جوان آنلاین: دور نخست گفت‌و‌گو‌های غیرمستقیم ایران و آمریکا که در تاریخ ۲۳ فروردین ۱۴۰۴ (۱۲ آوریل ۲۰۲۵) در مسقط، پایتخت عمان، برگزار شد، به‌عنوان گامی مهم در مسیر تنش‌زدایی و پیشبرد دیپلماسی در منطقه خاورمیانه مورد توجه قرار گرفت. این مذاکرات که با میانجیگری سلطان‌نشین عمان و با حضور عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، استیو ویتکاف، نماینده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا، انجام شد، بر مسائل هسته‌ای و رفع تحریم‌ها متمرکز بود. پایان این دور از گفتوگوها با بیانیه‌های مثبت از سوی طرفین و استقبال گسترده کشور‌های عربی همراه شد که آن را فرصتی برای تقویت صلح و ثبات منطقه‌ای ارزیابی کردند.
به گزارش ایرنا، مذاکرات دیپلماتیک در خاورمیانه، به‌ویژه در بستر تنش‌های اخیر میان ایران و کشور‌های غربی، نقشی حیاتی در حفظ ثبات منطقه‌ای ایفا می‌کنند. این گفتوگوها که اغلب با محوریت مسائل هسته‌ای ایران، درگیری‌های منطقه‌ای مثل جنگ غزه، و رقابت‌های ژئوپلیتیک پیش می‌روند، برای کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. این کشورها، به دلیل نزدیکی جغرافیایی به ایران و وابستگی شدید به امنیت منطقه برای تجارت و منابع طبیعی مثل نفت و آب، هرگونه افزایش تنش را تهدیدی مستقیم برای منافع ملی خود می‌دانند. نگرانی از تشدید درگیری‌ها، به‌خصوص پس از اظهارات صریح مقامات منطقه‌ای، باعث شده که مذاکرات دیپلماتیک به‌عنوان تنها راه‌حل معقول برای جلوگیری از یک جنگ تمام‌عیار مورد توجه قرار گیرند.
در این میان، مصاحبه محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، نخست‌وزیر قطر، با تاکر کارلسون در مارس ۲۰۲۵، نمونه‌ای بارز از این نگرانی‌های عمیق بود که در سطح بین‌المللی بازتاب یافت. نخست‌وزیر قطر در این گفتوگو با صراحت درباره پیامد‌های فاجعه‌بار هرگونه حمله نظامی به تأسیسات هسته‌ای ایران هشدار داد. او تأکید کرد که چنین اقدامی می‌تواند به یک بحران زیست‌محیطی بی‌سابقه، به‌ویژه برای منابع آبی خلیج فارس که قطر و دیگر کشور‌های منطقه به‌شدت به آن وابسته‌اند، منجر شود.
این اظهارات نه‌تنها نشان‌دهنده حساسیت قطر به حفظ تعادل در روابط با ایران و غرب بود، بلکه نگرانی مشترک کشور‌های عربی را درباره تبعات غیرقابل‌پیش‌بینی یک درگیری نظامی برجسته کرد. برای این کشورها، هرگونه جنگ احتمالی نه‌فقط امنیت ملی، بلکه اقتصاد، محیط زیست و حتی ثبات اجتماعی‌شان را به خطر می‌اندازد.
اهمیت مذاکرات دیپلماتیک در این زمینه از چند جهت قابل بررسی است؛ نخست، کشور‌های عربی، به‌ویژه اعضای شورای همکاری خلیج فارس، به دنبال جلوگیری از تبدیل شدن منطقه به میدان نبرد قدرت‌های جهانی هستند. این کشورها تجربه درگیری‌های گذشته، مثل جنگ عراق و تنش‌های یمن، را دارند و می‌دانند که هزینه انسانی و اقتصادی جنگ تا چه حد می‌تواند ویرانگر باشد.
دوم، مذاکرات به آنها اجازه می‌دهد تا به‌عنوان میانجی عمل کنند و از تشدید تحریم‌ها یا اقدامات نظامی که می‌تواند اقتصاد‌های شکننده منطقه را تحت فشار قرار دهد، جلوگیری کنند. قطر، به‌عنوان کشوری که روابط دیپلماتیک خود را با ایران حفظ کرده و همزمان متحد نزدیک ایالات متحده است، در این میان نقش کلیدی دارد. اظهارات نخست‌وزیر قطر در مصاحبه با کارلسون نشان داد که این کشور نه‌تنها به دنبال حفظ منافع خود، بلکه به دنبال ایجاد یک گفتمان منطقه‌ای برای کاهش تنش است.
نگرانی کشور‌های عربی از افزایش تنش‌ها فقط به مسائل نظامی محدود نمی‌شود. آنها از تأثیرات غیرمستقیم درگیری‌ها مانند اختلال در بازار‌های جهانی انرژی، مهاجرت‌های گسترده و رشد گروه‌های افراطی نیز هراس دارند. به گفته نخست‌وزیر قطر، تحریم‌های یک‌جانبه علیه ایران تا امروز نتیجه ملموسی نداشته و تنها به پیچیده‌تر شدن اوضاع منجر شده است. این دیدگاه بازتابی از دیدگاه بسیاری از کشور‌های عربی است که معتقدند دیپلماسی، هرچند کند و دشوار، تنها راه برای جلوگیری از سناریو‌های فاجعه‌بار است. در نهایت، مصاحبه نخست‌وزیر قطر نه‌تنها یک موضع‌گیری سیاسی، بلکه هشداری به جامعه جهانی درباره شکنندگی اوضاع منطقه بود. کشور‌های عربی، که در سال‌های اخیر با چالش‌های متعددی از تغییرات اقلیمی گرفته تا بی‌ثباتی اقتصادی روبه‌رو بوده‌اند، بیش از هر زمان دیگری به ثبات نیاز دارند. نگاهی به مواضع کشور‌های عربی و همچنین شورای همکاری خلیج فارس پس از پایان دور نخست مذاکرات تهران و واشنگتن که دو طرف آن را مثبت ارزیابی کردند، مصداق بارز تمایل این کشورها به افزایش امنیت و ثبات در منطقه است.
وزارت امور خارجه بحرین با صدور بیانیه‌ای از دور اول مذاکرات بین جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا که به میزبانی کشور سلطان نشین عمان در مسقط برگزار شد، استقبال کرد. منامه با قدردانی از تلاش‌های دیپلماتیک عمان و حمایت از ابتکاراتی که هدف آنها حل اختلافات و حل و فصل درگیری‌ها از طریق راه‌های صلح آمیز است، ابراز امیدواری کرد که مذاکرات بین جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا به تحکیم امنیت، ثبات و صلح در سطح منطقه‌ای و بین المللی کمک کند.
وزارت امور خارجه مصر با صدور بیانیه‌ای ضمن استقبال از دور اول مذاکرات بین جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا در مورد برنامه هسته‌ای تهران از نقش عمان در حمایت از راه حل‌های سیاسی و صلح آمیز با توجه به چالش‌های جدی پیش روی منطقه که شبح جنگ همه جانبه را از منطقه دور می‌کند، قدردانی کرد. قاهره بر حمایت کامل خود از تلاش‌های عمان و همه تلاش‌ها برای دستیابی به راه‌حل‌های سیاسی از طریق گفتوگو تاکید کرد و افزود: این رویکرد از مدت‌ها قبل مورد حمایت مصر بوده است، زیرا قاهره اعتقاد کامل دارد که راه‌حل‌های نظامی برای بحران‌های منطقه وجود ندارد و سیاست افزایش تنش و درگیری تنها اوضاع را بیشتر شعله‌ور می‌کند. مصر در این بیانیه رویکرد همکاری نشان داده شده توسط ایالات متحده آمریکا و ایران برای دستیابی به یک راه حل سیاسی از طریق ترویج گفتوگو و مذاکره، و در نتیجه اجازه دادن به راه حل‌های صلح آمیز که به کاهش تنش در منطقه کمک می‌کند را ستوده است.
در بیانیه وزارت امور خارجه عراق نیز آمده است: نتایج مثبت مذاکرات جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا به کاهش تنش و ایجاد اعتماد بین دو طرف کمک می‌کند و در خدمت منافع مردم منطقه و افزایش امنیت و صلح است. بغداد می‌افزاید: جمهوری عراق از آغاز گفت‌و‌گو‌های ایران و آمریکا در کشور سلطان نشین عمان استقبال و از شاخص‌های مثبتی که از دور اول گفتوگو بین دو طرف حاصل شد، ابراز خرسندی می‌کند.
وزارت خارجه کویت با صدور بیانیه‌ای همچنین ابراز امیدواری کرد که این مذاکرات به تقویت صلح، امنیت و ثبات در منطقه کمک کند. کویت در این بیانیه ضمن قدردانی از این اقدام مثبت، بر حمایت و اعتقاد دولت کویت به مسیر گفتوگو و راه حل‌های دیپلماتیک برای حل و فصل مسائل و اختلافات اختلافی در سطوح منطقه‌ای و بین المللی تاکید کرد.
دولت قطر نیز از مذاکرات انجام شده بین ایالات متحده آمریکا و جمهوری اسلامی ایران در مسقط با میانجیگری عمان استقبال کرد. بر اساس بیانیه دوحه، این کشور همچنین از روحیه مثبت حاکم و اظهارات دو طرف در رابطه با آن (این مذاکرات) و همچنین نقش سازنده‌ای که سلطان نشین عمان در این زمینه ایفا کرده است، قدردانی کرد.
وزارت امور خارجه عربستان در بیانیه‌ای با استقبال از پادشاهی عمان که میزبان مذاکرات جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا است، بر حمایت ریاض از این تلاش‌ها و اتخاذ رویکرد گفتوگو به عنوان راهی برای پایان دادن به همه مناقشات منطقه‌ای و بین‌المللی تاکید می‌کند. ریاض افزود امیدوار است که نتایج مذاکرات ایران و آمریکا به حمایت از اقدامات مشترک برای تقویت امنیت، ثبات و صلح در منطقه و جهان منجر شود.
شیخ عبدالله بن زاید آل نهیان»، وزیر امور خارجه امارات نیز در تماس تلفنی با بدر بن حمد البوسعیدی، همتای عمانی خود درباره مذاکرات انجام شده بین جمهوری اسلامی ایران و آمریکا گفتوگو کردند. در جریان این تماس تلفنی، وزیر امور خارجه امارات از تلاش‌های میانجیگری سازنده عمان که هدف آن افزایش اعتماد و تحکیم ثبات در منطقه است، قدردانی کرد. وزیر امور خارجه امارات ابراز اطمینان کرد که تلاش‌های عمان با موفقیت همراه خواهد بود و به نزدیک‌تر کردن دیدگاه‌های واشنگتن و تهران و ایجاد فضای مثبتی که اعتماد را بازسازی می‌کند و تلاش‌ها برای برقراری صلح، امنیت و ثبات جهانی را افزایش می‌دهد، کمک خواهد کرد.
جاسم محمد البودیوی، دبیرکل شورای همکاری خلیج فارس با استقبال از میزبانی عمان از مذاکرات ایران و آمریکا افزود که این میزبانی نشان‌دهنده رویکرد خردمندانه عمان برای پیشبرد گفتوگو و ایجاد پل‌های تفاهم بین کشورها و همچنین تعهد مستمر این کشور به حمایت و تقویت امنیت منطقه است. وی اشاره کرد که کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس همیشه از طریق روابط نزدیک و مستحکم خود با سایر کشورها به دنبال یافتن راه حل‌های مسالمت آمیز برای درگیری‌ها و ارائه ابتکاراتی هستند که در خدمت منافع مردم منطقه و جهان باشد و تمام تلاش خود را برای پیشبرد ثبات صلح و امنیت منطقه‌ای و بین المللی انجام داده‌اند.
دلیل استقبال کشور‌های عربی منطقه از مذاکرات مسقط، نیاز آنها به امنیت است
محمدعلی سبحانی، سفیر پیشین ایران در لبنان، اردن و قطر در گفتوگو و در ارزیابی استقبال کشور‌های حاشیه خلیج فارس و همچنین مصر در برگزاری موفقیت آمیز دور نخست مذاکرات ایران و آمریکا، گفت: معتقد هستم که منشاء این بیانیه‌ها و استقبال، نیاز کشور‌های عربی به امنیت است. دکترین امنیتی ایران برای منطقه خلیج فارس همواره بر همکاری دسته‌جمعی و ایجاد فرصت برای همه کشورها به منظور تأمین امنیت منطقه و زندگی آرام استوار بوده است؛ این رویکرد حتی پیش از انقلاب ایران نیز وجود داشته است. با این حال، برهه‌هایی از تنش در تاریخ روابط ایران و برخی کشور‌های عربی منطقه باعث شد که این کشورها برای مقابله با ایران به سمت مخالفان تهران گرایش پیدا کنند و به دنبال تشدید تنش میان ایران و ایالات متحده و اسرائیل باشند تا تعادل در روابط منطقه‌ای را برقرار کنند. بنابراین، نتیجه این وضعیت این است که گاهی در گذشته شاهد همراهی این کشورها با مواضع ضدایرانی بوده‌ایم.
وی افزود: به طور کلی، کشور‌های عربی، به ویژه کشور‌های حاشیه خلیج فارس، از کاهش تنش و افزایش امنیت و ثبات در منطقه استقبال کرده‌اند. زیرا در صورت وقوع یک درگیری نظامی میان ایران و آمریکا، بدون شک تبعات گسترده‌ای برای این کشورها به همراه خواهد داشت و آنها ناچاراً وارد این درگیری خواهند شد. این در حالی است که نقاط ضعف کشور‌های حاشیه خلیج فارس به دلیل مسائل اقتصادی و اجتماعی بسیار زیاد است. بنابراین، اگر جنگی میان ایران و آمریکا رخ دهد، هیچ تضمینی وجود ندارد که این کشورها از آن درگیری مصون بمانند. به همین دلیل، خواسته اصلی کشور‌های عربی خلیج فارس کاهش تنش است.
این دیپلمات بازنشسته ادامه داد: در مورد کشور‌هایی مانند مصر، دلایل استقبال آنها ممکن است کمی متفاوت از کشور‌های خلیج فارس باشد. هر زمان که نشانه‌هایی از بهبود روابط ایران و آمریکا مشاهده می‌شود، باید منتظر بهبود روابط تهران و قاهره نیز باشیم. این موضوع نشان می‌دهد که چرا مصر نیز از مذاکرات ایران و ایالات متحده استقبال کرده است. مصری‌ها همواره در تلاشند تا روابط دیپلماتیک با ایران را از سر بگیرند و در این راستا، ملاحظات آمریکایی را نیز مدنظر قرار می‌دهند. هرگاه روابط تهران و واشنگتن بهبود یابد، بدون شک مرحله بعدی برقراری رابطه تهران و قاهره خواهد بود.
وی افزود: بنابراین، می‌توانم بگویم که ابراز خشنودی و استقبال کشور‌های عربی از دور نخست مذاکرات ایران و آمریکا کاملاً واقعی و قابل استناد است. من معتقدم این موضع به هیچ عنوان نمایشی نیست و تمایل واقعی این کشورها بهبود روابط ایران و آمریکا است، چرا که در این صورت امنیت منطقه تأمین می‌شود و این امر برای تداوم روند رو به رشد فعالیت‌های اقتصادی ضروری است.
