جوان آنلاین: کتاب «دیده‌بان، بیدار! دیدگاه‌ها، مواضع سیاسی و فرهنگـــــی شیخ‌فضل‌الله نوری» از آثار برجسته نویسنده و پژوهشگر تاریخ معاصر، مرحوم اســـتاد علی ابوالحسنی (منذر) است که در انتشارات مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران منتشر شده است.
وی در این کتاب آورده است: قضاوت درباره دیدگاه‌ها و مواضع شیخ‌فضل‌الله نوری چندان سهل و آسان نیست. آشنایی دقیق با نظریات و عملکرد این چهره بحث‌انگیز تاریخ معاصر و عدم تحریف آگاهانه یا ناآگاهانه شخصیت و پیام وی ـ گذشته از صداقت و خلوص از کج‌تابی و کژاندیشی نسبت به اسلام و روحانیت - نیاز به پژوهشی جامع و تحقیقی ژرف در مواضع و جهت‌گیری‌های شیخ در چرخه حوادث مشروطیت و پیش از آن آشنایی با مبانی اندیشه سیاسی وی دارد.
فراموش نکنیم که فضای پژوهش در باب مشروطه و شیخ فضل‌الله را مه غلیظی (به غلظت حدود ۸۰ سال) از تبلیغات مخالفین پوشانده و چهره حوادث آن روزگار در هاله‌ای از پیرایه‌ها، تحریف‌ها و سانسور‌های تاریخی فرو رفته است.
کسانی که بنای داوری در باب شیخ شهید را دارند، چنانچه با آزادگی و حریت انسانی میانه‌ای داشته و از عدل و انصاف یک سره خالی نیستند، باید نخست (موقتاً) ذهن خویش را از پیش‌داوری‌ها و بالأخص القائات مخالفین آن مرحوم خالی کنند، سپس به تتبع و تحقیقی کامل و عمیق در اسناد و مدارک دست اول تاریخی پیرامون مقامات علمی و معنوی و تاریخچه حیات پرتلاطم شیخ بپردازند و ضمناً از توجه به درجه صحت و سقم اظهارات مورخان و میزان رعایت عدل و انصاف در آن‌ها نیز غفلت نورزند.
افزون بر این، باید بکوشند مبدأ و منتهای مراحل گوناگون حرکت شیخ در مشروطه و پیش از آن را مشخص ساخته و «رمز» و «کیفیت» ورود و خروج وی در هر یک از آن مراحل را واقع‌بینانه بررسی کنند. مهم‌تر از آن در باب «جغرافیای معنوی» و «جایگاه تاریخی» کلمات آن مرحوم به جد غور و تأمل ورزند و مفهوم دقیق واژه‌های به کار رفته در فرهنگ سیاسی شیخ (نظیر عدالتخانه، دارالشورای کبرای اسلامی و مشروطه مشروعه) و نیز معانی خاصی را که او از واژه‌هایی نظیر آزادی و مساوات یا مشروطه در نظر داشت معلوم سازند و بالاخره با توجه به غیرت و صلابت دینی شگرفی که وی با امتناع از پناهندگی به سفارتخانه‌های خارجی از خود نشان داد و با آغوش باز از مرگ در راه عقیده استقبال کرد، بکوشند که راهی به سوز و گداز و تب و تاب اصلی شیخ بیابند و او را درک کنند....
شیخ فضل‌الله نوری هر چه بود و هرگونه می‌اندیشید، باری بر سر عقیده خویش تا پایان عمر مردانه ایستاد. پس ما نیز از این مقدار مردانگی درباره او دریغ نورزیم که راست بگوییم و راستی‌ها را بگوییم و امید این قلم همه آن است که سلسله آثار شیخ فضل‌الله نوری و مشروطیت اینگونه کسان را اتمام حجتی باشد.
در دفتر حاضر کوشیده‌ایم با نگاهی به مقام بارز علمی و زمان‌آگاهی شیخ و سپس تبیین دیدگاه‌ها و نظریات وی درباره مقولاتی، چون آزادی، مساوات، مجلس شورا و رأی اکثریت راه را بر آشنایی دقیق با مواضع فکری و سیاسی آن مرحوم که بحث‌های زیادی را برانگیخته است، هموار سازیم.
