جوان آنلاین: مهدی زارع استاد زلزله‌شناسی مهندسی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله کشور و عضو وابسته فرهنگستان علوم درباره علت فعال شدن آتش فشان دماوند، اظهار کرد: تحولات دماوند را از دید زلزله شناسی، ژئوفیزیکی و مخاطرات طبیعی رصد کردم، بر این اساس آخرین فوران این کوه به هفت هزار و ۳۰۰ سال قبل مربوط می‌شود و برخی پژوهشگاه‌ها از فوران مهم و انفجار قله در اوایل آخرین عصر یخبندان (WURF) حدود ۲۴ هزار سال قبل خبر می‌دهند.
وی ادامه داد: اکنون از نظر انفجار و فوران، کوه دماوند خاموش است، اما فعالیت این آتش فشان با توجه به خروج گاز‌ها و بخار‌های فومرولی از آن همچنین وجود چشمه‌های آب گرم به عنوان یک سامانه فعال شناخته می‌شود.
زارع با اشاره به اینکه مخروط دماوند نزدیک سامانه زمین ساختی با ترا گذر کششی شکل گرفته است، گفت: طبیعی است که فعل و انفعالات زمین ساختی در دماوند به فعالیت‌های آتش فشانی بر گسلش فعال در حوزه مخروط دماوند اثر بگذارند.
عضو وابسته فرهنگستان علوم با اشاره به اینکه پرداخت احتمال تحریک گسل‌های پیرامون سامانه‌های آتش فشانی بزرگ است، گفت: در ژاپن در پی سری فعالیت‌های ولکانیکی از ماه فوریه ۱۹۹۸ پیرامون سامانه آتش فشانی ایواته در سوم سپتامبر ۱۹۹۸ زمین لرزهای با بزرگی ۶.۱ در جنوب غرب سامانه آتش فشانی رخ داد.
وی ادامه داد: در شرایط خاص وقوع زمین لرزه‌های مهم می‌تواند به انفجار در قله‌های آتش فشانی هم بینجامد به عنوان مثال بر پایه‌های پژوهشی هیل از سازمان زمین شناسی ایالات متحده دو روز بعد از زلزله معروف ۲۲ می ۱۹۶۰ با بزرگی ۹.۵ در والدیویا شیلی آتش فشان کوردون کاله در مرکز شیلی فعال شد همچنین آتش فشان کیلالوگای هاوایی تنها نیم ساعت بعد از زلزله ۲۹ نوامبر با بزرگی ۷.۵ رخ داد.
زارع تصریح کرد: تحریک وقوع زمین لرزه روی گسل‌های فعال تأثیر گذار است و با انعکاس افزایش حجم همچنین انقباض و فشرده شدن اتاقک ماگمایی در پوسته رخ می‌دهد.
استاد زلزله‌شناسی مهندسی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله کشور افزود: مشاهدات نشان می‌دهد، وقتی آزاد شدن تنش بر اثر فعالیت‌های ورکانیکی به حد ۵ تا ۷ درصد افت تنش هنگام گسیختگی گسلش برسد احتمال تحریک گسل‌های اطراف سامانه آتش فشانی و وقوع زمین لرزه وجود دارد بنابراین لازم است تا تحریک احتمالی گسل‌های اطراف سامانه آتش فشانی دماوند (گسل‌های مشا، لار، فیروزکوه، شمال تهران، کندوان، بلده و شمال البرز) بر اساس فعالیت دائمی چنین سامانه‌ای با دقت سنجیده شود.
وی بیان کرد: تحریک وقوع زمین لرزه بر اثر فعالیت سامانه آتش فشانی از خطر انفجار در قله آتش فشانی دماوند مهمتر است چرا که ممکن است خطر انفجار در مخروط دماوند و خروج گدازه به عنوان خطری فوری مطرح نباشد، ولی خطر زمین لرزه شدید به دلیل وجود گسل‌های فعال و تغییر شکلی که در پوسته دائما رخ می‌دهد خطری دائمی محسوب شده که احتمال فعالیت‌های سامانه دماوند را افزایش می‌دهد.
زارع با اشاره به اینکه پژوهش‌ها درباره یخچال‌های ایران به ویژه مطالعات مهندسی در سازمان زمین شناسی کشور آغاز شده است، گفت: در مورد آتش فشان دماوند پژوهشگران مختلف داخلی و خارجی فعالیت‌های تحقیقاتی داشته‌اند و پژوهش‌های سازمان زمین شناسی ایالات متحده در سال ۱۹۷۹ نشان می‌دهد در آخرین عصر یخ دما در ناحیه ایران حدود ۴ تا ۵ درجه از نیمه اول سده بیستم سردتر بوده است. این در حالی است که در سال ۲۰۱۸ دمای هوا در ایران به طور متوسط حدود ۳ درجه از نیمه اول سده بیستم گرمتر شده است.
عضو وابسته فرهنگستان علوم ادامه داد: پژوهش دیگری در سال ۲۰۱۰ در منطقه شمال شرق آمریکا نشان می‌دهد ذوب شدن یخچال‌ها در آخرین مرحله از عصر یخ بین ۱۶ هزار تا ۱۰ هزار سال قبل علاوه بر عقب نشینی وسیع حوزه یخبندان در آمریکای شمالی به جابجایی رسوبات در همین منطقه منجر شده است.
وی گفت: بر این اساس تحریک برای رخداد زمین لرزه ۱۸۱۱ و دو زمین لرزه در سال ۱۸۱۲ همچنین زمین لرزه در آگوست ۱۸۸۶ در پهنه گسله نیومادریک در شرق آمریکا به ذوب شدن یخ‌ها و عقب نشینی این جبهه یخچالی مربوط بوده است.
زارع ادامه داد: از بین رفتن عمده یخچال‌های ایران در آخرین مراحل عصر یخ حدود ۲۵ تا ۱۰ هزار قبل) در بحث‌های مهمی از نواحی البرز مرکزی با بخشی از مهمترین نواحی پهنه‌های گسل‌های لرزه زای البرز مرکزی منطبق است و از نظر بازه زمانی هم با عقب نشینی ناحیه یخچالی در آمریکای شمالی مشابهت تقریبی نشان می‌دهد.
عضو وابسته فرهنگستان علوم بیان کرد: بنابر شرایط موجود برای برآورد واقع بینانه از آنچه که گرمتر شدن زمین در آینده ایران را می‌تواند ایجاد شود لازم است علاوه بر پیگیری پژوهش‌ها روی نواحی و رسوبات یخچالی ایران و پژوهش‌های میدانی و تفصیلی روی احتمال تحریک رخداد زمین لرزهای شدی و بزرگ بعدی منجر شود.
