رقابت‌هاي بين‌المللي تنش‌زا

تقابل مسكو - واشنگتن بوي هسته‌اي گرفته‌است / آمريكا در كدام كشورهاي اروپايي سلاح اتمي مستقر كرده‌است؟

جوان آنلاين: با ادامه تنش ها بین روسیه و غرب، دو طرف به طرح اتهاماتی درباره تسلیحات هسته ای علیه یکدیگر پرداخته اند. از سویی اخیرا روسیه درباره ادامه استقرار تسلیحات هسته ای تاکتیکی آمریکا در پنج کشور اروپایی لب به اعتراض گشوده و آن را به مثابه نقض پیمان منع گسترش تسلیحات هسته ای تلقی کرده است و از سوی دیگر مسکو و واشنگتن اتهامات متقابلی را درباره عدم رعایت یک پیمان مهم هسته ای یعنی پیمان تسلیحات هسته ای میانبرد مطرح کرده اند. به این ترتیب حوزه تقابل این دو قدرت رقیب به حوزه هسته ای نیز کشیده شده است.

انتقاد روسها

میخاییل اولیانوف رییس اداره امور امنیت و خلع سلاح وزارت امور خارجه روسیه اخیرا اعلام کرد که سیاست های کشورهای عضو ناتو مغایر با پیمان منع گسترش تسلیحات هسته ای (ان پی تی) است و اعضای ناتو باید سیاست های خود را مطابق با معیارهای پیمان منع گسترش تسلیحات هسته ای و تعهدات خود در چارچوب این پیمان درآورند. وی با اشاره به میزبانی کشورهای غیرهسته ای اروپایی عضو ناتو از سلاح های هسته ای، افزود: این کشورها در برنامه ریزی ها برای بکارگیری تسلیحات هسته ای شرکت می کنند و نیروهای نظامی و خلبانان هواپیماهای رزمی این کشورها تمرین هایی برای پرتاب بمب هسته ای انجام می دهند.

رییس اداره امور امنیت و خلع سلاح وزارت خارجه روسیه خاطرنشان کرد: روسیه موضع جنبش غیرمتعهدها را در مورد سیاست هسته ای ناتو که آن را مغایر با "ان پی تی" می داند، بطور کامل می پذیرد. به گفته اولیانوف، براساس ماده اول "ان پی تی"، کشورهای عضو آن متعهد شده اند که سلاح های هسته ای خود را به طور مستقیم یا غیرمستقیم در اختیار کشورهای دیگر مستقر نکنند و کشورهای غیرهسته ای هم متعهد شده اند که میزبان سلاح های هسته ای نشوند.

نوسازی هسته ای

با وجود اقدامات بین المللی برای کاهش زرادخانه های هسته ای بویژه پیمان منع گسترش تسلیحات هسته ای (ان پی تی) که در راستای کاهش و در نهایت انهدام تسلیحات هسته ای تصویب و باجرا در آمده است، آمریکا کماکان مصمم به حفظ زرادخانه‌ هسته‌ای خود است. در این راستا آمریکا بخشی از سلاح های هسته ای تاکتیکی خود شامل حدود 200 بمب هسته "بی -61" را در پنج کشور عضو ناتو یعنی بلژیک، هلند، آلمان، ایتالیا و ترکیه مستقر کرده است. همچنین آمریکا بدنبال حفظ، نوسازی و تجهیز این زرادخانه هسته ای تاکتیکی خود در اروپا است. در این راستا آمریکا دویست بمب هسته ای" بی -61" خود را در اروپا با هزینه یازده میلیارد دلار به بمب های هسته ای هوشمند هدایت شونده تبدیل می کند.

توجیه استقرار

اساسا مساله وجود شمار قابل توجه ای از بمب های هسته ای تاکتیکی آمریکا در اروپا هنوز از جمله مباحث بحث انگیز در آن دسته از کشور های اروپایی که این سلاح ها در آنها مستقر هستند، قلمداد می شود. طی دو دهه اخیر بسیاری در اروپا بر این گمان بودند که با پایان جنگ سرد، آمریکا مبادرت به خروج تسلیحات هسته ای خود از قاره اروپا خواهد کرد، اما در عمل آمریکا نه تنها بر حفظ زرادخانه هسته ای تاکتیکی خود در اروپا تاکید می ورزد، بلکه طرح های پر هزینه ای برای به‌سازی آنها دارد. گفتنی است در نشست سران ناتو که ماه می 2012 در شیکاگو برگزار شد، سران ناتو با طرح آمریکایی ها برای مدرن سازی و جایگزینی بمب های هسته ای آمریکا در اروپا موافقت کردند، چرا که کشور های عضو ناتو در اجلاس مذکور تأکید کردند که سلاح‌های هسته‌ای بخش مهمی از سیاست بازدارندگی ناتو محسوب می شوند و کلیه این سلاح‌ها باید کارایی خود را حفظ کنند.

برنامه اشتراک تسلیحات هسته ای ناتو به کشورهای فاقد این گونه تسلیحات اجازه می دهد میزبان سلاح های هسته ای کشورهای دارای این گونه تسلیحات باشند. بااینهمه مساله مهم این است که آمریکا به بهانه حفظ امنیت اروپایی ها و در واقع برای کنترل و تهدید روسیه و دیگر رقبای خود بر بهسازی و حفظ زرادخانه بمب های هسته ای بی -61 اصرار می ورزد. انتقاد اخیر روسیه از ناهمخوانی رویه برخی کشورهای اروپایی عضو ناتو در زمینه میزبانی تسلیحات هسته ای تاکتیکی آمریکا در خاک خود و همچنین آموزش و تمرین بکارگیری این گونه سلاح ها، نشانگر توجه مسکو به رویکرد دوگانه غربی ها در بحث هسته ای است. در واقع غربی ها در مواقعی که به نفع شان باشدکاملا موافق استقرار تسلیحات هسته ای هستند و پیمان های بین المللی از جمله ان پی تی را کاملا نادیده می گیرند.

اتهامات متقابل

وخامت روافزون روابط روسیه و آمریکا باعث شده تا نه تنها اختلافات قبلی دو طرف حل نشود بلکه مسائل جدیدی به فهرست طولانی اختلافات و چالش های آنها افزوده گردد. یکی از مهمترین اختلافات جدید دو کشور درباره پایبندی طرفین به پیمان هسته ای ۱۹۸۷ است. در مرداد 1393 واشنگتن، مسکو را به نقض پیمان تسلیحات هسته ای میانبرد موسوم به" آی. ان .اف "متهم کرد. مقامات بلندپایه آمریکایی اعلام کردند که واشنگتن به این نتیجه رسیده كه روسیه با آزمایش یک موشک کروز این پیمان مهم موشکی را نقض کرده است. این مهم‌ترین اتهام نقض پیمان‌های مربوط به کنترل تسلیحات است که دولت اوباما علیه روسیه مطرح کرده است: موضوعی که تنش‌ها در روابط تیره مسکو و واشنگتن را بیش از پیش بالا خواهد برد. بر اساس پیمانی که در سال 1987 بین میخائیل گورباچوف و رونالد ریگان، روسای وقت جمهوری شوروی و آمریکا، منعقد شد طرفین متعهد شدند موشک های بالستیک و کروز موجود در زرادخانه خود را با برد بین 300 تا 3400 مایل (500 تا 5500کیلومتر) امحا کنند.

گفته می‌شود امضای این پیمان در آن سال به پایان جنگ سرد در روابط آمریکا و شوروی کمک کرده و نقطه اتکای تلاشهای دو کشور در زمینه‌های کنترل تسلیحاتی بر شمرده شده است. نقض این پیمان از چند سال پیش جزو مسائل طرح‌شده در روابط دو کشور بوده اما واشنگتن تا مرداد 1393 از طرح علنی آن امتناع کرده بود. دولت اوباما در پایان سال 2011 آزمایش موشک‌های کروز روسیه را نقض این معاهده دانسته بود و رز گاتمولر، یکی از مقامات بلندپایه وزارت خارجه در امور کنترل تسلیحاتی در می 2013 آن را به اطلاع مقامات روسیه رسانده بود. در ژانویه 2014 هم مقامات آمریکایی به کشورهای متحد ناتو اعلام کردند که روسیه اقدام به آزمایش یک موشک کروز کرده که نقض پیمان دو کشور در زمینه موشک‌های میانبرد محسوب می‌شود. در آن زمان وزارت خارجه آمریکا اعلام کرد که این موضوع تحت بررسی است و دولت اوباما هنوز آماده نیست که به طور رسمی آن را نقض این پیمان بداند. با این حال، در ماههای گذشته این موضوع در سطح مقامات ارشد آمریکایی مطرح شده و تصمیم گرفته شده که آزمایش موشکی روسیه نقض پیمان مذکور به شمار می‌رود.

در مقابل روسیه نیز اخیرا آمریکا را به نقض گسترده و مکرر پیمان تسلیحات هسته ای میانبرد متهم کرد. میخائیل اولیانوف رئیس اداره امنیت و خلع سلاح وزارت امور خارجه روسیه در بیانیه ای اعلام کرد: شرکای آمریکایی ما احساس می کنند آزاد هستند تا وظایف خود را براساس پیمان تسلیحات هسته ای میانبرد تفسیر کنند و آشکارا و گسترده مفاد این پیمان را نقض کنند.وزارت امور خارجه روسیه ماه اوت اعلام کرد واشنگتن قصد دارد سامانه های پرتابی « ام کی - 41 » را مستقر کند که می تواند برای پرتاب موشک های کروز میانبرد در لهستان و رومانی به کار گرفته شود.

اولیانوف از آمریکا خواست گفتگو با روسیه را در این خصوص آغاز کند و به روند اجرای کامل پیمان نیروهای هسته ای میان برد بازگردد. مقامات روسیه و آمریکا در۱۱ سپتامبر در مسکو با یکدیگر دیدار کرده و درباره این مساله به گفتگو پرداختند. هرچند این مذاکرات نتیجه قابل توجهی را در پی نداشت اما طرفین بر سر ادامه مذاکرات توافق کردند.

همچنین چندی قبل وزارت خارجه روسیه با انتشار بیانیه ای ادعای آمریکا در خصوص نقض پیمان تسلیحات هسته ای میانبرد از سوی مسکو را رد کرده و آن را بی پایه و اساس دانست. دولت آمریکا پیش از این نیز نسبت به نقض این پیمان از سوی روسیه هشدار داده بود ولی واشنگتن برای نخستین بار به صورت مستقیم مسکو را به نقض این پیمان متهم کرده است.

گامهای مسکو

آمریکا با طرح این موضوع در شرایط حساس کنونی قصد دارد تا فشارها را بر روسیه بیشتر کرده و این کشور را وادار به تغییر سیاستش در قبال اوکراین نماید. البته این برای اولین بار نیست که آمریکا نگران نقض این پیمان از سوی روسیه می شود. قبلا یعنی در اکتبر 2007 نیز ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه تهدید كرده بود که در صورت ادامه اجرای طرح استقرار سپر موشکی آمریکا در اروپا، كشورش از پیمان تسلیحات میانبرد هسته ای خارج خواهد شد. در سال 2007 آمریكا مساله استقرار سپر موشكی در شرق اروپا (در دوکشور لهستان و جمهوری چک) را مطرح كرد، در حالی که بر اساس پیمان تسلیحات هسته ای میانبرد قرار شده بود در قبال پرهیز روسیه از توسعه موشكهای میانبرد خود، آمریكا علاوه بر این برنامه، اجرای طرح های دفاع موشكی خود در اروپا را متوقف كند. این موضوع باعث شد تا مقامات ارشد روسیه به این جمع بندی برسند که تعهد یكجانبه روسیه به این پیمان به ضرر امنیت ملی روسیه است.

این در حالی است که با ادامه استقرار سامانه های ضد موشکی آمریکا و ناتو در اروپا، روسیه نیز متقابلا به استقرار موشکهای اسکندر در دو مدل بالستیک و کروز در منطقه کالنینیگراد (در مجاورت لهستان) پرداخته است، هر چند که این موضوع را به طور رسمی اعلام نکرده است. در حال حاضر به نظر می رسد که روسها با استقرار و شلیک آزمایشی موشکهای کروززمین پایه که بر خلاف این پیمان است در حقیقت قصد دارند تا در مقابل اقدامات خصمانه غرب بویژه آمریکا واکنشی ملموس از خود نشان دهند. بویژه اینکه غربی ها با گسترش بحران اوکراین فشارهای سیاسی، مالی و اقتصادی خود علیه روسیه را به نحو بی سابقه ای تشدید کرده اند. با توجه به اینکه مذاکرات 11 سپتامبر 2014 مقامات دفاعی آمریکا و روسیه در مسکو در باره پیمان تسلیحات هسته ای میانبرد به جایی نرسید می توان پیش بینی کرد حتی در صورت از سر گیری مذاکرات در این باره، امکان دستیابی طرفین به توافقی در این زمینه اندک خواهد بود.بدین ترتیب احتمال لغو این پیمان بیش از پیش افزایش پیدا خواهد کرد.