سالانه حدود 40 درصد محصولات کشاورزی در کل کشور به علت نبود صنایع تبدیلی و تکمیلی در بخش کشاورزی، نبود صنایع بسته بندی، یکپارچه نبودن اراضی، و مکانیزه نبودن کشاوری از بین می رود که ارزش مادی این 40 درصد دورریز حدود 12 میلیارد دلار است.
***
در حال حاضر اكثر محصولات کشاورزی کشور به صورت خام و فرآوری نشده صادر می شوند که با رونق و توسعه این صنایع و مطابقت تولید با استانداردهای جهانی می توان بازارهای صادراتی بهتر و ارزش افزوده بیشتری را به دست آورد. این مشکلات با توجه به افزایش آگاهی کشاورزان، در حال حاضر بیش از گذشته مورد توجه آنها نیز قرار گرفته است.
زارعی یکی از کشاورزان مازندرانی، باگلایه از وضعیت نابسامان صنایع تبدیلی در اين استان در این باره مي گويد: نبود کارخانه های صنایع تبدیلی در نزدیکی مزارع یکی از مشکلات اساسی ما در بخش کشاورزی است که باعث از بین رفتن صرفه اقتصادی محصولات برای کشاورزان شده است. این در حالی است که قیمت تمام شده محصولات کشاورزی به نسبت گذشته بسیار افزایش یافته است.
اين كشاورز ادامه مي دهد: باتوجه به اینکه استان مازندران مهد تولید مرکبات است در حال حاضر هیچ کارخانه ای برای تولید آبمیوه در استان وجود ندارد و اگر بخواهیم محصولاتمان را به کارخانه برسانیم باید هزینه ای را بابت حمل و نقل بپردازیم که گاه بیشتر از هزینه فروش محصولات می شود و این اصلاً مقرون به صرفه نیست.
هم اكنون در استان مازندران انبارهای ویژه نگهداری محصولات وجود ندارد و سازمان جهاد کشاورزی باید به عنوان سازمان متولی امر در فصل برداشت محصولات با خرید آن از کشاورزان دست واسطه گران را از بازار کوتاه کند زیرا در غیر این صورت کشاورز مجبور می شود در مدت کوتاهی که میوه قابلیت فروش دارد حجم زیادی از آن را یکجا، با قیمت بسیار ناچیز به دلال ها بفروشد و در نهایت متضرر مي شود. این در حالی است که اگر کارخانه های تبدیلی نزدیک به روستاها و زمین های کشاورزی باشند، حتما كشاورزان با کمال میل محصولاتشان را به آنها خواهند فروخت زيرا در غیر این صورت فروش محصولات به واسطه ها اصلاً برای كشاورز صرفه اقتصادی ندارد.
سردخانه ها تبری بر دست دلالان
وقتی صحبت از صنایع تبدیلی و تکمیلی مي شود همه فقط میوه ها را جزو این گروه می دانند در حالی که صنایع دامی، طیور، باغی، زراعی، شیلاتی و تولید کودهای شیمیایی، بیولوژیک و آلی نیز از زیر مجموعه های مهم این صنعت به شمار می روند.
رضا عظیمی، مدیر کل جهاد کشاورزی مازندران در این باره مي گويد: در واقع بحث صنایع غذایی تکمیل کننده بخش تولید کشاورزی است که در این حوزه نیازمند توسعه ساختارهای نوین هستیم.
در حال حاضر از سبوس و پوسته اول برنج در تهیه نوعی روغن خوراکی استفاده می شود ولی متأسفانه در بحث مرکبات بسیار ضعیف عمل کرده ایم و تاکنون اقدام چشمگیری انجام نداده ایم.
اين مسئول ادامه مي دهد: بحث بسته بندی مناسب و بازار پسند مقواله ای است که چند سالی است به آن پرداخته شده به طور مثال ما در گذشته برنج را فقط در کیسه های 50 و 100 کیلویی به بازر عرضه می کردیم اما در حال حاضر حتی بسته بندی های یک کیلویی برنج را هم به بازار مصرف عرضه کرده ایم و همین خودش قشر عظیمی از مردم را که مایحتاج و مصرف برنج شان در حدود اندازه چند کیلوگرم است را به خود جلب كرده است.
عظيمي با اشاره به اينكه یکی دیگر از مسائل مهم در صنعت کشاورزی برندسازی است، مي گويد: اگر ما محصولاتمان را با برندهای مشخص که در واقع معرف کیفیت محصول است وارد بازار کنیم می توانیم بسیار موفق تر نتیجه بگیریم البته در این خصوص مقدمات کار را انجام داده ایم اما همواره راه زیادی برای پیشرفت در این حوزه وجود دارد.
وي تاكيد مي كند: آنچه که باعث ورود یکباره دلال ها می شود، پیک تولید محصولات در بعضی از فصول خاص است. در بعضی فصول خاص تولید بسیاری از محصولات کشاورزی بیش از حد نیاز است و نبود وضعیت مناسب انبارداری باعث می شود پای دلال های به میدان باز شود که با خرید محصولات در حجم زیاد و به قیمت ناچیز و عرضه آن به صورت تدریجی در زمان کمبود با نرخ بسیار بالاتر، بازار را دچار مشکل می کنند که یکی از بهترین راه حل های برای این معضل ساخت سردخانه ها به تعداد کافی است. با ساخت سردخانه ها می شود با خرید مازاد بر نیاز محصولات کشاورزی این محصولات را انبار و در فرصت مناسب به بازار فروش عرضه کرد. یکی دیگر از روش های استفاده بهینه از محصولات کشاورزی نيز تغییر نوع مصرف آن در بین مردم است. استفاده از میوه ها به صورت خشک شده و و رقه ای(چیپس میوه) چند سالی است که در کشور رواج پیدا کرده و بازده اقتصادی مناسبی هم دارد که با فرهنگسازی می توان استفاده از این محصول در جامعه نهادینه کرد و مردم با سبک جدید استفاده از این محصولات نیز سازگار می شوند.
با خرده مالکی به نتیجه ای نمی رسیم
نه تنها در سطح ایران بلکه در کل جهان کشاورزی جایگاه خاصی دارد و بحث تهیه غذای متنوع و با کیفیت که مهمترین بحث این حوزه است از ضروری ترین نیازهای جامعه به حساب می آید. در این میان نقش صنایع تبدیلی نقشی انکارناپذیر است و این صنعت توانسته جایگاه ویژه ای در صنعت غذا در دنیا به خود اختصاص دهد. خوشبختانه در دهه اخیر این موضوع در ایران نیز مطرح شده است و شاهد رشد خوبی در این زمینه بوده ایم.
شمس علی هادی زاده، نایب رئیس کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی اتاق ایران با اشاره به اهمیت ایجاد صنایع تبدیلی در روستاها مي گويد: صنایع تبدیلی علاوه بر ایجاد زمینه تولید مواد غذایی با کیفیت، ارزش افزوده برای کشاورز و تولید کننده ایجاد می كند و برای بهبود صنعت کشاورزی نیز بسیار مهم است.
وي ادامه مي دهد: اگر به سمت هم افزایی برویم و مدیریت وارد بحث کشاورزی شود، می توانیم صنایع تبدیلی را در نزدیکی اراضی کشاورزی قرار دهیم ولی تا زمانی که جزیره ای عمل کنیم نمی توانیم به این هدف برسیم. قیمت تمام شده محصولات کشاورزی مانند هزینه حمل و نقل و استفاده از صنایع تبديلی برای کشاورزان مقرون به صرفه نیست باعث می شود کشاورزی ما قابل رقابت با دیگر کشورها نباشد. رفع این مشکل نیازمند مطالعه و انجام تحقیقات وسیع در حوزه کشاورزی، رعایت اصول مهندسی کشاورزی، جایگزینی کشاورزی مدرن به جای سنتی و آموزش کشاورزان است. جای کارشناسی و آموزش در حوزه کشاورزی ما خالی است زیرا این دو مورد هر کدام به تنهایی در بلند مدت پاسخگو نیست و باید در کنار یکدیگر انجام شود تا شاهد تحولی چشمگیر در حوزه کشاورزی باشیم.
با اين تفاسير بايد گفت جای بسی تأسف دارد که کشور ما با این پتانسیل بالا در کشاورزی به صورت علمی عمل نمی کند، به عنوان مثال کشاورزان به تمام محصولات کشاورزی یک نوع کود می دهند در صورتی که خواسته و نیاز زمین ها و محصولات کشاورزی متنوع است.
هادي زاده با عنوان كردن اين مطلب كه در تمام زمینه های فرآوری نقاط ضعف بسیاری داریم، مي گويد: بعد از این همه سال برنج به عنوان اولین محصول کشاورزی ما هنوز خوب فرآوری نمی شود و صنایع تبدیلی ما در این حوزه نسبت به دنیا بسیار عقب مانده تر است. باتوجه به اینکه در کشور ما انرژی ارزان، نیروی متخصص و جوان، زمین های مستعد کشاورزی و آب و هوای مناسب فراوان است اما به علت نداشتن برنامه ریزی مناسب تمام این استعدادها به هدر می رود و جا دارد مسئولان در این حوزه دقیق تر شوند و به جای توجيه كردن، پاسخگوی نیازهای این بخش باشند.
