جوان آنلاین: در روابط میان جمهوری آذربایجان و روسیه طی یک ماه گذشته چه تحولاتی رخ داده است؟ به نظر می‌رسد لفاظی‌های تند و اتهامات متقابلی که پس از حادثه سرنگونی هواپیمای مسافربری در نزدیکی گروزنی در دسامبر سال گذشته میلادی اوج گرفته بود، در هفته‌های اخیر جای خود را به فضایی آرام‌تر داده است.
نشانه‌های کاهش تنش؟
به گزارش تسنیم، همزمان با آغاز فصل بهار، شاهد برخی اقدامات نمادین بودیم که از تلاش برای بهبود روابط حکایت داشت: اوایل ماه مارس، سنگ بنای یادبود حیدر علی‌اف، رئیس‌جمهور فقید آذربایجان، در مسکو نهاده شد؛ صاحبه غفارووا، رئیس مجلس ملی آذربایجان، نشان عالی «دوستی» روسیه را دریافت کرد؛ ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، پیام‌های تبریک مناسبتی را برای همتای آذربایجانی خود ارسال و او را به عنوان رهبر «کشور دوست» به رژه ۹ مه (روز پیروزی) در مسکو دعوت کرد؛ و باکو نیز در نامه‌ای به مناسبت سی و سومین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیک، بر پایه منافع مشترک در این روابط تأکید کرد.
اما در مقابل، الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، در سخنرانی طولانی خود در مجمع بین‌المللی باکو در ۹ آوریل، تنها یک بار و آن هم در زمینهای منفی (اشاره به جنگ تجاوزکارانه روسیه در اوکراین) نامی از روسیه برد.
تحلیل روابط: منافع موقعیتی یا هماهنگی راهبردی؟
این سیگنال‌های متناقض، تحلیلگران را به ارائه دیدگاه‌های متفاوتی درباره ماهیت روابط کنونی دو کشور واداشته است:
رئوف میرقدیروف روزنامه‌نگار و مفسر سیاسی معتقد است: «روابط جاری بر اساس منافع موقعیتی شکل گرفته و نباید آن را به معنای آغاز دوره جدیدی از عشق و علاقه تلقی کرد. از نظر او، روسیه برای نخبگان حاکم در باکو، فضایی آشنا و از نظر روانی راحت است، اما همزمان فضایی ناراحت‌کننده نیز محسوب می‌شود.
میرقدیروف تأکید می‌کند که «الهام علی‌اف در حال اجرای یک سیاست متوازن است و نمی‌خواهد به بچه گربه‌ای تبدیل شود که گربه از شدت علاقه آن را می‌خورد» (اشاره به ضرب‌المثل روسی و خطر استیلای بیش از حد روسیه).
ناهید جعفر‌اف دیپلمات سابق و مفسر سیاسی دیدگاه متفاوتی دارد و معتقد است «تغییرات در لفاظی‌ها، واقعیت اصلی را تغییر نمی‌دهد. سیاست خارجی الهام علی‌اف مستقیماً با کرملین هماهنگ و محاسبه شده است. این همیشه اینطور بوده و فعلاً جایگزینی برای آن دیده نمی‌شود.»
به باور او، برخی اظهارات یا اقدامات مقطعی علی‌اف علیه روسیه، صرفاً مصرف داخلی دارد و مسکو نیز این موضوع را درک می‌کند و تأثیر جدی بر روابط راهبردی دو کشور ندارد.
فاضل مصطفی نماینده مجلس ملی آذربایجان، بر «سیاست مستقل» آذربایجان تأکید می‌کند و می‌گوید: «روابط با روسیه بر اساس اسناد امضا شده (از جمله مشارکت راهبردی) و به صورت عادی و برابر ادامه دارد و اگر تضادی پیش آید، باکو به عنوان دولتی مستقل عمل خواهد کرد.»
نقش کریدور شمال-جنوب و تحریم‌ها
ماکسیم ترودولیوبوف، کارشناس موسسه کنان در واشنگتن، پیشتر تحلیل کرده بود که باکو و مسکو ناگزیر از توافق و همکاری هستند، زیرا در صورت قطع روابط، هر دو طرف چیز‌های زیادی برای از دست دادن دارند.
او به طور خاص بر وابستگی روسیه به کریدور حمل‌ونقل «شمال-جنوب» که از خاک آذربایجان می‌گذرد، برای دور زدن تحریم‌های غرب تأکید کرده بود.
چشم‌انداز آینده: تأثیر جنگ اوکراین و روابط آمریکا و روسیه
تحلیلگران معتقدند که سرنوشت جنگ اوکراین و همچنین پویایی روابط میان دولت جدید دونالد ترامپ در آمریکا و روسیه، می‌تواند بر روابط کشور‌های پساشوروی با مسکو تأثیر بگذارد. ناهید جعفر‌اف دو سناریو را محتمل می‌داند:
۱. پیروزی کامل روسیه در اوکراین: اگر روسیه به تمام اهداف خود در اوکراین دست یابد و بتواند ظرف یک یا دو سال قدرت اقتصادی و نظامی خود را بازسازی کند، احتمالاً تمرکز اصلی خود را به قفقاز جنوبی معطوف خواهد کرد تا نفوذ از دست رفته خود، به‌ویژه در ارمنستان، را بازیابد. در این حالت، ممکن است مسکو ارمنستان را به شدت مجازات کند و نقش آذربایجان در این میان نامشخص خواهد بود.
۲. شکست یا تضعیف روسیه: اگر روابط ترامپ و پوتین تیره شود، تحریم‌های شدیدی علیه روسیه اعمال گردد و حمایت گسترده‌ای از اوکراین برای شکست روسیه صورت گیرد، آنگاه توازن قوا تغییر خواهد کرد؛ روسیه تضعیف و اروپا تقویت می‌شود و آذربایجان مجبور خواهد شد به دنبال متحدان و تکیه‌گاه‌های جدیدی بگردد.
سرنوشت «خانه روسی» در باکو
در هفته‌های اخیر، اخباری مبنی بر احتمال بازگشایی یا تغییر ساختار «خانه روسی» (نمایندگی آژانس فدرال روس‌ساترودنیچستوا) در باکو منتشر شده است.
این مرکز فرهنگی که اوایل سال جاری از سوی برخی رسانه‌های دولتی آذربایجان به فعالیت‌های جاسوسی متهم شده بود، در ماه فوریه شاهد پایین کشیده شدن تابلوی خود بود.
اما یوگنی پریماکوف، رئیس این آژانس، اخیراً اعلام کرده که مسکو و باکو در حال گفتوگو برای یافتن «راه حلی مصالحه‌آمیز» در مورد فعالیت مجدد این مرکز و بررسی قالب ثبت رسمی آن هستند. این موضوع نشان می‌دهد که علی‌رغم تنش‌های گذشته، کانال‌های گفتوگو میان دو کشور همچنان باز است.
