نویسنده: نيره ساري
وزيرعلوم در جمع دانشگاهيان در حالي گفته است «كيفيت آموزش‌عالي در دولت تدبير و اميد رشد خوبي داشته است» كه بسياري از مستندات جهاني از افت كيفيت دانشگاههاي ايران خبر مي‌دهد. با نگاهي به آنچه در برخي محافل علمي و دانشگاهي كشور مي‌گذرد مي‌توان دلايل اين پسرفت را به سادگي پيدا كرد، چراكه تبديل دانشگاه‌ها به محلي براي سياست‌بازي و القاي مقاصد حزبي و جناحي، از عوامل مهم دوركردن اين نهاد علمي از رسالت اصلي خود است، موضوع قابل اهميتي كه رهبر معظم انقلاب نيز بارها درباره آن به دولت هشدار داده بودند.
نگاهي به بيانات مقام معظم رهبري در همين دوسال اخير، نشان از دغدغه دائمي ايشان در اين زمينه داشته و دارد. ايشان در 15 مرداد 92، 6 شهريور 92، 19 آذر 92 و 11 تير 93، 20 آبان 94، 29 خرداد 95، 28 مهر 95، به طور مكرر نسبت به توجه در خصوص كم‌نشدن رشد علمي كشور هشدار داده بودند. ايشان در خرداد ماه 95 در ديدار استادان دانشگاه‌ها و پژوهشگران درخصوص «پيشرفت علمي»، بر لزوم افزايش سرعت رشد علمي تأكيد كردند و گفتند: «من چندي پيش نيز درخصوص كاهش سرعت رشد علمي تذكر دادم، زيرا سرعت كم شده است و براي جبران فاصله عقب‌ماندگي علمي چاره‌اي جز افزايش سرعت رشد علمي وجود ندارد.»
تنزل در كسب رتبه‌هاي برتر رشد علمي
به گفته دبير شوراي عالي انقلاب فرهنگي طبق مطالعات جهاني انجام گرفته و گزارش برخي منابع علم‌سنجي دنيا اگر مانند گذشته با همان سرعت رشد فوق‌العاده (كه 13 برابر متوسط جهاني بود) حركت مي‌كرديم، قاعدتاً بايد در سال 2018 به رتبه چهارم يا پنجم دنيا دست مي‌يافتيم، اما در بهترين شرايط در حال حاضر رتبه 16 يا 17 را داريم كه حتي در برخي از منابع جهاني اين رتبه، 19 يا 20 دنيا هم مطرح مي‌شود. بعد از اينكه بررسي جايگاه برخي دانشگاههاي كشور در رتبه‌بندي يو. اس نيوز در سال‌هاي ٢٠١٥ و ٢٠١٦، از نزول رتبه برخي دانشگاههاي ايران حكايت كرد (دانشگاه تهران در سال ٢٠١٥ در رتبه ٣٦٠ ايستاده بود، اما با ١٩ پله سقوط در سال 2016 روي رتبه ٣٧٩ قرار گرفت، همچنين دانشگاه صنعتي‌شريف هم با سقوطي ٥٨ پله‌اي رتبه ٤٣٥ را كسب كرد و نيز دانشگاه صنعتي اصفهان هم رتبه ٥٤٧ را به دست آورد كه اين رتبه سقوط ٧٥ پله‌اي را به خود ديده است)، اكنون پايگاه رتبه‌بندي تايمز هم در مقايسه رتبه‌بندي دانشگاه‌ها در سال‌هاي گذشته، از افت رتبه جهاني برخي دانشگاههاي كشورمان گزارش داده است.
افت دانشگاههاي كشور از سال 2015 تا 2017
محمد مهدي‌نژاد نوري، معاون سابق پژوهش و فناوري وزارت علوم گفته است: از سال 2015 تا 2017 تقريباً همه دانشگاههاي ما يك طبقه افت كردهاند كه 70 درصد اين طبقه‌بندي به مباحث پژوهشي ارتباط دارد، يعني وضعيت پژوهشي دانشگاههاي ما در حال نزول است، مثلاً دانشگاه شريف و دانشگاه علم و صنعت در رتبه‌بندي سال (2015- 2016) در رتبه بين 401 تا 500 دانشگاههاي برتر دنيا بودند و هر دو در رتبه‌بندي 2016- 2017 در طبقه 501 تا600 قرار گرفته‌اند و يك طبقه در دانشگاههاي دنيا افت كردهاند.
براساس اين گزارش، رتبه دانشگاه شريف در آسيا از 52 به 71 تنزل پيدا و رتبه علم و صنعت از 57 به 92 در آسيا افت كرده است. دانشگاههاي صنعتي اميركبير، صنعتي اصفهان، شهيد بهشتي و خواجه نصير يك طبقه افت كردهاند و اين بسيار تأمل برانگيز است. چند دانشگاه كشور در سال‌هاي گذشته روند رو به رشدي نداشتند و برخي دانشگاه‌ها حتي با پسرفت مواجه بودند به طوري كه دانشگاه صنعتي شريف در سال 2012 و 2013 در رده 301 تا 350 جهاني بود كه در سال 2014 به رده 251 تا 275 رسيد ولي در سال 2015 با افت مواجه شد و به رده 301 تا 350 سقوط كرد.
دانشگاه شريف در سال 2016 داراي كسب رتبه در رده 401 تا 500 دنيا شد، ولي جاي تعجب اينجاست كه در سال 2017 دانشگاه شريف را در جايگاه 501 تا 600 دنيا مي‌بينيم، يعني امسال دانشگاه صنعتي‌شريف در نازل‌ترين جايگاه خود در سال‌هاي قرار گرفته است. دانشگاه تهران نيز كه در سال‌هاي قبل رتبه‌اي در بين دانشگاههاي دنيا نداشت، در سال 2016 و 2017 در رده 601 تا 800 دنيا قرار دارد. دانشگاه صنعتي اميركبير در سال‌هاي گذشته رتبه‌اي در بين دانشگاه برتر دنيا نداشت، ولي در سال 2016 به رتبه 501 تا 600 رسيد و اين رتبه در سال 2017 افت كرد به طوري كه در حال حاضر دانشگاه اميركبير در جايگاه 601 تا 800 رنكينگ دانشگاههاي برتر دنيا قرار دارد.
دانشگاه خواجه نصير در سال‌هاي گذشته داراي رتبه‌اي نبود كه در سال 2016 و 2017 رتبه‌هاي 601 تا 800 را دارد.
دانشگاه علم و صنعت كه رتبه‌اي در سال‌هاي گذشته نداشت، در سال 2016 با پيشرفت به جايگاه 401 تا 500 رسيد، ولي در سال 2017 دانشگاه علم و صنعت در جايگاه 501 تا 600 قرار دارد.
دانشگاه صنعتي اصفهان در سال 2015 در بازه رتبه‌بندي 351- 400 قرار داشت، در سال 2016 در بازه 500- 600 قرار گرفت و در سال 2017 اين دانشگاه را در بازه 601- 800 مي‌بينيم.
تأكيد وزير بر رشد و ارتقاي آموزش عالي
هرچند كه بايد اقرار كرد، قرار گرفتن تعدادي از دانشگاههاي كشورمان در اين رتبه‌بندي در جمع 800 دانشگاه برتر دنيا بسيار خوشحال‌كننده است اما اين مسئله نبايد سبب شود كه از افت دانشگاههاي برتر كشورمان غافل شويم و بر طبل رشد علمي كوبيده شود، چنانچه وزيرعلوم در جمع دانشگاهيان استان همدان اظهار داشته است: «ارتقاي كيفيت آموزش‌هاي عالي از ابتدا در دولت تدبير و اميد مطرح بوده است و در اين زمينه رشد خوبي را در چهار سال اخير شاهد بوده‌ايم.»
چندي پيش بود كه رئيس دانشگاه شهيد چمران اهواز نيز با اشاره به برخي دلايل خارج شدن اين دانشگاه از جمع دانشگاههاي برتر اظهار داشت: استادان با تجربه و متخصص اين دانشگاه به‌ويژه استادان غيربومي دانشگاه را ترك كردند.
وي مجموعه مسائل دخيل در اين امر را مبتني بر محروم شدن دانشگاه از حضور اساتيد با تجربه و متخصص توصيف كرد و گفت: جمع زيادي از بهترين استادان با تجربه و متخصص اين دانشگاه به‌ويژه استادان غيربومي دانشگاه كه بسياري از آنها از بورسيه‌هاي دانشگاه و تازه بازگشته از خارج بودند، دانشگاه را ترك كردند. عده‌اي به خارج از كشور، عده‌اي به دانشگاههاي ديگر و عده‌اي هم ترك خدمت کردند و در نهايت اخراج شدند و اينها سرمايه‌هايي بود كه ناخواسته دانشگاه از وجودشان محروم شد. بر اساس مستندات ارائه شده اكنون اين پرسش به وجود مي‌آيد كه وزارت علوم به عنوان نهادي كه رسالت اساسي در توليد و رشد دانش در كشور دارد، تا چه حد در اين زمينه سياستگذاري و برنامه‌ريزي داشته است؟ آيا اساساً علاوه بر توليد دانش و اقتدار علمي كه مسئله اساسي براي كشور محسوب مي‌شود، توجه به حفظ جايگاه‌هاي قبلي در رتبه‌بندي جهاني دانشگاه‌ها صورت مي‌گيرد؟ چه كسي پاسخگوي وضعيت تأسف‌بار علمي، افت شتاب رشد علمي و افت رتبه جهاني دانشگاههاي برتر كشور در سطح جهاني است؟
