جوان آنلاین: دلارزدایی مهم‌ترین سازوکاری است که اکنون در قالب بریکس دنبال می‌شود و در واقع این سازمان نماد دلارزدایی است. در اجلاس اخیر بریکس در روسیه از ارز بریکس به عنوان ارز دورنمای کشور‌های عضو برای جایگزینی دلار رونمایی شد. هر چند این اقدام نمادین بود و اکنون امکان تحقق آن وجود ندارد، اما دلارزدایی در صدر اهداف بریکس برای مقابله با نظم هژمونیک ایالات متحده قرار دارد. ودانت پاتل، سخنگوی وزارت خارجه امریکا در اولین واکنش به این اقدام، تضعیف نقش دلار و ایجاد جایگزینی برای سوئیفت را تهدیدی مستقیم برای دموکراسی در جهان ارزیابی کرد.
ایالات متحده از دهه ۱۹۷۰ م از دلار به عنوان ابزار مؤثر برقراری قدرت هژمونیک استفاده می‌کند. وضعیت دلار به ویژه با فروپاشی سیستم برتون وودز تقویت و در نتیجه آن رقابت سایر ارز‌ها با دلار حذف شد و روند وابستگی تجارت بین‌المللی به این ارز افزایش یافت. هژمونی جهانی دلار به امریکا قدرت اعمال تحریم‌ها و سایر اشکال جنگ مالی را علیه رقبا می‌دهد. در سال ۲۰۲۲ بیش از ۱۲ هزار نهاد در جهان تحت تحریم وزارت خزانه‌داری امریکا قرار گرفتند. واشینگتن در تلاش است با استفاده از قدرت دلار و اعمال تحریم مالی، ضمن افزایش هزینه‌های سیاست‌های کشور‌های رقیب، آن‌ها را به تغییر رفتار وادارد. استفاده افراطی از دلار حتی بسیاری از کشور‌ها را به فکر دوری از سیستم مالی دلار انداخته است. برای مثال کشور‌های اروپایی بعد از خروج امریکا از توافق هسته‌ای ایران و اعمال تحریم‌های ثانویه مجبور شدند تجارت با ایران را قطع کنند. به علاوه سیاست پولی امریکا بر مبنای دلار در سال‌های اخیر، سرمایه‌گذاری در بسیاری از کشور‌های در حال توسعه را تحت‌الشعاع قرار داده است. برای مثال اقدام فدرال رزرو در سال ۲۰۲۳ م در افزایش نرخ بهره برای مبارزه با تورم، کاهش عرضه پول و خروج سرمایه از کشور‌های در حال توسعه را در پی داشت.
چنین روندی اعضای بریکس به ویژه چین و روسیه را به دلارزدایی ترغیب کرده است. بعد از تشکیل بریکس در سال ۲۰۰۶، تصمیم‌های اتخاذ شده آن بر مبنای کنار نهادن تسلط کامل دلار بر معاملات جهانی است. دلارزدایی فرایند کاهش هژمونی دلار امریکا در تجارت جهانی و عملیات مالی با تغییر روش‌های مبادله جایگزین از جمله ارز‌های ملی، نظام‌های پرداخت داخلی و اصلاح ذخایر ارزی است. در واقع دلارزدایی فرایند دوری از اتکای جهان را به دلار امریکا به عنوان ارز ذخیره اصلی توصیف می‌کند. بسیاری از کشور‌ها مانند چین امیدوارند این تلاش‌ها به کاهش سلطه دلار در نظام مالی جهان منجر شود. بدین منظور اعضای بریکس دو راهبرد را دنبال می‌کنند: راهبرد تغییر شرایط موجود و راهبرد اصلاح وضعیت موجود.
راهبرد تغییر وضعیت موجود به اقدامات اعضای بریکس برای کاهش سطح استفاده از دلار در مبادلات متقابل اشاره دارد. اقدامات بریکس در این سطح شامل ایجاد و استفاده از بانک جدید بریکس و وام‌دهی با ارز‌های محلی کشورهاست. جایگزینی مبادلات دلاری با طلا اقدامی دیگر است که مربوط به قرارداد‌های خرید نفت اعضا می‌شود. اقدام چین جهت خرید نفت با یوآن که با طلا همتراز شده در کنار تلاش روسیه برای فروش نفت به سایر ارز‌ها سبب شده است مبادلات تجاری با طلا مورد توجه قرار گیرد. اعضای بریکس همچنین زیرساخت‌های مالی جایگزین خود را برای سوئیفت ایجاد کرده‌اند. روسیه سامانه SPFS را از ۲۰۱۸ م راه‌اندازی و تا سال ۲۰۲۰ بخش عمده‌ای از شرکای تجاری خود به علاوه چین و هند را به این سامانه متصل کرد. چین نیز سامانه CIPS را از سال ۲۰۱۲ م راه‌اندازی کرد و توانست تا سال ۲۰۲۱ حدود ۱۳ تریلیون دلار را ثبت و پرداخت کند.
سیستم پرداخت مشترک بریکس به عنوان سیستم پرداخت بدون تماس واحد که سامانه‌های پرداخت ملی بریکس را با یک پلتفرم یکپارچه برای پرداخت متصل می‌کند، گام مهم دیگر دلارزدایی است. از سوی دیگر راهبرد اصلاح وضعیت موجود به اقداماتی اشاره دارد که اعضای بریکس جهت مبادلات مالی با سایر کشور‌ها و سازمان‌های بین‌المللی اتخاذ کرده‌اند و از طریق آن‌ها درصدد اصلاح شرایط مبادلات بین‌المللی هستند. بدین منظور اعضای بریکس از سویی دارایی‌های ذخیره خود را در سطح دولتی متنوع کرده‌اند. اعضای بریکس مجازند در مواقع ضروری از ذخایر ۱۰۰ میلیارد دلاری از طریق سوآپ با استفاده از ارز‌های خود استفاده کنند. برای تقویت دفاع از خود در برابر هژمونی دلار، بانک‌های مرکزی بزرگ بریکس به ویژه بانک روسیه دارایی‌های ذخیره خود را با کاهش دارایی‌های خود در اوراق بهادار خزانه‌داری امریکا متنوع کرده‌اند.
اعضای بریکس در سازوکار‌های سیاست خارجی جدا از بریکس نیز دلارزدایی را در دستور کار دارند. گردش مالی تجاری بین چین و روسیه در سال ۲۰۲۳ حدود ۲۵ درصد افزایش یافت و به بیش از ۲۲۷ میلیارد دلار رسید. ۹۰ درصد این تجارت بین دو کشور به روبل و یوآن انجام می‌شود. یوآن چین اکنون ششمین ارز پرمعامله جهان است. این سطح افزایش نسبت به رتبه سی‌وپنجم آن در سال ۲۰۰۱ م خارق‌العاده است. در تجارت خارجی چین تا مارس ۲۰۲۴ حدود ۹/۵۲ درصد از پرداخت‌های چینی با یوآن تسویه شد. طبق داده‌های شرکت خدمات مالی گلدمن‌ساکس، افزایش تمایل برای تجارت بر مبنای یوآن به دلارزدایی به نفع چین کمک می‌کند. در سال ۲۰۲۳ م برزیل و آرژانتین اعلام کردند تسویه حساب تجاری به یوآن را آغاز خواهند کرد. پس از اعمال تحریم‌های غرب علیه روسیه، شی علناً خواستار استفاده از ارز‌های محلی در تجارت بین‌المللی و امور مالی توسعه شد.
در اجلاس سران سازمان همکاری شانگ‌های در سپتامبر ۲۰۲۲، شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین صراحتاً گسترش استفاده از ارز‌های محلی را برای ارتقای یکپارچگی منطقه‌ای، تقویت توسعه سیستم‌های پرداخت و تسویه ارز‌های محلی و ترویج ایجاد بانک توسعه پیشنهاد کرد. شی همچنین در سخنرانی دسامبر ۲۰۲۲ در نشست شورای همکاری چین و خلیج فارس ابراز امیدواری کرد چین و اعضای شورا استفاده از یوآن را برای تجارت نفت و گاز از طریق بورس انرژی افزایش دهند. چین همچنین با ایجاد بورس کالا در شهر‌های صنعتی خود قصد دارد استفاده و قدرت یوآن را در قیمت‌گذاری کالا‌های جهانی تقویت کند تا یک سیستم مالی جهانی جایگزین ایجاد کند که کمتر به دلار متکی باشد. این تلاش شامل همکاری منطقه‌ای با همسایگان چین و مشارکت‌های چندجانبه غیرغربی برای توسعه ترتیبات ارزی منطقه‌ای و افزایش استفاده از ارز‌های محلی در تجارت و سرمایه‌گذاری بین‌المللی است.
به رغم دستور کار دلارزدایی بریکس، آنچه در این زمان حساسیت امریکا را برانگیخته، طرح جدید روسیه در ایجاد سپر محافظتی در برابر تحریم‌های غرب است. اکونومیست در گزارشی در اکتبر ۲۰۲۴ به این پرداخته که روسیه بعد از مواجهه با تحریم‌های امریکا و اروپا از سال ۲۰۲۲ (بلوکه کردن حدود ۲۸۰ میلیارد دلار دارایی روسیه، حذف بانک‌های روس از سیستم سوئیفت و اعمال تحریم‌های ثانویه علیه بانک‌های دیگر کشور‌ها که از روسیه حمایت کنند) تکاپو در این زمینه را افزایش داده است. این طرح که در گزارش اکتبر ۲۰۲۴ وزارت دارایی و بانک مرکزی روسیه تحت عنوان «پل بریکس» آمده است، از پلتفرم‌های دیجیتالی تحت نظارت بانک‌های مرکزی برای تسویه حساب‌های بین‌المللی استفاده خواهد کرد. استفاده از پول دیجیتال پشتیبانی شده توسط ارز‌های فیات، مهم‌ترین زیرمجموعه این طرح است که بانک‌های مرکزی را به جای بانک‌های رابط که به سیستم تسویه دلاری امریکا وابسته‌اند، در مرکز معاملات بین‌المللی قرار می‌دهد. هشدار فدرال رزرو مبنی بر کاهش استفاده از دلار در تجارت بین‌المللی در نتیجه افزایش کارایی ارز‌های دیجیتال نشانگر اهمیت این طرح است.
