور‌های دیگر داشته باشد و از طرق دیگر این فرصت را برای کشور‌های امریکای جنوبی فراهم می‌کند تا پالایشگاه‌های خود را مدرن کنند و ظرفیت خود را برای پالایش نفت خام افزایش دهند و از تحریم‌های غرب بر صنعت پالایشگاهی این کشورها نیز رهایی یابند. این امر می‌تواند به ویژه برای کشور‌هایی مانند ونزوئلا که در سال‌های اخیر به دلیل زیرساخت‌های قدیمی خود کاهش قابل توجهی در تولید نفت داشته است، مهم باشد.
سومین ویژگی دیپلماسی فعال دولت در حوزه دریای کارائیب و امریکای جنوبی ایجاد بازاری قطعی و همیشگی در ونزوئلا برای نفت خام خود است. با توجه به اینکه تجهیزات و خدمات فنی و مهندسی صادر شده همه ایرانی هستند و با کمک فرآیند پالایشی متناسب با تجهیزات به کار رفته، این بازسازی و نوسازی پالایشگاه‌های ونزوئلا صورت می‌گیرد؛ برای ایران یک فرصت بی‌نظیر ایجاد کرده است که با استفاده از تجهیزات و فرآیند پالایشگاهی مدنظر ایران، نفت خام خود را به این کشور به صورت همیشگی صادر کند و یک بازارسازی قطعی و قدرتمند برای نفت خام ایران در این کشورها ایجاد کند. این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که ایران به جای سرمایه‌گذاری و ایجاد یک پالایشگاه جدید، از ظرفیت پالایشگاه نیمه‌فعال و سرمایه‌گذاری مستهلک شده کشور‌های امریکای جنوبی استفاده کرده است و با صادرات تجهیزات و خدمات فنی و مهندسی ایرانی به این کشورها، علاوه بر صادرات و ارزآوری از محل خدمات و تجهیزات صادر شده، امکان صادرات نفت خام خود را نیز مهیا کرده است که این امر تنها و تنها با سیاست بازارسازی فعالانه و جدید وزارت نفت امکان وقوع داشته است و یک قدم بسیار مهم در رفع وابستگی به تحریم‌ها و بازمعماری تجارت نفت خام ایران به شمار می‌رود.
ایران با تکیه بر توانمندی شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی علاوه بر بومی‌سازی تجهیزات و فرآیند‌های گلوگاهی صنعت پالایشگاهی خود به سمت صادرات این تجهیزات و خدمات رفت و به کمک استقرار کامل تجهیزات و فرآیند‌های پالایشگاهی بومی‌سازی شده توسط ایران در پالایشگاه‌های نیمه‌فعال کشور‌های امریکای جنوبی، علاوه بر سهامداری خود در این پالایشگاه‌ها، امکان صادرات نفت خام و بازارسازی فعالانه و جدید در حوزه نفت خام را فراهم کرد و این اقدام مهم، یک قدم بسیار مهم در رفع وابستگی به تحریم‌ها و بازمعماری تجارت نفت خام ایران به شمار می‌رود.
ایجاد بازاری جدید برای نفت خام با تکیه بر صادرات تجهیزات خدمات فنی و مهندسی بومی
فرشاد جامع کارشناس انرژی در گفتگو با «جوان» در رابطه با اهمیت به مقابله هدفمند با تحریم‌های امریکا و استفاده از سیاست‌های جدید نفتی در حوزه بازار نفت خام جهانی اظهار کرد: «ایران با ذخایر نفت خام فراوان خود همواره بازیگر مهمی در بازار جهانی نفت بوده است. با این حال، تحریم‌های اقتصادی اخیر و مسائل سیاسی بین‌المللی، توانایی ایران را برای سرمایه‌گذاری کامل از منابع نفتی‌اش مختل کرده است. برای غلبه بر این چالش‌ها و ایجاد بازاری جدید برای نفت خام ایران، رویکردی نوآورانه مورد نیاز است. یکی از این راه حل‌ها استفاده از تخصص فنی و مهندسی ایران برای فعال کردن مجدد پالایشگاه‌های نیمه فعال در کشور‌های امریکای جنوبی و در عین حال استفاده از سرمایه‌گذاری‌های مستهلک شده آن‌ها در بخش پالایشگاه است.»
وی ادامه داد: «ایران سابقه طولانی در توسعه و حفظ زیرساخت‌های نفت و گاز خود دارد. مهندسان و تکنسین‌های ایرانی طی سالیان متمادی تجربه و مهارت‌های ارزشمندی را در طراحی، ساخت و بهره‌برداری از پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها کسب کرده‌اند. شرکت‌های ایرانی در ساخت چندین پروژه پالایشگاهی چه در داخل و چه در سطح بین‌المللی مشارکت داشته‌اند و توانایی خود را برای رقابت جهانی از نظر فناوری و تخصص به نمایش گذاشته‌اند. صادرات این خدمات فنی و مهندسی به کشور‌های امریکای جنوبی با پالایشگاه‌های نیمه فعال، فرصتی بی‌نظیر برای ایران برای تقویت جایگاه خود در بازار جهانی نفت است. با احیای این پالایشگاه‌ها، ایران نه تنها می‌تواند خدمات فنی بسیار مورد نیاز را ارائه دهد، بلکه می‌تواند بازار باثباتی را برای صادرات نفت خام خود تضمین کند.»
این کارشناس انرژی با اشاره به سیاست مهم دولت در زمینه بازمعماری تجارت نفت خام خود گفت: «تعدادی از کشور‌های امریکای جنوبی دارای پالایشگاه‌هایی هستند که به دلیل عوامل مختلفی مانند رکود اقتصادی، تعمیر و نگهداری ناکافی و فناوری قدیمی، نیمه فعال یا غیر فعال شده‌اند. این پالایشگاه‌ها پتانسیل استفاده نشده برای فرآوری نفت خام را نشان می‌دهند و در صورت احیای مناسب می‌توانند به دارایی‌های ارزشمندی تبدیل شوند. بسیاری از این کشورها در گذشته سرمایه‌گذاری زیادی در زیرساخت‌های پالایشگاهی خود انجام داده‌اند، اما به دلیل چالش‌های ذکر شده نتوانسته‌اند به طور کامل از این سرمایه‌گذاری‌ها، سرمایه‌گذاری کنند. با همکاری ایران برای فعال‌سازی مجدد این پالایشگاه‌ها، آن‌ها می‌توانند از سرمایه‌گذاری‌های مستهلک شده برای ایجاد یک مشارکت سودمند متقابل استفاده کنند که ظرفیت پالایشی آن‌ها را افزایش می‌دهد و بازار نفت خام ایران را تقویت می‌کند.»
جامع در پایان اظهار کرد: «ایران که در سالیان اخیر تحت تأثیر تحریم‌های امریکا علیه تجارت نفت خام خود به شدت از تجارت نفت خام ضربه خورده بود؛ با به کارگیری از ظرفیت تجهیزات و فرآیند‌های بومی‌سازی شده در سال‌های اخیر به سمت بازمعماری سیاست‌های تجاری خود در زمینه نفت خام رفت و موفق شد که به مقابله هدفمند به تحریم‌ها نیز بپردازد و اخیراً چندین پالایشگاه نیمه فعال در کشور‌های امریکای جنوبی را به جریان پالایشی این کشورها برگرداند و این کشورها نیز مشتریان نفت خام ایران شدند.»
تمرکز بر تجارت نفت خام با سیاست جدید پالایشگاه‌داری فراسرزمینی
همچنین محمدرضا کارگزار کارشناس اقتصادی در گفتگو با «جوان» در رابطه با توانمندی صنعت نفت و حضور شرکت‌های دانش‌بنیان در این صنعت در جهت بومی سازی تجهیزات اظهار کرد: «ایران به دلیل مشارکت بیش از ۱۰۰ سال در این صنعت، دارای سرمایه انسانی و تجربه زیادی در بخش نفت و گاز است. این شرکت دارای مهندسان، تکنسین‌ها و مدیران توانمندی است که می‌توانند خدمات ارزشمند و ارتقا را به پالایشگاه‌هایی که نیاز به سرمایه‌گذاری دارند ارائه دهند. بسیاری از پالایشگاه‌ها در کشور‌های امریکای جنوبی مانند برزیل، آرژانتین، ونزوئلا و کلمبیا کمتر از ظرفیت کار می‌کنند یا در دهه‌های گذشته ارتقا پیدا نکرده‌اند. آن‌ها نشان دهنده سرمایه‌گذاری‌های مستهلک شده‌ای هستند که می‌توانند از تخصص ایران بهره‌مند شوند. ارائه خدمات فنی و مهندسی برای کمک به پالایشگاه‌ها برای عملکرد کارآمدتر و پردازش گرید‌های سنگین‌تر نفت خام می‌تواند به ایجاد
حسن نیت و روابط تجاری با این کشورها کمک کند. زمانی که ایران توانایی‌ها و قابل اعتماد بودن خود را نشان دهد، شرکت‌های مالک این پالایشگاه‌ها ممکن است مایل به خرید نفت خام از ایران باشند. امریکای جنوبی بازار نسبتاً بکری برای نفت ایران است، بنابراین هر مشتری جدید به نفع اقتصاد ایران خواهد بود.»
وی در مورد چالش‌های حضور ایران در بازار بکر امریکای جنوبی افزود: «برخی از این پالایشگاه‌های نیمه فعال در امریکای جنوبی ممکن است قبلاً با شرکت‌های نفتی مستقر در غرب‌آسیا یا مناطق دیگر رابطه داشته باشند. ایران باید ثابت کند که خدمات مهندسی آن دارای ارزش و تخصص منحصربه فردی است که این شرکای موجود فاقد آن هستند. ارتقای پالایشگاه‌ها شامل دیجیتالی‌سازی، افزایش بهره‌وری انرژی و انعطاف‌پذیری برای پردازش گرید‌های سنگین‌تر نفت خام، برخی از زمینه‌هایی هستند که ایران می‌تواند نقاط قوت خود را به نمایش بگذارد.»
این کارشناس اقتصادی ادامه داد: «با این وجود، اما مقابله هدفمند با تحریم‌های غرب در صنعت پالایشگاهی ایران و تجربه ۱۰۰ ساله این کشور، شرایطی را فراهم کرده است که صنعت پالایشگاهی ایران به خودکفایی برسد و این بومی‌سازی تجهیزات و فرآیند‌های پالایشگاهی، به ایران در بازارسازی جدید خود در امریکای جنوبی کمک چشمگیری کرده است. صادرات خدمات فنی و مهندسی برای ارتقا پالایشگاه‌های نیمه فعال در امریکای جنوبی، فرصتی برای ایران برای توسعه روابط تجاری جدید است که در نهایت می‌تواند بازار‌هایی را برای نفت خام خود ایجاد کند. استفاده از ثروت تخصص و تجربه ایران در بخش نفت و گاز، در ابتدا از طریق پروژه‌های همکاری فنی متمرکز، می‌تواند به ایجاد مشارکت و اعتماد با مالکان پالایشگاه‌ها کمک کند که در نهایت به معاملات عرضه نفت خام منجر شود. این استراتژی می‌تواند منبع درآمد قابل توجهی را برای اقتصاد محدود ایران از طریق صادرات تخصص فنی و نفت خام باز کند.»
