نویسنده: زهرا چيذري
داروخانه آخرين جايي است كه براي تهيه كالاهاي آرايشي بهداشتي اصيل سراغ داريم، اما اگر در آنجا هم با كالاي قاچاق مواجه شويم، ديگر معلوم نيست بايد براي تهيه كالاي اصيل به كجا رفت. حالا سخنگوي وزارت بهداشت وجود كالاي بهداشتي قاچاق در داروخانه‌ها را انكار نمي‌كند و مي‌گويد: ادعا نمي‌كنيم كالاهاي قاچاق در داروخانه‌ها صفر است، ولي به ميزان مكان‌هاي ديگر بسيار كمتر است!
در حالي كه بنا به تأكيد رئيس سازمان غذا و دارو طبق آمار سال قبل 8/97 درصد داروهاي مصرفي كشور از توليد داخل تأمين شده اما از ۲ هزار و ۲۰۰ قلم دارويي حدود ۱۵ درصد به‌شكل قاچاق وارد كشور مي‌شود. اين حجم قاچاق دارو در شرايطي است كه بعد از برجام پاي غول‌هاي داروسازي دنيا هم به كشور باز شد و انتظار مي‌رفت كه بخش گسترده‌تري از نياز دارويي بيماران ايراني در داخل توليد شود. با وجود اين اما همچنان داروها كالاهاي سلامت محور قاچاق و تقلبي بازار خود را حفظ كرده‌اند و حتي در مراكز رسمي عرضه دارو و كالاي سلامت‌محور همچون داروخانه‌ها هم اين قاچاقي و تقلبي‌ها لابه‌لاي قفسه داروهاي سالم و اصيل براي خودشان جا باز كرده‌اند. امري كه شبكه توزيع دارو و نظارت بر داروخانه‌ها را به شكلي جدي زير سؤال مي‌برد.
سودي معادل 75 ميليارد يورو
سودهاي كلان ميلياردي قاچاق دارو اين حرفه را به لحاظ سود‌آوري هم‌رديف تجارت اسلحه در دنيا كرده است. برآورد شده است در سال 91، قاچاق دارو به ايران 75 ميليارد يورو سود‌آوري داشته كه معادل سود قاچاق كوكائين در دنيا است. طبق آمار اعلام شده 70 درصد چرخه داروهاي تقلبي در كشورهاي در حال توسعه است. كشورهاي چين و هند بازار توليد داروي تقلبي و قاچاق دنيا را به خود اختصاص داده‌اند. از سويي 47 درصد اين داروها در بازار كشورهاي آسيايي، 21 درصد بازار اروپا و 15 درصد در بازار دارويي ايالات متحده به فروش مي‌رسند. مسئولان نهادهاي بين‌المللي مي‌گويند 80 درصد داروهاي توقيفي در گمركات خاورميانه و آسياي شرقي تقلبي هستند.
سهم 15 درصدي قاچاق از بازار دارو
براي اثبات فعال بودن مافيا و شبكه قاچاق دارو و كالاهاي سلامت محور كار سختي در پيش نداريم؛دكتر رسول ديناروند، معاون دارويي وزارت بهداشت خودش از تريبون‌هاي رسمي به سهم 15 درصدي داروهاي قاچاق از 2 هزار و 200 قلم داروي مصرفي مردم اذعان كرده است، آن هم در شرايطي كه به گفته وي كمتر از 3 درصد از داروهاي مصرفي مردم كشورمان از واردات تأمين مي‌شود. اشكال در شبكه نظارت بر عرضه دارو در داروخانه‌ها هنوز هم برطرف نشده تا جايي كه روز گذشته ايرج حريرچي، سخنگوي وزارت بهداشت در پاسخ به پرسشي درباره وجود كالاي قاچاق در داروخانه‌ها اينگونه توضيح داد: ادعا نمي‌كنيم كالاهاي قاچاق در داروخانه‌ها صفر است ولي به ميزان مكان‌هاي ديگر بسيار كمتر است و موارد متخلف را در صورت گزارش به جد رسيدگي مي‌كنيم.
قاچاق يا تقلبي بودن داروهايي كه از بازار سياه دارويي تهيه مي‌كنيم، چندان امر دور از انتظاري نيست، اما عرضه اين قبيل داروها در داروخانه غير قابل پذيرش است، اما اين واقعيت تلخ پيشتر هم عنوان شده بود. سيد‌علي فاطمي، عضو هيئت مديره انجمن داروسازان ايران يكي از كارشناساني است كه بر وجود داروهاي قاچاق و تقلبي در داروخانه‌ها صحه مي‌گذارد.
به گفته اين داروساز، متأسفانه در اين بين برخي داروخانه‌ها هم به صورت پنهاني اين قبيل داروها را در اختيار بيمار قرار مي‌دهند تا از بازار پرسود تجارت سياه عقب نمانند.
داروهاي تقلبي وارداتي
در كشور ما داروهاي مخدر و داروهاي تقلبي از مرزهاي شرقي، داروهاي مكمل و لوازم آرايشي بهداشتي بيشتر از سمت جنوب و حوزه خليج فارس وارد شده و يك سري از داروهاي عمومي نيز از مرزهاي غربي (تركيه) وارد مي‌شود و در كنار واردات داروهاي قاچاق به كشور نيز داروهاي تخصصي كه در سيستم توزيع يارانه‌اي كشور قرار مي‌گيرند، هم از كشور خارج مي‌شوند و مهم‌ترين دليل خروج بي‌رويه دارو به خارج از كشور ارزان بودن آن است. طبق آمار سازمان جهاني بهداشت، در كشورهاي مختلف از يك تا 70 درصد قاچاق دارو و توليد داروي تقلبي اتفاق مي‌افتد، در كشورهاي پيشرفته قاچاق دارو يك درصد و در كشورهاي آسياي شرقي و آفريقا 50 درصد است. خارج يا واردكردن محصولات دارويي به صورت قاچاق تبعات بسياري را براي كشور به دنبال دارد، از آنجا كه كنترلي روي داروهاي قاچاق انجام نمي‌شود، كيفيت آنها هم قابل شناسايي نبوده كه همين موضوع سلامت بيماران را به مخاطره خواهد انداخت، اما عرضه اين كالاها در داروخانه‌ها به عنوان تنها مكاني كه مردم براي تهيه دارو اقلام بهداشتي با خيال راحت به آن مراجعه مي‌كنند بيانگر فاجعه‌اي است كه ضرورت نظارت و بازرسي‌هاي بيشتر را ضروري مي‌كند.
تخلفات داروخانه‌ها در سايه بي‌نظارتي
با اين همه تخلفات داروخانه‌ها به فروش دارو و كالاهاي تقلبي و قاچاق محدود نمي‌شود. ذبيح‌زاده، سرپرست دادسراي جرائم پزشكي درباره بيشترين تخلفاتي كه از سوي داروخانه‌ها ديده مي‌شود، مي‌گويد: در داروخانه‌ها اصلي‌ترين مشكلات و تخلفات مربوط به تهيه، نگهداري و فروش اقلام بهداشتي قاچاق و خارج از شبكه توزيع كشور و فاقد مجوز رسمي از سوي سازمان غذا و دارو، نامعتبر و غير مجاز بودن فاكتور‌هاي خريد اقلام آرايشي و بهداشتي و تجهيزات و ملزومات مصرفي پزشكي، نگهداري اقلام مواد اوليه تاريخ مصرف گذشته جهت ساخت داروهاي تركيبي و تهيه و نگهداري مواد اوليه از داروهاي غير مجاز است. به گفته وي درصد بسيار بالايي از لنزهاي فروشي در داروخانه‌ها مشكل‌دار هستند و معتبر نيست.
