جوان آنلاین: فوتبال ایران با وجود تمام کم و کاستی‌ها، با وجود سایه سنگین دلال‌ها، با وجود عدم‌آشنایی با نحوه عقد قرارداد و ایراد‌های اساسی که باعث حیف و میل وحشتناک بیت‌المال شده در مواقعی موفق به جذب مربیان کاربلد و استاد خارجی هم شده است؛ مربیانی که تأثیر زیادی بر رشد فوتبال ایران داشته‌اند و اغراق نیست اگر بگوییم فوتبال ایران همچنان از آنچه از آنها آموخته بهره می‌برد. از سال ۱۳۴۷ که زدراکو رایکوف بزرگ به فوتبال ایران معرفی شد تا امروز مربیان موفق زیادی به ایران قدم گذاشته‌اند؛ مربیانی که مانند رایکوف فوتبال ایران را متحول کرده و به ما راه و رسم حرفه‌ای‌بودن را یاد داده‌اند. فرانک اوفارل و آلن راجرز دیگر مربیان نام‌آوری بودند که بعداز رایکوف و
در دهه ۵۰ به فوتبال ایران آمدند و سرمنشأ تحول نام گرفتند. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی هم مربیان موفقی به فوتبال ایران آمدند، اما افسوس که فوتبال تنها در مقاطعی کوتاه و صرفاً برای کسب نتیجه از آنها استفاده کرد و نتوانست آنطور که باید و شاید از دانش آنها استفاده کند؛ مربیانی که برخی از آنها مانند اسکوچیچ با وجود تمام موفقیت‌ها اسیر نامهربانی ما شدند. برخی هم مانند استراماچونی و کالدرون با نارضایتی ایران را ترک کردند. در جمع مربیان موفق خارجی می‌توان به فرانچیچ اشاره کرد که حتی با فولاد خوزستان قهرمان لیگ برتر هم شد، اما کوچک‌ترین نشانی از او دیده نمی‌شود. می‌توان از مصطفی دنیزلی نام برد که در رده باشگاهی چهره موفقی از خود نشان داد. می‌توان از اولیویرا نام برد که هواداران تراکتور هیچ‌گاه او را با ظاهر فوق‌العاده‌اش از یاد نخواهند برد. به این فهرست می‌توان ویه‌را را هم اضافه کرد؛ مردی که با او استرالیا را متوقف کردیم و راهی فرانسه ۱۹۹۸ شدیم. کرانیچار، مورایس و شفر را هم می‌توان به این فهرست اضافه کرد؛ مردانی که فوتبال ایران با آنها خاطرات خوبی دارد. اما در میان تمامی این اسامی نام دو مربی می‌درخشد؛ نام‌هایی که بعید است فوتبال ایران تا سال‌ها آنها را فراموش کند. برانکو ایوانکوویچ و کارلوس کی‌روش، این دو نفر را تا ابد به یاد می‌سپاریم.
«کروات دوست‌داشتنی» تأثیرگذارترین خارجی فوتبال ایران
«برانکو» معمار پرسپولیس
برانکو بدون شک یکی از بهترین و تأثیرگذارترین مربیان خارجی فوتبال ایران است؛ هم در رده ملی و هم باشگاهی موفقیت‌های قابل توجهی کسب کرده است.
نخستین بار سال ۲۰۰۱ بود که برانکو به عنوان دستیار بلاژویچ به ایران آمد. تیم ایران با بلاژ نتوانست به جام‌جهانی ۲۰۰۲ راه یابد، اما باوجود ناکامی خواستار ادامه همکاری با سرمربی کروات بود ولی بلاژویچ از هدایت تیم ایران کنار کشید تا فدراسیون با برانکو وارد مذاکره شود. مدیریت وقت فدراسیون معتقد بود برانکو ضمن یک تمرین‌دهنده خوب، با علم روز فوتبال نیز آشناست، به همین دلیل او سه پست از فدراسیون فوتبال ایران گرفت. مربی تیم‌ملی (دستیار بلاژ)، سرمربی تیم امید و سرمربی بزرگسالان که در هر سه این پست‌ها نیز موفقیت‌های قابل توجهی داشت. او با امید‌های ایران به قهرمانی بازی‌های آسیایی دست یافت و با بزرگسالان نیز علاوه بر کسب عنوان سومی آسیا، به جام جهانی ۲۰۰۶ راه یافت. برانکو ۵۶ بار روی نیمکت ایران نشست که ۳۲ برد، ۱۵ تساوی، ۹ شکست، ۱۱۷ گل زده و ۵۲ گل خورده حاصل کار او بود، اما درخشان‌ترین روز‌های حضور برانکو در ایران به زمانی برمی‌گردد که سکان هدایت پرسپولیس را در دست داشت و طی چهار سال حضورش در این تیم موفق به کسب هفت جام شد.
تیم ملی ایران برخلاف ۱۹۹۸ که صعود دشواری را به جام جهانی تجربه کرده بود، با برانکو به آسانی مسیر صعود به بزرگ‌ترین رویداد فوتبالی دنیا را پیمود، به طوری که در دور نخست لائوس را در دور رفت و برگشت ۷ بر صفر شکست داد، برابر قطر در دور رفت ۳ بر یک و دور برگشت ۳ بر ۲ پیروز شد، مقابل اردن در دور رفت یک بر صفر باخت، اما در دور برگشت به برتری ۲ بر صفر دست یافت. در مرحله بعد کارش را با تساوی بدون گل مقابل بحرین آغاز کرد، ژاپن را ۲ بر یک و کره‌شمالی را ۲ بر یک شکست داد. در دور رفت نیز کره‌شمالی و بحرین را با نتایج مشابه یک بر صفر شکست داد، اما ۲ بر یک به ژاپن باخت ولی صعودش قبل از بازی با ژاپن و در مصاف با بحرین قطعی شده بود. در جام‌ملت‌های ۲۰۰۴ نیز با برتری ۳ بر صفر مقابل تایلند و تساوی مقابل عمان و ژاپن به مرحله بعد راه یافت. در مرحله بعدی ایران با برد تاریخی ۴ بر ۳ مقابل کره‌جنوبی، رقیب سنتی خود، در نیمه‌نهایی به دیدار چین میزبان رفت و نتیجه بازی را که در ۹۰ دقیقه مساوی شده بود در ضربات پنالتی واگذار کرد تا به تلخ‌ترین شکل ممکن صعود به فینال را از دست بدهد، اما با برتری ۴ بر ۲ مقابل بحرین در رده‌بندی بر سکوی سوم ایستاد. نتایج به دست آمده انتظارات را چنان از تیم‌ملی بالا برده بود که همه تصور می‌کردند ایران باید با پیروزی مقابل مکزیک و آنگولا و تساوی با پرتغال به دور بعد صعود کند و عدم دستیابی به این نتیجه باعث برکناری رئیس وقت تربیت بدنی کشور شد و برانکو با از دست دادن بزرگ‌ترین حامی خود تصمیم گرفت باوجود آنکه هنوز هشت ماه از قراردادش باقی مانده بود، دیگر به ایران برنگردد. حداقل تا ۹ سال بعد! ۱۷ فروردین ماه ۱۳۹۴ بود که نژادفلاح برای رهایی پرسپولیس بحران‌زده با عقد قراردادی ۱/۵ساله و البته وعده حل مشکلات مالیاتی برانکو، مسیرش را در بازگشت مجدد به ایران باز کرد.
بسیاری برانکو را یک مربی محتاط و نامناسب برای پرسپولیس می‌دانستند و زمانی که روی پله‌های فرودگاه گفت برای قهرمان کردن پرسپولیس آمدم، در دل به او خندیدند، اما برانکو به راستی برای پایان دادن به خمیازه‌کشیدن‌ها در جریان بازی‌های پرسپولیس جایگزین درخشان شده بود. او که اواخر لیگ چهاردهم به عنوان چهلمین مربی تاریخ پرسپولیس، چهاردهمین مربی خارجی و پنجمین مربی کروات سکان هدایت سرخپوشان را به دست گرفت، در بدو ورود باتوجه به زمان اندک، نه شانس قهرمانی داشت و نه کسب سهمیه، اما با دبل کردن مقابل استقلال در دربی و برتری در بازی پایانی هواداران تیمش را امیدوار کرد. برانکو که بعد‌ها از او به عنوان معمار پرسپولیس یاد شد، در طول چهار سال و دو ماه حضورش در پرسپولیس یک نایب‌قهرمانی در لیگ برتر آن هم به دلیل تفاضل گل کمتر نسبت به استقلال خوزستان، سه قهرمانی در لیگ، یک قهرمانی در جام حذفی و سه قهرمانی در سوپرجام کسب کرد. او همچنین دو حضور متوالی در نیمه‌نهایی لیگ قهرمانان آسیا و یک حضور در فینال این رقابت‌ها را (برای نخستین بار) تجربه کرد و سال ۲۰۱۸ در عین بدشانسی با شکست مقابل کاشیمای ژاپن به نایب قهرمانی در رقابت‌های لیگ قهرمانان آسیا دست یافت و چنان آمار و نتایجی را رقم زد که جز علی‌پروین در سال‌های طلایی دهه ۶۰، اواخر دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰ هیچ مربی‌ای موفق به تکرار و رقم زدن آن نشده بود، آن هم در شرایطی که بار‌ها به دلیل بسته بودن پنجره نقل و انتقالات این تیم، ناچار به استفاده از بازیکنان جوان و بی‌تجربه شده بود.
برانکو در ۱۷۵ بازی روی نیمکت پرسپولیس نشست که حاصل آن ۹۸ برد، ۴۹ تساوی، ۲۸ باخت، ۲۴۹ گل زده و ۱۲۶ گل خورده بود. او موفق به کسب سه عنوان قهرمانی و یک نایب‌قهرمانی در لیگ، سه قهرمانی در سوپرجام (که در دو دوره اصلاً به میدان هم نرفت) و یک قهرمانی در جام حذفی شد. او همچنین در لیگ‌های‌هفدهم و هجدهم سه هفته زودتر به عنوان قهرمانی دست یافت و در فصل ۱۳۹۶–۱۳۹۵ با اختلاف‌ترین (امتیاز در جدول) قهرمانی تاریخ لیگ برتر فوتبال ایران را به‌دست آورد. در تاریخ باشگاه پرسپولیس این تیم با هدایت آلن راجرز، استانکو پوکله پوویچ و علی پروین موفق به دبل قهرمانی شده بود، اما هیچ‌گاه هت‌تریک نکرده بود که نخستین بار با برانکو این موفقیت را با قهرمانی در لیگ‌های شانزدهم، هفدهم و هجدهم رقم زد. همچنین در تاریخ فوتبال حرفه‌ای ایران، هیچ تیمی موفق به دبل در کسب لیگ برتر و جام حذفی نشده بود، اما پرسپولیس در دوران برانکو که از فروردین ۱۳۹۴ آغاز شد و تا خرداد ۱۳۹۸ ادامه داشت، به این افتخار نیز دست یافت.
نگاهی به عملکرد و تأثیر حضور مرد پرتغالی در تیم‌ملی ایران
اشک‌ها و لبخند‌ها با «کی‌روش»
انتخاب سرمربی تیم‌ملی بزرگسالان، همواره یکی از چالش‌های همیشگی فوتبال ایران بوده و است. هرکسی مرد اول نیمکت شود قطعاً موافقان و مخالفانی دارد؛ درست همان شرایطی که کارلوس کی‌روش داشت. مرد ۷۲ ساله پرتغالی- موزامبیکی شناخته‌شده‌ترین مربی خارجی برای ایرانی‌ها محسوب می‌شود. از زمانی که کی‌روش هدایت تیم کشورمان را برعهده گرفت، اشک‌ها و لبخند‌های زیادی را با او تجربه کردیم. درنهایت هم کارنامه‌ای قابل قبول از خود به جای گذاشت و رفت.
رکورددار مربیگری
آمدن مرد پرتغالی به ایران برای خودش داستان‌های زیادی داشت. کارلوس کی‌روش طی دو بازه زمانی هدایت تیم کشورمان را پذیرفت و شرایط هشت سال اول با آن سه ماه کذایی زمین تا آسمان فرق داشت. درواقع ناکامی در جام ملت‌های آسیا ۲۰۱۱ باعث شد مدیران وقت فدراسیون پای میز مذاکرات با کی‌روش بنشینند و این مربی از فروردین ۱۳۹۰ رسماً سرمربی ایران لقب گرفت. از آنجا که تا قبل از آمدن کی‌روش، تیم ما طی سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۱، هفت بار سرمربی عوض کرده بود (مظلومی، ابراهیم‌زاده، علی دایی، روته مولر، افشین قطبی و منصوریان)، قطعاً ماندن مرد پرتغالی تا جام‌جهانی ۲۰۱۴ و پس از آن تمدید قرارداد تا جام‌حهانی ۲۰۱۸ و جام ملت‌های ۲۰۱۹ موفقیتی بزرگ برای فوتبال ملی ما محسوب می‌شد. کی‌روش در بین تمام سرمربیان تیم‌ملی، بیشترین حضور را تجربه کرده و ۱۰۷ بازی سکاندار تیم ایران بوده است. ۶۴ برد، ۱۶ شکست و ۲۷ مساوی در زمان این مربی به دست آمد. بهترین نتیجه پیروزی ۸ بر یک مقابل گینه‌نو و بدترین نتیجه باخت ۶ بر ۲ مقابل انگلیس رقم خورد. پس از حضور هشت ساله کی‌روش از ایران رفت و درست وقتی به کشورمان برگشت که تیم‌ملی با عملکردی خوب و با هدایت اسکوچیچ به جام‌جهانی قطر صعود کرده بود، اما آقایان در اقدامی غیراخلاقی مربی کروات را برکنار و کی‌روش را با قراردادی سه ماهه به نیمکت بازگرداندند. نتایج ضعیف تیم‌ملی در جام‌جهانی ۲۰۲۲ حاصل همین تفکرات غیرحرفه‌ای و غیرمنصفانه بود.
مخالفان و موافقان زیاد
شیوه رفتاری، مدیریتی و برخورد او با رسانه‌ها جوری بود که هم تعداد موافقان کی‌روش زیاد بود و هم مخالفانش. او از وقتی همه کاره تیم‌کشورمان شد، سیستم تدافعی را در تیم‌ملی پیاده کرد تا جایی که بسته نگه داشتن دروازه و کلین‌شیت بر گلزنی ارجح بود. کی‌روش آنقدر روی این مسئله تأکید داشت که تیم‌ملی در زمان حضور او نگرانی بابت خط دفاع احساس نمی‌کرد، البته منتقدان سرمربی به این نوع تفکر او لقب «دفاع اتوبوسی» داده بودند و تساوی مقابل اسپانیا و پرتغال نیز با همین تاکتیک به دست آمد. بازگشت به صدر آسیا دستاوردی بود که تیم کی‌روش به آن رسید و چند سالی نیز این عنوان را حفظ کرد.
کارلوس کی‌روش از همان ابتدا نشان داد علاقه زیادی به دخالت در امور مدیریتی فدراسیون و کل فوتبال کشور دارد و متأسفانه نابسامانی مدیریتی فوتبال ایران این اجازه را به او داد. در مدت هشت سال کی‌روش بار‌ها با مربیان باشگاهی و مربیان قدیمی دچار کشمکش لفظی شد و او حتی از حمله به وزرای ورزش و مدیران فدراسیون فوتبال نیز ابایی نداشت. علاوه‌بر این، دخالت در تصمیم‌های بزرگ، فراری بودن از بازی با تیم‌های شناخته شده آسیا و جهان، درخواست پاداش‌های ارزی و واکنش‌های تند به انتقاد‌ها علیه خودش، از جمله مسائلی بود که منتقدان کی‌روش آنها را جزو نقاط ضعف او قلمداد می‌کردند.
دیسیپلین خاص
نظم و انضباط برای سرمربی اهمیت خاصی داشت و او در عمل ثابت کرد اجازه پوشیدن پیراهن تیم‌ملی را به بازیکنی که ناز می‌کند، نمی‌دهد. خشکاندن بازیکن‌سالاری و رفتار‌های غیرحرفه‌ای در تیم‌ملی یکی از اهداف کی‌روش بود و ریسک خط قرمز کشیدن روی نام‌های بازیکنان شناخته شده را به جان خرید. مهدی رحمتی، هادی عقیلی، فرهاد مجیدی و محرم نوید‌کیا مهم‌ترین بازیکنانی هستند که از طریق کی‌روش از تیم‌ملی کنار گذاشته شدند. جالب این است که تیم‌ملی هرگز خلأ این بازیکنان را احساس نکرد.
ورود نسل جدید و علاقه به دوتابعیتی‌ها
تغییر نسل هدف دیگری بود که کی‌روش به آن پایبند ماند و به جوان‌ها فرصت حضور در میدان داد. در شرایطی که همه منتظر رو کردن نسل جدید از سوی کی‌روش بودند، بازیکنانی، چون سردار آزمون، مهدی طارمی، کریم انصاری‌فرد و علیرضا بیرانوند به ستاره‌های ثابت او در تیم‌ملی تبدیل شدند. در روز‌هایی که فوتبال ما لژیونر‌های اندکی داشت، کی‌روش ترجیح داد بازیکنان دوتابعیتی را به ایران بیاورد. اشکان دژاگه، رضا قوچان‌نژاد، سامان قدوس، اسیتون بیت‌آشور و دنیل داوری از جمله آنها بودند. پایین بودن سطح کیفی برخی از آنها انتقاد‌های زیادی به همراه داشت، با این حال باید اذعان کرد حضور کی‌روش روی نیمکت ایران، تأثیر بسزایی بر ترانسفر شدن بازیکنان ایرانی به تیم‌های خارجی و افزایش لژیونر‌های فوتبال کشورمان داشت.
نتایج به یادماندنی
دو صعود متوالی ایران به جام‌جهانی در زمان مرد پرتغالی میسر شد و همچنین کی‌روش هدایت تیم‌ملی را در دو جام ملت‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۹ برعهده داشت. در این مدت ایران در بازی‌های مهمی به میدان رفت و نتایج خوب و ناکامی‌هایی زیادی را تجربه کرد. بازی معروف با کره‌جنوبی در اولسان هنوز در خاطرمان است؛ بازی‌ای که تک‌گل قوچان‌نژاد برد شیرین ایران و صعود به جام‌جهانی برزیل را رقم زد. باخت یک بر صفر به آرژانتین در جام‌جهانی ۲۰۱۴ با گل لیونل مسی از آن شکست‌هایی بود که مردم را بابت عملکرد خوب تیم‌ملی برای جشن و پایکوبی به خیابان‌ها کشاند! پیروزی یک بر صفر مقابل مراکش در جام‌جهانی روسیه، طلسم ۲۰ ساله را شکست و ایران باز هم در این رویداد به یک پیروزی دست یافت. در همان روسیه بود که تیم‌کی‌روش پس از مهار پنالتی رونالدو از سوی بیرانوند به تساوی ۱، ۱- با پرتغال رسید و به رغم کسب هفت امتیاز در جام‌جهانی ۲۰۱۸ نتوانست به دور حذفی صعود کند.
باخت در ضربات پنالتی مقابل عراق در جام ملت‌های ۲۰۱۵ و شکست ۳ بر صفر برابر ژاپن در جام ملت‌های ۲۰۱۹ هنوز هم برای‌مان قابل هضم نیست، اما شکست تحقیرآمیز ۶ بر ۲ برابر انگلیس در جام‌جهانی قطر تلخی شکست‌های آسیایی را شست و برد. سومین جام‌جهانی ایران با کی‌روش شکست یک بر صفر به امریکا را نیز در پی داشت تا همه بفهمند تغییر کادرفنی موفق چه تأثیری روی سقوط آزاد تیم ایران گذاشته است.
