جوان آنلاین: آلودگی هوا، هم خسارت جانی دارد و هم خسارت مالی. این هوای بد، در سال گذشته باعث مرگ بیش از ۵۰ هزار نفر شده و هزینه‌های ۲۰ میلیارد دلاری هم روی دستمان گذاشته است. همین اعداد و ارقام وحشتناک کافی است برای اینکه تمام هم و غم مسئولان، رفع آلودگی هوا شود. متأسفانه اما، با وجود قوانین متعددی که در خصوص ایجاد هوای پاک وجود دارد، از این مسئله مهم غفلت می‌شود. هر چند اقداماتی در این زمینه انجام شده، اما برآیند آنها به گونه‌ای نبوده که حتی ذره‌ای از آلودگی هوا کم کند. دلیلش هم واضح است؛ همکاری و هماهنگی میان دستگاه‌ها و نهاد‌های مسئول برای حل و فصل این معضل تنفسی کشنده وجود ندارد؛ یعنی حتی اگر یک نهاد یا یک دستگاه هم عزمش را جزم کند و همه تلاشش را برای اجرای قانون هوای پاک به کار بگیرد، به تنهایی نمی‌تواند راه به جایی ببرد.
هر سال بیش از یک میلیون خودرو به ناوگان حمل و نقل اضافه می‌شود، اما تعداد اسقاط در مقابل آن بسیار کم است. با یک دو دو تای ساده و یک حساب سرانگشتی، معلوم می‌شود با این خودرو‌های دودزا که البته مصرف سوختشان هم بیش از خودرو‌های جدید است هر روز میزان آلایندگی‌ها بیشتر و بیشتر می‌شود که نفس شهر را به شماره می‌اندازد.
کلکسیونی از قوانین اجرا نشده!
طبق بررسی‌های انجام شده، سهم منابع متحرک در آلودگی هوا در کلانشهری، چون تهران بیش از ۵۰ درصد است. آماری که لزوم سرعت‌دهی به اسقاط خودرو‌های فرسوده را نشان می‌دهد، اما متأسفانه این روند تاکنون آنطور که باید و شاید اجرایی نشده و پیش نرفته است؛ موضوعی که مهرداد تقی‌زاده، کارشناس حملونقل و ترافیک در گفت‌و‌گو با «جوان» به آن اشاره می‌کند: «کلکسیونی از قوانین آیین‌نامه‌ها را در رابطه با اسقاط خودروی فرسوده داریم، اما همچنان شاهد آن هستیم که خودرو‌های فرسوده در سطح شهر تردد می‌کنند و کسی هم جلودارشان نیست.»
او ادامه می‌دهد: «ناوگان فرسوده اعم از خودرو‌های شخصی، موتورها، وانت‌ها، تاکسی‌ها، اتوبوس‌ها بی‌توجه به قوانین نوشته شده در سطح شهر تردد و هم آلودگی بسیار زیادی را ایجاد می‌کنند. این ناوگان به صورت غیرمتعارفی مصرف سوختشان زیاد است و حتی خطرات تصادف را هم افزایش می‌دهند، مواردی که به وضوح لزوم نوسازی این ناوگان فرسوده را نشان می‌دهد.»
تقی‌زاده اظهار می‌دارد: «سالیان سال است که بحث از رده خارج کردن خودرو‌های فرسوده مطرح می‌شود، اوایل سال ۸۸ بود که یک آیین‌نامه‌ای در این رابطه منتشر شد و در هیئت دولت به تصویب رسید. قرار بود که خودرو‌ها بعد از رسیدن به سن تعیین شده، فرسوده محسوب شوند و برای گرفتن گواهی اسقاط اقدام کنند. به منظور استقبال از این طرح نیز قرار بود یکسری پرداخت‌ها، تسهیلات و مشوق‌هایی در نظر گرفته شود. در همان سال نیز قرار شد تا معادل ۳۰ درصد خودرو‌های تولید شده، خودروی فرسوده، گواهی اسقاط بگیرد و از رده خارج شود، در برنامه هفتم توسعه هم خروج ۵۰۰ هزار خودرو در سال تعیین شد، اما بخشی از اینها اصلاً انجام نشد و آن بخشی هم که انجام شد، به قدری کم بود که اصلا به چشم نمی‌آید!»
او معتقد است: «اگر قوانین ضمانت اجرایی ندارد و نمی‌تواند کامل اجرا شود باید به گونه‌ای اصلاح شود که به اجرا برسد و گره از مشکلات باز کند، وگرنه وجود قوانینی که هیچ کدام اجرا نمی‌شوند چه فایده‌ای دارد؟!»
این کارشناس حمل و نقل و ترافیک با بیان اینکه اسقاط خودرو‌ها باید شفاف باشد و روی آنها به طور دقیق و کامل نظارت شود، می‌گوید: «در تعریف اسقاط ناوگان فرسوده این‌چنین است که دیگر اجزای آن خودرو باید غیرقابل استفاده شود، مثلاً موتورش سوراخ شود و اقداماتی از این دست، اما سؤال مهم اینجاست که آیا آماری که از اسقاط خودرو داده می‌شود، واقعاً درست است و تمامی آنها غیرقابل استفاده شدند؟! یا اینکه مجدد از همان‌ها در سطح شهر مورد استفاده قرار می‌گیرند؟!»
تقی‌زاده در پایان تأکید می‌کند: «متأسفانه شرایط اسقاط ناوگان فرسوده شرایط خوبی نیست، یکی از اقداماتی که می‌تواند این سیکل معیوب را اصلاح کند و روند اسقاط خودرو را شفاف کند، یک سیستم مدیریت بر پایه IT است، سیستمی که در آن از لحظه ثبت خودرو برای اسقاط تا لحظه آخر، در سیستم یکپارچه‌ای، اطلاعاتش ثبت شود و بعد چند جا کنترل شود و حالا که این خودرو‌ها شناسایی شدند، گواهی براشون صادر شود که اسقاط شده، که اگر چند سال بعد یک جا آن خودرو، سر و کله‌ا‌ش پیدا شد، معلوم باشد که این خودرو پیش‌تر اسقاط شده و به طور غیرقانونی در شهر تردد می‌کند.»
۲۴ میلیون ناوگان فرسوده در کشور
کمتر کسی است که نقش و سهم منابع متحرک، چون خودرو‌ها و موتورسیکلت‌ها را در آلودگی هوای کلانشهر‌ها نداند، در تهران، منابع متحرک سهم ۵۹ درصدی را به خود اختصاص داده‌اند. براساس آمار اعلام شده از سوی مسئولان در حال حاضر ۲۴ میلیون ناوگان فرسوده در کشور داریم. این ناوگان فرسوده شامل همه وسایل حمل و نقل می‌شود، وسایلی که باید به سرعت اسقاط و از رده خارج شوند، اما تا امروز این کار به کندی و به صورت قطره چکانی انجام شده‌است. برای مثال سال ۱۳۹۹ حدود ۶ هزار خودرو فرسوده اسقاط شده که این آمار نسبت به وجود ناوگان فرسوده بسیار کم است، در سال ۱۴۰۲ میزان اسقاط به ۷۰ هزار خودرو رسید که در مدت ۹ ماه سال ۱۴۰۳ این میزان اسقاط به ۲۷۳ هزار خودرو افزایش یافت. این در حالی است که در پیش‌بینی برنامه هفتم باید سالانه ۵۰۰ هزار خودرو اسقاط شود، اما تا رسیدن به این آمار فاصله زیادی داریم. در نتیجه این اهمال‌کاری‌ها، خسارت جانی و مالی به شهر و شهروندان وارد شده و معلوم نیست چه زمانی قرار است که به این مهم توجه ویژه‌ای شود.
سن فرسودگی موتورسیکلت شش سال تعیین‌شده و سن فرسودگی خودرو نیز متفاوت است مثلاً سواری ۲۰ سال و عمومی ۱۰ سال در نظر گرفته شده‌است. با این تعریف، بخش زیادی از خودرو‌ها فرسوده هستند؛ آمار‌ها نشان می‌دهد حدود ۲۶ میلیون خودرو در کشور شماره‌گذاری شده که از این تعداد حدود ۷ میلیون خودرو به سن فرسودگی رسیده‌اند، همچنین ۵/۱۲ میلیون موتورسیکلت شماره‌گذاری شده که حدود ۱۰میلیون از آنها فرسوده‌اند و عموماً نیز کاربراتوری هستند. علاوه بر این، شرایط خودرو‌های ناوگان حملونقل عمومی وضعیت بسیار بدی دارد، چراکه بیش از ۸۶ درصد آنها به سن فرسودگی رسیده‌اند که به افزایش آلودگی به ویژه در کلانشهر‌ها منجر می‌شود.
تلاش‌ها ادامه دارد
متولی وضعیت هوا از حیث آلودگی یا پاکی آن طبق قانون سازمان محیط‌زیست است. این سازمان مسئولیت سنگینی را در هماهنگی دستگاه‌ها و سازمان‌ها برعهده دارد. به تازگی احمد طاهری، سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست در این رابطه گفت: «پس از تصویب قانون هوای پاک در هفت سال گذشته ما نتوانستیم به شکل خوبی به آن عمل کنیم. یکی از مهمترین موارد موضوع اسقاط خودرو‌های فرسوده است. طبق قانون هوای پاک ما باید کل ناوگان فرسوده را از رده خارج کنیم، اما این کار به کندی انجام شده است.» او با بیان اینکه اسقاط خودرو‌های فرسوده با اولویت ناوگان حمل و نقل عمومی را در سازمان حفاظت محیط‌زیست دنبال می‌کنیم، اظهار داشت: «برای نوسازی ناوگان فرسوده حتماً باید از سیاست‌های تشویقی استفاده کنیم و با یک برنامه زمان‌بندی مشخص موضوع را پیش ببریم تا صاحبان خودرو‌های فرسوده نسبت به نو کردن خودروی خود ترغیب شوند.»
طاهری درباره اقدامات سازمان در این راستا تصریح کرد: «به دنبال این هستیم که با همکاری وزارت صمت، وزارت کشور و سازمان برنامه و بودجه، لایحه‌ای به دولت ارائه دهیم که روند اسقاط و ارائه تسهیلات با صاحبان وسایل نقلیه فرسوده از جمله صاحبان موتورسیکلت کار و تاکسی‌ها تسهیل شود، در واقع آیین‌نامه‌ای که برای اسقاط موتورسیکلت در حال اجرا است، تاکنون زیاد موفق نبوده و بیشتر آمار اسقاط برای سواری است در نتیجه باید تغییراتی در این آیین‌نامه ایجاد کنیم تا اثر‌گذاری بهتری داشته باشد.»
قوانین زیادی روی زمین مانده، اما تلاش‌ها برای اسقاط خودرو‌های فرسوده ادامه دارد. حال باید منتظر ماند و دید که این بار با همکاری سازمان‌ها و دستگاه‌های مختلف، نوسازی ناوگان فرسوده در کشور به درستی انجام می‌شود تا شهر و شهروندان از معضل آلودگی هوا نجات پیدا کنند؟
