جوان آنلاین: از نشانه‌های فر و شکوه دوران قاجار، به‌ویژه عهد ناصری تکیه دولت بود، بنایی که در دوره پهلوی اول به تدریج تخریب و به جای آن ساختمان ماسونی‌شکل بانک ملی ساخته شد که تا امروز نیز همین ساختمان به جای خود باقی است.
ارادت شاهان سلسله قاجار به حضرت اباعبدالله‌الحسین علیه‌السلام بر کسی پوشیده نیست. این ارادت قلبی تا جایی بود که در دوره ناصرالدین شاه قاجار عظیم‌ترین ساختمان پایتخت به دستور شخص شاه به منظور برپایی آیین‌های مربوط به حماسه و سوگ حسینی ساخته می‌شود و جالب است که این بنای عظیم فقط به دهه محرم اختصاص پیدا نمی‌کند و در طول سال شاهد برپایی مراسم بسیاری با محوریت عاشورای حسینی قرار می‌گیرد.
تکیه دولت، بنایی که به دستور ناصرالدین‌شاه قاجار در کنار کاخ گلستان ساخته شد با نامهای دیگری مانند تکیه همایونی و تکیه شاهی نیز شناخته می‌شود، جایی که محل سخنرانی و روضه‌خوانی و مراسم عزاداری شاه قاجار و بزرگان بود.
این تکیه با هدف اجرای مراسم تعزیه و برگزاری آیین‌های سوگواری در ایام عاشورا در تهران قدیم برپا شد. ساختمان عظیم تکیه دولت که بعضی از جهانگردان و نویسندگان مغرب‌زمین آن را از حیث عظمت شبیه آمفی‌تئاتر ورونا در ایتالیا دانسته‌اند در ضلع شرقی کاخ گلستان و در مجاورت شمس‌العماره قرار داشت و از آن به عنوان بزرگ‌ترین نمایش‌خانه تمام اعصار ایران نام برده شده است. یک شایعه درباره تکیه دولت اینکه گفته شده ناصرالدین شاه تکیه دولت را تحت تأثیر سفر به اروپا ساخته است یک دروغ بیش نیست، چراکه این بنای عظیم پیش از سفر اروپایی شاه به مغرب‌زمین و در سال ۱۲۹۰ قمری ساخته شده است.
شایعه‌ای درباره تکیه دولت وجود داشت که می‌گفت ناصرالدین شاه با دیدن غرب و ایده گرفتن از «رویال آبرت هال» دستور ساخت تکیه دولت را داده است، اما این یک شایعه بود.
رضا کوچک‌زاده، کارگردان و پژوهشگر کتاب «شعر‌های نامرئی» با بیان این مطلب و با اشاره به نماد‌های فعلی شهر تهران می‌گوید: من امروز می‌خواهم از یک مکان نامرئی صحبت کنم. این سال‌ها، نماد شهر تهران برج میلاد است. در واقع برج میلاد نشان فناوری است. قبل‌تر برج آزادی نماد تهران بود و دلیل این تمایز را می‌توانیم معماری خاص آن بدانیم. حدود ۱۰۰ سال پیش تهران را با «تکیه دولت» می‌شناختند. در آن زمان بلندترین سازه شهر بود و مسافران هنگام دیدن آن می‌فهمیدند که به تهران رسیده‌اند. نخستین تکیه دولت در زمان محمد شاه تأسیس شد و در زمان ناصری به اوج کارکرد و رونق رسید. تکیه دولت برخلاف دو برجی که نام بردم و می‌شناسیم، به عنوان نخستین مجموعه فرهنگی ایران نماینده فرهنگ هم بود.
برگرفته از معماری ایرانی- اسلامی
وی به بررسی بیشتر کارکرد این مکان می‌پردازد و توضیح می‌دهد: یکی از افسانه‌های غلطی که ما ایرانی‌ها دوست داریم آن را رشد دهیم، این است که همه چیز را از غربی‌ها یاد گرفته‌ایم! شایعه‌ای درباره تکیه دولت وجود داشت که می‌گفت ناصرالدین شاه با دیدن غرب و ایده گرفتن از «رویال آبرت هال» دستور ساخت تکیه دولت را داده است، ولی با مقایسه‌ای مختصر و تخصصی به راحتی می‌توان تشخیص داد که این بنای سه طبقه که تا ۲۲هزار نفر ظرفیت داشت، برگرفته از معماری ایرانی- اسلامی در همان دوره بوده است.
این پژوهشگر عنوان کرد: این سازه به قدری عظیم بود که تنها قطر صحنه آن ۲۲متر طول داشت و برخی معتقد بودند دلیل اینکه سقف این بنا با پارچه پوشانده شده، ناتوانی معمار از ادامه کار است، ولی محققان و تاریخ‌نگاران بر این باورند که سقف پارچه‌ای در تکیه به دلیل یادآوری خیمه‌های لشکر امام حسین (ع) است.
تکیه دولت را می‌توان بزرگ‌ترین تماشاخانه بزرگ ایران به حساب آورد که یکی از فاخرترین گونه‌های نمایشی ایرانی، یعنی تعزیه در آن اجرا می‌شد و حاضران را به بهترین وجه شیفته تماشای اینگونه نمایش‌ها می‌کرد. با آنکه در گوشه‌گوشه پایتخت در آن ایام تعزیه‌های مختلفی برگزار می‌شد، اما مردم تهران تعزیه‌های تکیه دولت را ترجیح می‌دادند و آرزو داشتند تعزیه‌های آن را ببینند.
مردم در ایام محرم بامداد هر روز از گوشه و کنار شهر با شتاب خود را به سبزه‌میدان و جلوی تکیه دولت می‌رساندند تا هرچه زودتر در تکیه جایی برای خود بیابند و از تماشای تعزیه محروم نمانند.
مینیاتوری برخورد کردن با نمایش
جالب است که تکیه دولت در آن دوران نماد شهر تهران بود، اما امروز نماد شهر تهران برج میلاد است که به سبک و سیاقی کاملاً غربی و غیراسلامی ساخته شده و حتی برخی معتقدند یک ابلیسک را تداعی می‌کند.
این بنا شامل سه در ورودی بود؛ در شمالی که دیوار مشترک با کاخ گلستان داشت برای درباریان، در جنوب‌غربی مختص به بانوان و در شرقی بزرگ‌ترین در تکیه که به سمت بازار بود، مختص مردان تعبیه شده بود. این فضاسازی به این علت منظور شده بود که مخاطبان بتوانند تا حداکثر حالت ممکن فشرده بنشینند.
این پژوهشگر با بیان این پرسش که چرا اینک نیازمند اندیشیدن درباره تکیه دولت هستیم، توضیح می‌دهد: در تکیه دولت محمدباقر معین‌البکاء با مخاطب‌شناسی دقیق و مینیاتوری برخورد کردن با نمایش باعث شد این محل به پیوندی میان بازار، دارالفنون، ارگ و مسجد ارگ بدل شود. از مهم‌ترین رویداد‌های بعد از شبیه‌خوانی می‌توان به مواردی، چون بهره‌گیری از نخستین ژنراتور برق برای آشناسازی و ترس‌زدایی مردم از برق، نخستین آگهی در ایران که برای شبیه‌خوانی تنظیم شد، تشکیل هیئت امنای دولت برای حسابرسی به ضرابخانه‌ها و انواع رخداد‌های اجتماعی و سیاسی اشاره کرد.
تکیه دولت که از سوی ناصرالدین‌شاه برای مراسم سوگواری امام‌حسین (ع) و نمایش تعزیه ساخته شده بود در ضلع جنوب‌شرقی باغ گلستان و در جنوب‌غربی شمس‌العماره قرار داشت. ساختمان تکیه در سه طبقه و به شکل مدور و آجری به قطر تقریبی ۶۰ متر و به ارتفاع ۲۴ متر بود. در وسط صحن تکیه، سکوی گردی وجود داشت که برای اجرای تعزیه تعبیه شده بود. تکیه دولت پس از سال‌ها مخروبه ماندن، در ۱۳۲۵ برای ساخت شعبه بانک ملی در بازار تهران در نظر گرفته و بیشتر عرصه آن زیربنای بانک شد.
تکیه دولت را دوستعلی‌خان معیرالممالک به فرمان ناصرالدین‌شاه و با صرف سرمایه‌ای بالغ بر ۳۰۰هزار تومان بنا کرد. ساخت این تکیه از ۱۲۸۵ تا حدود ۱۲۹۰ قمری به طول انجامید.
