جوان آنلاین: استفاده درست و عاقلانه از منابع انرژی وظیفه اخلاقی، انسانی و شرعی هر شهروند است. برخی معنای صرفه‌جویی را جور دیگر تعبیر می‌کنند و آن را مترادف با کم مصرف‌کردن می‌دانند، در حالی که صرفه‌جویی، بهینه مصرف‌کردن است. ما وارث زمین هستیم. میراثی گرانبها با وجود منابع بی‌شمار و باارزش که از پدران‌مان برای ما به ارث رسیده است و حالا وظیفه داریم آن را به فرزندان‌مان تحویل دهیم و به آن‌ها نیز یادآوری کنیم نگهبان منابع انرژی باشند و آن را برای نسل‌های بعد به یادگار بگذارند.
راهکار‌های صرفه‌جویی در مصرف آب، برق و گاز با عناوین مختلف گوشزد می‌شود، اما اینکه تا چه حد خود را مسئول حفظ این منابع بدانیم به فرهنگ جامعه و خانواده و آموزش‌هایی که در این زمینه دیده‌ایم، برمی‌گردد. شیوه‌های درست مصرف‌کردن و استفاده صحیح از منابع به روش‌های مختلف بازگو می‌شود، اما شاید شدت آن در مواردی زیاد نباشد، شاید هم آموزش و فرهنگسازی از سوی خانواده‌ها از سنین کم برای کودکان صورت نگرفته است، در حالی که اهمیت صرفه‌جویی در محیط خانواده روشن است. فرهنگسازی باید از سنین کم آغاز تا به نوعی در ناخودآگاه افراد ثبت و ضبط شود و خود را ملزم به رعایت استفاده صحیح از منابع، درست مصرف‌کردن و صرفه‌جویی بدانند. مسئله صرفه‌جویی در مصرف برق و آب در تابستان به دلیل شرایط بحرانی آب در کشورمان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، اما به‌رغم هشدار‌های پی‌درپی رسانه‌ها، پیامک‌های تشویق و تنبیه، مطالب آموزشی، جریمه‌های مالی روی قبض‌ها و... همچنان شاهد مصرف بی‌رویه آب و برق هستیم. این موضوع در صورت تداوم قطعاً می‌تواند مشکل‌زا باشد.
در این بین نقش خانواده در رعایت فرهنگ صرفه‌جویی مهم است و توصیه‌های آموزشی و مصداقی به صورت مجزا برای صرفه‌جویی باید ذکر شود. البته رفتار صحیح بزرگ‌تر‌ها در نحوه مصرف انرژی نیز نسبت مستقیمی با عملکرد فرزندان دارد و حتماً آن‌ها را نسبت به وضعیت آب، برق، گاز و حتی بنزین حساس می‌کند و همین حساسیت به خرج دادن و رعایت نکات ریز به صورت جمعی، نتایج مطلوبی در پی خواهد داشت. به اعتقاد یک جامعه‌شناس خانواده سهم بالایی در زمینه فرهنگسازی الگوی مصرف دارد و هرکدام از اعضای خانواده نقش مهمی در این الگو‌سازی ایفا می‌کنند. پدر و مادر به‌عنوان نقش محوری می‌توانند عمل و سطح فکر فرزندان را تحت‌الشعاع قرار بدهند تا در جهت مصرف و حذف هزینه‌های غیرضروری درست قدم بردارند؛ مصرف صحیح، بازتابی از فرهنگی است که در خانواده شکل می‌گیرد. مشروح گفتگو با جعفر شاهرخی جامعه‌شناس را در ادامه می‌خوانید.
درست مصرف نمی‌کنیم
شاهرخی می‌گوید: اگر نگاهی به جامعه امروز بیندازیم به این نکته به خوبی پی می‌بریم که جامعه ما یا به شدت دچار بدمصرفی یا کم‌مصرفی است و گاهی هم با پرمصرفی مواجه می‌شود و این موضوع بزرگ‌ترین تهدید برای مدیریت منابع انرژی است. خانواده‌های ایرانی گاهی پنج برابر استاندارد انرژی مصرف می‌کنند، بی‌آنکه رفاه بالایی هم داشته باشند، در حالی که صرفه‌جویی باعث می‌شود از همین داشته‌ها لذت بیشتری ببریم و هزینه کمتری برای زندگی بتراشیم.
این جامعه شناس، با اشاره به تعاریف مختلف صرفه‌جویی می‌افزاید: در برخی تعاریف صرفه‌جویی به معنای اندازه نگهداشتن است، دقت در اینکه چیزی زیادتر از حد لزوم صرف و خرج نشود. در جایی دیگر صرفه‌جویی به معنای درست مصرف‌کردن آمده که این مسئله را برای ایجاد تعادل بین درآمد و هزینه بسیار مهم و اساسی ارزیابی می‌کنند. صرفه‌جویی علاوه بر اینکه در اقتصاد شخصی دارای مفهوم و معناست در زمینه اقتصاد عمومی نیز مورد توجه قرار می‌گیرد.
وی می‌گوید: بنیاد و زیربنای همه کار‌ها در حوزه‌های تولیدی، توزیعی و مصرفی کالا و در نگرش قرآن همان میانه‌روی است. هرگونه رفتار‌های بیرون از این چارچوب از نظر دین و اخلاق نه تنها نادرست و نابهنجار است، بلکه گاهی به عنوان گناه و جرم قانونی نیز تلقی می‌شود. البته در برخی موارد به کم‌مصرفی هم تذکر داده می‌شود که چرا حلال خدا را بر خودتان حرام می‌کنید تا مدت‌ها پیش نیز تصور و تعریف از صرفه‌جویی این بود که از هر چیزی به مقدار کم استفاده شود، حتی تبلیغات هم بر همان مبنا پیش می‌رفت و تبلیغ می‌شد که برای نمونه در هر خانه یک لامپ کفایت می‌کند و از هر چیزی به مقدار کم‌مصرف کنید که همان مثال یک لامپ به مرور زمان عوارضی مانند کم‌سویی چشم ایجاد می‌کرد، اما کم‌کم این تعریف به سمت درست مصرف کردن پیش رفت. پس صرفه‌جویی به معنای کم‌مصرف‌کردن نیست.
اسلام دین میانه‌روی است
شاهرخی با بیان اینکه صرفه‌جویی مصرف کالا در حد برآورده کردن نیاز‌های اساسی شخص به آن کالاست، تصریح می‌کند: نگاه قرآن به مسائل اقتصادی نگاهی در راستای بهره‌وری مناسب و درست از امکانات و وسایلی است که خداوند به صورت مستقیم و غیرمستقیم در اختیار بشر قرار داده است. در اسلام و روایات، سخن از اقتصاد به میان آمده است. اقتصاد که از واژه قصد گرفته شده به معنی میانه‌روی و اعتدال است. از نظر اسلام سلامت اقتصادی، پرهیز از فسادانگیزی در حوزه اقتصادی و تصحیح روابط اقتصادی جامعه همپای مسائل اقتصادی و عبادی در صدر برنامه‌های پیامبران قرار دارد و این امر نمی‌تواند جز با صرفه‌جویی و بهینه‌سازی مصرف همراه باشد، چون اقتصاد مصرف زیرساختی برای تکامل بشر است و به عنوان هدف ابزاری و میانی مطرح است که باید انسان با بهترین شیوه مصرف و استفاده درست و صحیح خودش را در جایی قرار دهد که کمال خود را به نحو احسن انجام دهد.
وی ادامه می‌دهد: اساس تکامل همه جوامع به رشد و تکامل خانواده مرتبط است، به طوری که مهم‌ترین ابعاد نظری، کارکردها، روش‌ها، اعتقادات و باور‌ها در این نهاد کوچک شکل می‌گیرد. انتقال این باور‌ها از یک نسل به نسل دیگر به وسیله خانواده صورت می‌گیرد و به شکل فطری، آموزش و عملی انتقال پیدا می‌کند. در واقع می‌توانیم بگوییم خانواده بهترین نقش را در ایجاد هنجار‌ها و به ویژه فرهنگ صرفه‌جویی برعهده دارد.
این جامعه‌شناس با تأکید بر اینکه جامعه ما دین‌مدار، ارزشی و برپایه هنجار‌های اجتماعی، اخلاقی و دینی شکل گرفته است، می‌گوید: صرفه‌جویی یک وظیفه همگانی است و همواره باید به این نکته توجه کنیم که خداوند انسان‌ها را با نزول نعمت و گاهی با نبود نعمت امتحان می‌کند. بنابراین زندگی متعادل و بدون اسراف کمک شایانی به پیشرفت خانواده و جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم، خواهد کرد.
خانواده مهم‌ترین نهاد تأثیرگذار در صرفه‌جویی است
شاهرخی درخصوص نهادهای تأثیرگذار در فرهنگسازی مقوله صرفه‌جویی بیان می‌کند: نهاد قانونگذار، نهادهای فرهنگی، اقتصادی، اجرایی، رسانه‌ها و خانواده و نهادهای نظارتی، عرصه‌های مختلفی هستند که می‌توانند الگو‌های رفتاری مناسبی را در جامعه به وجود آورند. در هر جامعه‌ای روحیه تجمل‌گرایی مانع از این می‌شود که آن جامعه ارتقا پیدا کند و به تعالی برسد، بنابراین فرهنگسازی در این زمینه اهمیت ویژه‌ای دارد.
این جامعه‌شناس نقش خانواده را در رعایت فرهنگ صرفه‌جویی بسیار مهم ارزیابی می‌کند و می‌گوید: خانواده سهم بالایی در زمینه فرهنگسازی الگوی مصرف دارد و هرکدام از اعضای خانواده سهم مؤثری در این زمینه دارند. پدر و مادر به عنوان نقش محوری می‌توانند عمل و سطح فکر فرزندان را تحت‌الشعاع قرار دهند تا در زمینه مصرف و حذف هزینه‌های غیرضروری درست قدم بردارند. مصرف صحیح، بازتابی از فرهنگی است که در خانواده شکل می‌گیرد. با توجه به اینکه جامعه ایرانی یک جامعه مصرفی است، فرهنگسازی در این زمینه از اهمیت بالایی برخوردار است. هر آموزش خانواده به فرزندان به عنوان کانون مهم در شکل‌گیری شخصیت آن‌ها و ورود به عرصه اجتماع کمک زیادی به نسل‌های آینده می‌کند.
اهمیت مدرسه و آموزش را جدی بگیریم
شاهرخی همچنین به نقش مدرسه در زمینه فرهنگسازی صرفه‌جویی اشاره و تصریح می‌کند: مدارس هم به عنوان بخش عمومی جامعه است و نیاز به مدیریت مصرف از سمت مدیران مدارس برای تحقق الگوی مصرف است. مدیران مدارس باید با اعمال سیاست‌ها جلوی برخی اسراف‌ها را به عنوان پایه‌های آموزشی کشور بگیرند. نهادهای فرهنگی تأثیرگذار، وزارت ارشاد، آب، برق، مخابرات و وزارت صمت به نوعی با انرژی به طور مستقیم درگیر هستند و باید توجه خاصی به مقوله انرژی و مصرف بهینه داشته باشند. ما از سویی وارث این انرژی‌ها از نسل‌های قبل هستیم و باید امانتدار باشیم.
شاهرخی می‌افزاید: نهادینه‌کردن فرهنگ قناعت و رعایت صرفه‌جویی، درگرو آموزش نحوه مناسب و روش درست مصرف، آگاهسازی مردم، سیاستگذاری کاربردی مناسب و تدابیر دقیق برنامه‌ریزی شده اجرایی و پیشگام‌شدن عملی خود مسئولان بوده و این ارکان در نهادینه کرد فرهنگ صرفه‌جویی مهم است. موضوع آموزش، آگاهی، بینش و آماده‌کردن اذهان عمومی در مورد بحث قناعت بسیار بنیادی است و شرط اساسی قناعت و تحقق فرهنگ صرفه‌جویی مستقیماً به آموزش بستگی دارد. سیاستگذاری کاربردی مناسب، یکی از ارکان اساسی صرفه‌جویی محسوب می‌شود. آماده‌سازی فضای جامعه برای صرفه‌جویی، ایجاد روحیه قناعت، جلوگیری از اسراف کاری‌ها در تمام ابعاد، سیاستگذاری کاربردی مناسب و برنامه‌ریزی شده و طرح‌های کارآمد و تدابیر خردمندانه نیز حائز اهمیت است. بنابراین همه اعم از مسئولان و مردم باید جهت ایجاد محیط‌زیست سالم در سایه صرفه‌جویی تلاش و در این‌باره احساس تکلیف کنیم.
مسئولان باید پیشگام شوند
شاهرخی تأکید می‌کند: پیش‌قدمی مسئولان در رفتار و رعایت عملی به قناعت، پرهیز از تبعیض و زیاده‌روی و حیف و میل و تجملات زاید، الگوی عملی و سرمشق خوبی برای جامعه است. مسئولان و حاکمان و کارگزاران، همیشه سرمشق و الگو بوده‌اند و از همین جهت درست مصرف کردن و عدم اسراف و زیاده‌روی را باید سرلوحه قرار دهند. مردم این فرهنگ صرفه‌جویی و قناعت را در کردار و رفتار مسئولان می‌بینند، قطعاً الگوبرداری می‌کنند و در این صورت جامعه به سمت ترقی و استقلال اقتصادی و رشد و شکوفایی مادی و معنوی پیش می‌رود.
این جامعه‌شناس در پایان خاطرنشان می‌کند: ما به عنوان یک شهروند در هر کجا که هستیم باید به مقوله صرفه‌جویی توجه کنیم و حقوق شهروندی، حقوق شهرنشینی، حقوق سیاسی، اجتماعی و رعایت فرهنگ بهینه مصرف‌کردن را مدنظر قرار دهیم. پرواضح است ما با کمبود منابع انرژی مواجه هستیم و فرهنگ درست مصرف کردن و صرفه‌جویی باید اشاعه پیدا کند و اگر می‌خواهیم جامعه‌ای پیشرفته با آینده روشن داشته باشیم با رعایت این امور شاهد وضعیت بهتری برای کشورمان خواهیم بود.
