زهرا چیذری
بازار سياه دارويي هم مثل خيلي از مسائل منفي ديگر مشمول اصل بقاست؛ تنها از شكلي به شكل ديگر تغيير مي‌كند، اما ماهيتش همچنان ثابت است. حالا هم در كنار ناصرخسرو و ساير بازارهاي سياه دارويي اينجا هم قاچاقچيان دارو هم مانند رمال‌ها و بسياري از مشاغل كاذب و غير‌قانوني بخشي از بساط‌شان را از روي زمين جمع و به فضاي مجازي نقل مكان كرده‌اند. دنياي بي در و پيكري كه با مساعدت بانك‌ها در ارائه درگاه اينترنتي موجب مي‌شود تا قاچاقچيان دارو بي‌‌هيچ دغدغه‌اي خود را به روز كنند. مديركل نظارت بر دارو و مواد‌مخدر سازمان غذا و دارو با بيان اينكه فروش دارو به صورت اينترنتي به نوعي قاچاق محسوب مي‌شود، معتقد است: در حال حاضر بازار ناصرخسرو مانند چند سال گذشته نيست كه فقط يك دكه باشد، بلكه در حال حاضر سايت‌هاي مختلف داروياب ايجاد شده‌اند كه داروها را از مسير نادرست تهيه می‌کنند و به مصرف‌كننده مي‌رسانند.
هر چند سال يك بار شاهد حركتي از سوي مسئولان براي برچيدن بساط مافياي سياه داروي قاچاق در بازار سياه دارويي و بالاخص ناصرخسرو هستيم؛ بساطي كه به سرعت دوباره چيده مي‌شود و موجب شده تا نام اين شاعر و اديب پارسي‌زبان بيش از آنكه با ادب و شعر عجين باشد نمادي از داروهاي قاچاق و كمياب شود. جمع كردن بساط دارو‌‌فروشان ناصرخسرو هر چند در دولت يازدهم اصلاً انجام نشد، اما حالا رقبايي جدي براي كاسبان اين بازار سياه پيدا شده است؛ رقبايي آشنا به قوانين بي‌ضابطه فضاي مجازي كه بازار سياه دارويي را در اينترنت و فضاي مجازي برپا كرده‌اند.
مافيايي كه براي بازار غير‌رسمي كار مي‌كند
انگار قرار نيست مافياي سياه دارو دست از سر مردم ما بردارد. بازار سياه دارويي همچنان هست و هنوز هم مي‌توان داروهايي كه در داروخانه پيدا نمي‌شود را در ناصرخسرو پيدا كرد. اين بدين معناست كه يا شبكه توزيع ما نشت دارد يا اين داروها تقلبي و قاچاق هستند.
رسول ديناروند، رئيس سازمان غذا و دارو اما در پاسخ به اين سؤال «جوان» مي‌گويد: در حال حاضر داروهاي اصلي كه واردات دارد در ناصرخسرو نيست، اما داروهايي كه از طريق شبكه قاچاق وارد مي‌شود چه در ناصرخسرو و چه در برخي از داروخانه‌هايي كه تخلف مي‌كنند يافت مي‌شود دو گروه هستند. يكي داروهايي كه اساساً واردات و تأمين قانوني‌شان مجاز نيست. يك بازار غير‌قانوني وجود دارد كه اين داروهاي قاچاق براي آن كار مي‌كنند.
به گفته وي، به طور مثال داروي سقط جنين قانوني وجود دارد، اما سقط جنين غير‌قانوني داروهايش در داروخانه‌ها وجود ندارد. داروهاي محرك جنسي، داروهاي غير‌مجاز بدنسازي و كارهاي خلاف جزو داروهايي است كه شبكه قاچاق آنها را تأمين مي‌كند. مثلاً بخشي از هورمون رشد وارداتي براي نيازهاي طبي بيماران است و هورمون رشد براي نيازهاي غير‌قانوني بدنسازان هم هست. طبيعي است كه شبكه واردات رسمي نمي‌تواند اين نيازهاي القايي را تأمين كند. ديناروند ادامه مي‌دهد: همچنين داروهاي بوتاكس نوع قانوني و رسمي آن يك هزينه‌اي دارد و نوع قاچاق آن كه از چين و كشورهاي اينچنيني با يك پنجم قيمت مي‌آيد و ما نمي‌توانيم تأييدش كنيم. پس گروه اول داروهاي ناصرخسرو براي تأمين نيازهاي القايي و غير‌قانوني است. به گفته رئيس سازمان غذا و دارو، گروهی ديگر از داروهاي عرضه شده در بازار سياه برندهايي هستند كه در بازار ايران يا كمبود دارند يا اصلاً نيستند، اما در دنيا شناخته شده هستند و پزشكان آنها را تجويز مي‌كنند.
وي مي‌افزايد: ما به دليل حمايت از توليد داخل اين داروها را وارد نمي‌كنيم و سياست‌مان حمايت از داروي ژنريك است. گروه دوم ممكن است تقلبي باشند يا اصلي، اما به هر حال قاچاق هستند. ما از مردم مي‌خواهيم فرض را بر اين بگذارند كه داروي قاچاق تقلبي است، چون شرايط نگهداري و هيچ چيز آنها مشخص نيست و از مجاري قانوني نمي‌آيند. احتمال اينكه خطرناك باشند خيلي زياد است.
ديناروند درباره سهم اين داروها در بازار دارويي كشور معتقد است ارزيابي‌ها نشان مي‌دهد چيزي حدود 5 درصد بازار دارويي ما داروي قاچاق است كه حدود 200 ميليارد تومان مي‌شود.
گسترش ناصرخسرو به فضاي مجازي
دكتر اكبر عبداللهي اصل درباره ميزان قاچاق در حوزه دارو، فروش اينترنتي آن و نحوه نظارت سازمان غذا و دارو بر اين موارد، اينگونه توضيح مي‌دهد: از نظر سازمان غذا و دارو، فروش دارو به صورت اينترنتي به نوعي قاچاق محسوب مي‌شود، اينكار را مجاز نمي‌دانيم و طبيعي است كه روي آن نظارتي هم نداريم. البته براي برخورد با قاچاق طرح‌هايي در سازمان اجرا شده‌اند كه بخش‌هاي بازرسي و حقوقي سازمان آنها را بررسي و پيگيري مي‌كنند. به عنوان مثال يكي از اين طرح‌ها در حوزه آي‌تي بود كه براي آگاه‌سازي مردم در زمينه داروهاي قاچاق انجام شد. همچنين كار ديگري هم در زمينه فرهنگ‌سازي نسبت به مصرف نكردن داروهاي قاچاق طراحي شده است. يكسري موضوعات حقوقي و قضايي نيز درباره نحوه برخورد با موارد قاچاق مطرح كرديم كه با همكاري پليس فتا رهگيري‌هايي را از طريق وب‌سايت‌هاي فروش دارو انجام مي‌دهيم.
عبداللهي اصل درباره همكاري‌هاي اين سازمان با پليس فتا جهت رديابي قاچاقچيان اينترنتي دارو مي‌گويد: با همكاري و هماهنگي پليس فتا وب‌سايت‌هايي را كه اقدام به فروش دارو مي‌كنند، رديابي و پيگيري مي‌كنيم. البته در اين كار نهادهاي ديگري چون پليس، قوه‌قضائيه، سازمان تعزيرات و ستاد مبارزه با مواد‌مخدر نيز با ما همكاري مي‌كنند؛ چراكه بسياري از داروهايي كه از اين مسير مي‌آيند و به دست مصرف‌كننده مي‌رسند، از نوع مخدر يا روانگردان هستند. بنابراين فعاليت‌هاي اينچنيني براي مقابله با قاچاق و خريد اينترنتي دارو در حال انجام است.
وي معتقد است: تعداد نيروهاي وزارت بهداشت متناسب با هجمه قاچاق نيست. عبداللهي‌اصل درباره بازار دارويي ناصرخسرو و نحوه مقابله با آن مي‌گويد: ناصرخسرو هم در قسمتي از سياست‌هاي كلي ما در جهت مبارزه با قاچاق دارو قرار دارد. البته در حال حاضر بازار ناصرخسرو مانند چند سال گذشته نيست كه فقط يك دكه باشد، بلكه در حال حاضر سايت‌هاي مختلف داروياب ايجاد شده‌اند كه داروها را از مسير نادرست تهيه می‌کنند و به مصرف‌كننده مي‌رسانند.
به گفته وي از نظر سازمان غذا و دارو هر قاچاقي در حوزه دارو تقلب بوده و داروي تقلبي هم فاسد است. عبداللهي اصل تأكيد مي‌كند: بايد توجه كرد كه در حال حاضر تقلب در حوزه دارو سخت نيست؛ چراكه لازم نيست دارو را از مرز وارد كشور كنند، بلكه با يك پرينت و ليبل داروهاي مشابه را تغيير می‌دهند و داروهاي تقلبي عرضه مي‌كنند. حتي زماني كه يك قاچاقچي داروي اصل را از مسيرهاي صعب‌العبور با گرما و بدون زنجيره سرد با خودش به كشور مي‌آورد، به اصطلاح دارو مي‌شكند و با ناخالصي به دست مردم مي‌رسد. بنابراين اين هم با تقلب تفاوتي ندارد.
