دوستي با انسان، حتي غير مسلمان
وقتي بيماري يك عده يا گروهي را مبتلا مي‌كند، سواي بحث اسلام، انسانيت اقتضا مي‌كند تا به كمك آن گروه بشتابيم. وقتي آن بيماري مسري باشد و محدوديت‌هاي ارتباطي با آنها ايجاد شده باشد كاملاً عقلاني است كه نبايد امدادگر و كمك‌رسان داخل آن گروه شود، چراكه حتماً به آن بيماري مبتلا مي‌شود. اين در حالي است كه آن فرد به گروه بيمار كمك و امداد مي‌رساند، بنابراين ولاء منفي به طور كلي به معني دوستي و نزديكي است، البته با وجود عدم تعلق و وابستگي و هضم شدن در عقايد و باورهاي طرف مقابل.
اگر مسلماني، غير‌مسلماني را امر به معروف و نهي از منكر مي‌كند، دليل ابتدايي و اساسي آن همين ولاء منفي است. يعني به بيمار مي‌گويد: اين را بخور و آن را نخور، چرا؟ چون معني ولاء، دوستي و نزديكي انساني به انسان ديگر است.
مؤمنين جزو يك پيكره‌اند
خداوند در آيه شريفه 71 از سوره مباركه توبه مي‌فرمايند:وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُم ْأَوْلِيَاءبَعْضٍيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوف ِوَيَنهَوْنَ عَن ِالْمُنكَرِوَيُقِيمُونَ‌الصَّلاَةَوَيُؤْتُون َالزَّكَاةَوَيُطِيعُونَ‌اللّهَوَرَسُولَ‌هُأُوْلَـئِكَسَيَرْحَمُهُم‌ُاللّهُ‌إِنَّ اللّه‌َعَزِيزٌحَكِيم: مؤمنين اعم از زن مؤمنه و مرد مؤمن به يكديگر نزديك هستند. دوستي، مودت و نزديكي مؤمنين متفاوت از دوستي با غير مؤمنين است. ولاء مؤمن به مؤمن ولاء مثبت و از روي دغدغه نسبت به سرنوشت مؤمن است نه اينكه فكر كند خودش بهترين است و بايد مؤمن را نصيحت كند.
طبق اين آيه، بعضي از مؤمنين اولياي بعضي ديگر هستند و به واسطه اين ارتباط قلبي و روحي بين مؤمنين، يكديگر را امر به معروف و نهي از منكر مي‌كنند. اين عمل امر به معروف و نهي از منكر به دنبال ولاء ايماني مسلمانان به يكديگر كه در اين آيه ذكر شده، آمده است. علاقه به سرنوشت برادر يا خواهر مؤمن از علاقه به سرنوشت خويش نشئت مي‌گيرد. چراكه انسان مؤمن خود و ساير مؤمنين را جزو پيكره واحدي مي‌داند.
ولاء مثبت و تعهد قلبي
انسان وقتي نسبت به كسي بي‌علاقه باشد، لاجرم نسبت به سرنوشت او هم بي‌تفاوت خواهد بود.
بنابراين آيه مذكور ابتدا رابطه مودتي و مؤمنانه را ذكر كرده و بعد امر به معروف و نهي از منكر را به دنبال آن بيان مي‌كند و در نتيجه اين ولاء مثبت و ولاء ايماني را (يقيمون الصلوه و يؤتون الزكوه) ذكر مي‌كند. نتيجه اين ولاء، اقامه نماز در رابطه با خالق و مخلوق و همچنين دادن زكات براي تعاون و كمك به مؤمنان در همان راستا است.
در ادامه ولاء ايماني خداوند متعال مي‌فرمايند: اولئك سيرحمهم الله ان الله عزيز حكيم: آن وقت است كه انواع رحمت‌هاي الهي و سعادت‌ها بر جامعه مؤمنين فرود مي‌آيد.
يعني در اين جامعه برخي از مؤمنين اولياي برخي ديگر هستند و يكديگر را امر به معروف و نهي از منكر مي‌كنند و نماز به پا مي‌دارند و زكات مي‌دهند، پس اين جامعه است كه رحمت‌هاي الهي بر او مي‌بارد.
ولاء ايماني صرفاً يك ولاء قلبي نيست بلكه نوعي تعهد و مسئوليت را براي مؤمنين در بر دارد. مثل المؤمنين في توادهم و تراحمهم و تعاطفهم؛ مثل الجسد، اذا اشتكي منه عضو، تداعي له سائر الجسد بالسهر و الحمي: مؤمنان در دوستي‌شان، رحمشان، مهرورزي‌شان به يكديگر همانند يك پيكر عمل مي‌كنند، هنگامي كه اندامي از آن به درد آيد، ديگر اندام‌ها در بي‌خوابي و تب با او هم ناله‌اند.
عده‌اي مي‌گويند آيه «والمؤمنون و المؤمنات بعضهم اولياء بعض» صرفاً بدين معني است كه مؤمنين دوستان يكديگر هستند و آيه مراد ديگري ندارد در صورتي كه مقصود از اين آيه اين است كه مؤمنين به يكديگر متعهد و در شئون يكديگر متصرف و در سرنوشت هم مؤثر هستند چراكه كلمه «اولياء» از ريشه ولي است و اين يعني ولاء قرابت و محبت مؤمنين نسبت به يكديگر.
ولاء قرابت و داشتن دغدغه مؤمنين
ولاء قرابت بدين معني است كه مؤمن واقعي كسي است كه هرچيزي را كه براي خود مي‌پسندد براي ساير مؤمنين هم بپسندد. مشكل و گرفتاري مؤمنين براي او هم مسئله است و دغدغه ايجاد مي‌كند. بنابراين دغدغه و درد مؤمن است كه او را تشويق مي‌كند تا به مؤمنين كمك كند.
مؤمن وقتي مي‌بيند مؤمني در جامعه اسلامي فسادي مي‌كند يا منكري را مرتكب مي‌شود به واسطه همين ولاء محبت و ولاء قرابت است كه او را امر به معروف و نهي از منكر مي‌كند.
اين در حالي است كه چون منشأ عمل امر به معروف و نهي از منكر، ولاء مثبت است فرد آمر به معروف و ناهي از منكر با لطافت و مهرباني و احترام اين تكليف را در رابطه با مؤمنين انجام مي‌دهد.
پدري مي‌خواهد فرزندان خود را نصيحت كند، به دليل ولاء قرابت و محبتش آرام و با لطافت و با رعايت حال فرزند اين عمل را انجام مي‌دهد تا مبادا سوء‌ظني يا سوء‌برداشتي حاصل شود. اين مصداق «رحماء بينهم» است. طبق آموزه‌هاي اسلامي رابطه مؤمنين با يكديگر بسيار با رابطه مؤمنين با غير‌مؤمن متفاوت است، چراكه طبق روايات حرمت مؤمن از خانه خدا بالاتر و قلب او حرم‌الله است. پس بايد به مقوله امر به معروف و نهي از منكر با اين زاويه هم نگاه دقيقي شود.
