پارک‌های اکولوژیکی به عنوان پارک‌های تفرجی و تحقیقاتی در راستای ارتقای آگاهی‌های عمومی محیط زیستی احداث می‌شود. هدف از ایجاد این نوع پارک‌ها علاوه بر توسعه فضای سبز شهری و احداث مکانی برای تفرج و گذران اوقات فراغت، فراهم آوردن محیطی علمی و آموزشی برای بازدیدکنندگان است که به اطلاع‌رسانی و تلاش برای حل مسائل و مشکلات محیط زیستی با روش عینی و عملی می‌پردازد. از این طریق بازدیدکنندگان با چالش‌های محیط زیستی آشنا می‌شوند و دانش آن‌ها در زمینه محیط زیست و حفاظت از آن ارتقا می‌یابد. از این رو اکوپارک‌ها یکی از راهکارهای ارتقای مناظر شهری هستند که با ارائه آموزش‌ها به تقویت رابطه انسان و محیط می‌انجامند و با استفاده از زیبایی شناسی اکولوژیکی، تأثیری مثبت در بیننده ایجاد می‌کنند. با ایجاد اکوپارک علاوه بر توسعه فضای سبز، محیطی آموزشی - تحقیقاتی جهت ایجاد الگویی برای ارتقای توسعه پایدار شهر‌ها فراهم می‌شود. به طور خلاصه اکو پارک مکانی است که:
•به دقت طراحی شده است به طوری که با دارا بودن جدیدترین امکانات، قادر به نگهداری از محیط زیست طبیعی باشد.
•بیانگر اصول توسعه پایدار بوده و به پایداری و تداوم محیط زیست کمک می‌کند.
•به لحاظ اکولوژیکی (هم از نظر ساختاری و هم از نظر عملکردی) با هدف کاهش اثرات مخرب محیط زیستی بر محیط‌های حساس و بهبود استفاده از منابع طبیعی طراحی می‌گردد.
•با هدف بهبود حفاظت از محیط‌زیست و ارتقای تجربه‌های آموزشی به وجود می‌آید.
فرضیه اصلی اکوپارک فراهم آوردن پشتوانه اقتصادی، علمی، محیط زیستی مناسب برای آموزش عمومی و ایجاد فرهنگ صحیح محیط زیستی است. به همین منظور اکوپارک‌هایی در بسیاری از کشور‌های جهان و مخصوصاً در کشور‌های پیشرفته طراحی و اجرا شده است، بنابراین با تکیه بر قابلیت‌ها و تجارب موجود و کاربری‌های متنوع مفید اکوپارک، اجرای اکوپارک برای حرکت در جهت توسعه پایدار شهری توصیه می‌شود.
نقش طبیعت بر روان انسان و بالطبع بر سلامت جسم آن در مطالعات متعدد بررسی شده است. این مطالعات نشان داده که طبیعت تأثیرات مثبت و بسزایی بر سلامت فیزیکی انسان نیز دارد، بنابراین توجه به بعد طبیعی و بخش فضای سبز یک بعد جدایی ناپذیر از طراحی اکوپارک‌ها هستند.
اکوپارک باید محلی باشد که نه تنها افراد آن شهر، بلکه افراد دیگر از شهر‌های دیگر و حتی گردشگران خارجی نیز به آن جا آمده و از آن بازدید کنند. در نتیجه وجود رستوران، کافی‌شاپ و حتی اقامتگاه می‌تواند در آن دیده شود. از طرف دیگر استفاده از عناصر طبیعی موجود و همچنین خلق مناظر بدیع مثل ایجاد یک آبشار زیبا یا قاب گرفتن پدیده‌های خاص طبیعی برای تأکید بر آن و ایجاد دیگر جاذبه‌ها در محیط برای جلب افراد جهت بازدید و کمک برای رسیدن به هدف ایجاد اکوپارک مؤثر خواهد بود. هم‌سازی فرهنگی و آموزش در جهت احترام به محیط زیست و ایجاد تفکر امکان استفاده مجدد از مواد و محصولات، از دیگر مهم‌ترین اهداف، ضمن ایجاد امکانات تفرجی در اکوپارک است. در واقع محیطی فراهم می‌شود تا بازدیدکنندگان ضمن گذران اوقات فراغت این امکان را داشته باشند که از اطلاعات روز نیز آگاهی یابند.
علاوه بر فرصتهای اجتماعی و فرهنگی که ضمن طراحی و اجرای اکوپارک فراهم می‌شود، امکان بازدهی اقتصادی نیز فراهم می‌شود. در واقع ایجاد فرصتهای شغلی یکی از اهداف مهم دیگر اکوپارک است. پس در طراحی یک اکوپارک باید به تمام اصول و عناصر لازم برای طراحی سایر پارک‌ها نیز توجه داشت. با این تفاوت که تمام این اصول باید با موضوع اصلی این پارک، یعنی حفظ محیط زیست همراه و همسو باشد. به عبارت واضح‌تر، در اکوپارک درک موضوع ضرورت توجه به محیط زیست و حل چالش‌های مرتبط با آن با رویکرد بهره‌برداری از طبیعت با حداقل تخریب و ارزیابی و جبران خسارت‌ها لحاظ شود، بنابراین اهداف محوری اکوپارک از جنبه محیط زیست که محور اصلی آن است، شامل این موارد است:
•آموزش محیط زیست به بازدیدکنندگان
•نمایش وحدت موجود میان انسان و طبیعت و وابستگی‌های متقابل میان آن‌ها به منظور ایجاد و تقویت قوه ادراک محیط زیستی در افراد.
•ایجاد مرکز تحقیقاتی محیط زیستی مرتبط با اکوپارک که در مقیاس محلی، ملی و جهانی عمل می‌کنند.
همچنین اهداف جزئی برگرفته از موارد فوق عبارتند از:
•معرفی خدمات و تسهیلات برای تعریف پروژه‌های مرتبط
•آگاه‌سازی اقشار مختلف جامعه نسبت به بهره‌وری صحیح از مواهب محیط زیست
•ارائه خدمات و برنامه‌های آموزشی و محیط زیستی
•ارائه تسهیلات لازم برای گذراندن اوقات فراغت مفید در محیطی طبیعی‌سازی شده برای همه اقشار و گروه‌های سنی و اجتماعی
•خلق نهادی با هدف آموزش مردم برای درک بهتر محیط زیست و استفاده بهینه از آن
•حفاظت و احیای تنوع زیستی، توسعه پایدار و حفظ محیط شهری در آن ترویج می‌شود.
• در آن گونه‌های (گیاهی و جانوری) در معرض خطر انقراض یافت می‌شوند.
•در آن از انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر استفاده می‌شود.
•از منابع ژنتیکی و بیولوژیکی حفاظت می‌کند.
•فعالیت‌های مرتبط بازیافت مواد و استفاده مجدد از آن‌ها و آموزش آن در آنجا صورت می‌گیرد.
•تقویت تنوع حیات وحش شهری و نیز افزایش درک افراد از محیط زیست و ضرورت حفاظت از آن
•ارائه فنون حفاظت از محیط زیست مانند روش‌های استفاده مجدد از زباله‌ها، انرژی‌های تجدیدپذیر و...
•استفاده بهینه از آب و نیز سبک زندگی سازگار با محیط زیست آموزش داده می‌شود.
در نهایت، اکوپارک مجموعه‌ای از داشته‌های طبیعی، فرهنگی، آموزشی و اقتصادی است که منعکس کننده ویژگی‌های بومی منطقه است و در راستای حفظ محیط زیست جهت‌گیری می‌کند. ایجاد اکوپارک حرکتی است برای نمایش طبیعت و ارزش‌های آن، فراخوانی است برای ارزش نهادن به ثروت‌های طبیعی و منابع تجدیدناپذیر و همچنین بیانگر توجه مسئولان و مردم به ثروت‌های طبیعی ملی، محیط زیست و معضلات محیط زیستی است. فضایی تفریحی است که هدف آن علاوه بر حمایت از محیط زیست، ایجاد یک مکان تحقیقاتی و بالا بردن دانش محیط زیستی افراد است، بنابراین در طراحی و توسعه یک اکوپارک باید با ملاحظه کمترین دستکاری در طبیعت، استفاده از عناصر و اصول طراحی، محیط را در جهت سوق به اهداف مورد نظر یک اکوپارک شکل داد. در ایـن راستا باید بـا تکیه بر نمونه‌های موفق موجود در جهان و بر اساس شرایط محیطی موجود از قبیل توپوگرافی منطقه، موقعیت جغرافیایی، ساختار اقلیمی، موقعیت قرارگیری در منطقه از طریق مطالعات دقیق با یک برنامه‌ریزی صحیح، یک طرح اجرایی ارائه کرد.
منابع در دفتر روزنامه موجود است.
مدیر مطالعات خدمات شهری و محیط زیست مرکز مطالعات شهرداری تهران
