یاداشت دکتر علیرضا احمدی

فرونشست زمین در کمین اصفهان

فرونشست زمین در ایران آنچنان بحرانی شده که نه تنها بیش از ۹۵۸۰ شهر و روستا و ۳۵۰ شهر بزرگ را به شکلی جدی تهدید می کند و و برطبق گزارش مجلس تور خود را بر سر ۱۸ استان گسترده است که باعث شده تا کشورمان جزء سه کشور اول دنیا از لحاظ شدت فرونشست زمین در شهرها و دشت ها و روستاهایش باشد. پدیده ای که از آن به عنوان ۳۵ تا ۴۰ درصد مردم کشورمان را عملا در گیر خود کرده است.

براساس آخرین داده های مرکز پژوهش‌های مجلس، بیش از ۳۵ درصد جمعیت کشور در معرض خطر فرونشست زمین قرار دارند، و تا سال ۱۴۰۱ از مجموع ۶۰۹ دشت مطالعاتی کشور ۴۱۰ دشت در شرایط بحرانی اضافه‌برداشت آب قرار گرفته‌اند. در همین راستا، در استان‌های چهارمحال و بختیاری، خوزستان، هرمزگان، بوشهر، اردبیل و خراسان جنوبی در یک یا چند پهنه، فرونشست زمین دارای نرخی بین ۵ تا ۱۰ سانتی‌متر درسال و در استان‌های ایلام، سیستان و بلوچستان، خراسان شمالی و کهگیلویه و بویراحمد نرخ فرونشست زمین در یک یا چند پهنه بین ۳ تا ۵ سانتی متر در سال برآورد شده است. همچنین آخرین تحقیقات و بررسی‌های میدانی حاکی از این است که تنها استان گیلان از تهدید فرونشست زمین مصون مانده و در این استان تا این تاریخ فرونشست زمین شناسایی نشده است. از سویی در استان‌های کرمان، البرز ، گلستان، قم و همدان نرخ فرونشست زمین در یک یا چند پهنه بالای ۲۰ سانتی‌متر در سال است که بیشترین تهدید متوجه این استان‌هاست. اما در این میان به گفته مسئولان، بیشترین خطر فرونشست زمین متوجه تهران، خراسان رضوی و اصفهان است. به گفته «احمدرضا لاهیجان‌زاده» مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان برخلاف دشت‌های دیگر دارای فرونشست در کشور، فرونشست در دشت اصفهان با محدوده اصلی شهر درگیر شده و به مرکز شهر در حال نفوذ است و همه سازه‌ها و بناهای تاریخی را تحت تاثیر قرار داده است.ضمن انکه در صورتی که فکر اساسی برای این موضوع و تغذیه آبخوان‌های دشت اصفهان نشود، در سال ۱۴۱۰ نرخ فرونشست در شمال شهر اصفهان به ۲ متر و در بخش مرکزی این کلانشهر به نیم متر خواهد رسید. این در حالی است که فرونشست در کشورمان ۴۰ برابر میانگین جهانی است و ۴۰ میلیون نفر از جمعیت کشورمان در محدوده تحت‌تأثیر این پدیده زندگی می‌کنند. این مسئله به پایتخت هم رسیده‌است و بافت فرسوده مناطق جنوب شهر در کنار عبور سیستم حمل و نقل ریلی از این منطقه، برخی از مناطق تهران را بیش از پیش مستعد وقوع فرونشست کرده‌است. این در حالی است که پدیده فرونشست حتی می‌تواند امنیت غذایی و کشاورزی ما را هم تحت‌تأثیر قرار دهد و از این منظر موضوعی استراتژیک و حتی امنیتی است. روزبه اسکندری، کارشناس محیط زیست درباره اظهارات رئیس سازمان نقشه‌برداری ایران که اذعان کرده اطلاعات دقیق فرونشست زمین را به‌صورت محرمانه برای مسئولان ارائه می‌کنند، می گوید: علت محرمانه بودن اطلاعات دقیق فرونشست زمین در ایران را دولت با این منظور توجیه می‌کند که ممکن است آرامش روانی شهروندان را تحت تاثیر قرار دهد. با این استدلال که اگر شما بدانید منطقه‌ای که در آن زندگی می‌کنید یا کشاورزی می‌کنید در خطر جدی فرونشست قرار دارد آن وقت ممکن است آرامش روانی شما بهم بخورد و البته نشان می‌دهد چقدر با توجه به داده‌هایی که سازمان نقشه‌برداری و بقیه نهادها ارائه داده‌اند خطر فرونشست در ایران جدی است. این کارشناس محیط زیست می افزاید: فرونشست زمین بر روی سازه‌ها و بخصوص در بناهای شهری تاثیر زیادی می‌گذارد. به دلیل اینکه در زیر پی ساختمان جایی که شاهد انتقال نیروهای ساختمان شامل وزن و سایر نیروهای به زمین با بستر سخت هستید وقتی یک خللی ایجاد شود و نشست پیدا کند این سبب می‌شود که اجزای سازه‌ای تاب‌آوری خود را از دست بدهند و به شدت مستعد شوند برای تخریب. به اصطلاح تخریب پیش‌رونده در آنها اتفاق خواهد افتاد به همین دلیل است که به فرونشست، زلزله خاموش هم می‌گویند. بر جاده‌ها و مسیرهای دسترسی نیز تاثیرات گسترده می‌تواند داشته باشد. می‌تواند سبب شکستن خطوط انتقال گاز، آب و برق شود و البته تاسیسات زیربنایی مهم مثل سدها، پل‌ها، نیروگاه‌ها را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. وی در ادامه با کر اینکه اصفهان بیشترین ریسک فرونشست زمین را دارد می گوید: دلیل عمده این است که در اصفهان صنایع آب‌بر مثل صنایع فولاد مستقر بوده و کشاورزی در استان، کشاورزی نامتوازن است. به همین دلیل فشار بیشتر و بارگذاری بیشتری بر روی سفره‌های زیرزمینی اصفهان از جمله حوضه برخوار و میمه صورت گرفته و این باعث شده شرایط آبی به مرحله بسیار پرتنشی برسد. به سازه‌ها، اماکن و بناهای تاریخی اصفهان رسیده و ما این روزها شاهد آن هستیم که گزارش‌های زیادی درباره وضعیت بحرانی مدارس استان اصفهان منتشر می‌شود.