از نوآوری‌های قانون مجازات اسلامی مصوب ١٣٩٢ مجازات جایگزین حبس است که قبل ازسال ۹۲ در قانون مجازات ایران وجود نداشته‌است. قانون ۹۲ با تکیه بر اصل شخصی‌بودن مجازات‌ها و با توجه به آثار زیانبار مجازات حبس که دامنه آن آینده محکوم و خانواده او را در بر می‌گیرد و هزینه بسیاری برای دولت دارد، مجازات‌های جایگزین حبس را تصویب کرد که شامل دوره مراقبت، خدمات عمومی رایگان، جزای نقدی، جزای نقدی روزانه و محرومیت از حقوق اجتماعی است.
براساس یافته‌های کیفرشناسی، حبس، آثار مخربی بر فرد خصوصاً کودکان بزهکار و افراد بدون سابقه خواهد داشت. نحوه نگهداری زندانیان، فساد در زندان، رعایت نکردن بهداشت در زندان و اشباع زندان‌ها کمکی به بازپروری شخصیت محکوم و بازگرداندن او به اجتماع نمی‌کند و آسیب‌های روحی و روانی بر محکوم و اطرافیان وی خواهد داشت که در پی آن بر سلامت جامعه از لحاظ جرم‌‍شناسی، جامعه‌شناسی و روانشناسی تأثیر منفی بسیاری خواهد داشت. حال با توجه به تصویب این قانون از سال ۹۲ و با توجه به اینکه تنها تصویب قانون کافی نیست و پیگیری وضعیت محکومان به حبس و جایگزین حبس و بررسی‌های تخصصی در مورد نتایج حاصله از صدور حکم گام بعدی در جهت اصلاح مجرمان است. نگاهی خواهیم داشت به آمار‌های اعلام شده از صدور احکام جایگزین در کشور در سال‌های اخیر؛ مطابق آمار‌های اعلام‌شده تاکنون در مورد صدور احکام جایگزین حبس و در راستای کاهش جمعیت کیفری و مجازات حبس، از تیر ماه سال ۱۴۰۰ تا پایان خرداد ۱۴۰۱، ۲هزار و ۳۰۹ رأی جایگزین حبس در استان هرمزگان صادر شده‌است که ۲ هزار و ۱۲۳ نفر از آن‌ها محکوم به جزای نقدی، ۹۴ نفر از آن‌ها ملزم به انجام خدمات عمومی رایگان، ۶۴ نفر جزای نقدی روزانه، ۱۱ نفر محروم از حقوق اجتماعی و همچنین هشت نفر از آن‌ها دوره مراقب را سپری می‌کنند. یکی از تدابیر در نظر گرفته‌شده در این استان استفاده حداکثری از پابند‌های الکترونیکی برای متهمان و محکومان بوده به این صورت که آزادی افراد با نظارت الکترونیکی است که سبب رسیدن به نتایج مؤثرتری نسبت به مجازات زندان است که در حال حاضر تعداد ۲۱۶ دستگاه پابند الکترونیک، در این استان نصب شده و به صورت مستمر تحت نظارت و رصد سیستمی است؛ همچنین تعداد ۱۳۲ دستگاه پابند الکترونیک نیز اجرا و محکومان پس از اجرای کامل حکم و سپری‌شدن مدت محکومیت آزاد شده‌اند. همچنین در استان آذربایجان شرقی در سه ماهه اول سال ۱۴۰۰در دادگستری استان آذربایجان شرقی، تعداد ۲هزارو۶۵۴ فقره رأی مجازات جایگزین حبس صادر شده‌است. ظرفیت شش ماهه اول سال ۱۴۰۰ برای اجرای مجازات‌های جایگزین حبس ویژه استفاده از خدمات عمومی رایگان در کل استان آذربایجان شرقی ۵۴۹ نفر بوده و تعداد ۲هزارو۶۵۴ فقره رأی مجازات جایگزین حبس صادر شده‌است. ۲هزارو۶۵۸ فقره رأی مجازات جایگزین حبس از نوع جزای نقدی و الزام به خدمات عمومی رایگان صادر شده‌است که میزان مجازات‌های مفید از نوع خدمات عمومی درصد خیلی کمی از آن‌ها را به خود اختصاص داده‌است. در استان قزوین بیش از ۱۸ هزار رأی جایگزین حبس در ۹ ماهه ابتدایی سال جاری صادر شد. همچنین در استان فارس صدور ۸ هزار و ۴۸۴ حکم جایگزین حبس درسال گذشته ۲۲ درصد از مجازات‌های حبس را به احکام جایگزین اختصاص داد. گفتنی است آمار‌های رسمی اعلام شده در مورد همه استان‌ها در دسترس نبوده و نیاز به بررسی بیشتر و پیگیری نتایج حاصله در سایر نقاط کشور احساس می‌شود.
