چشم انداز توسعه طرح راهبرد ولادیمیر پوتین تحت عنوان "اتحادیه اورآسیایی" دستخوش تغییرات جدی شده است. اين طرح از جنبه هاي مختلف با چالش مواجه است. زيرا از يک سو در هماهنگ کردن کشورهاي حوزه شوروي سابق، مشکلات عمده اي وجود دارد و از سوي ديگر، طرح هاي مشابهي از سوي ساير قدرت ها و بازيگران منطقه اي و فرامنطقه اي ارائه شده اند که به نوعي، رقيب طرح پوتين محسوب مي شوند.
اندیشه روسیه در زمینه توسعه اتحادیه اورآسیایی هدف حفظ رهبری روسیه در فضای شوروی سابق را دنبال میکند. این اتحادیه عمدتاً ناظر بر متحد کردن جمهوریهای شوروی سابق است. اين در حاليست که در گذشته ایالات متحده طرح »راه جدید ابریشم» را به مرکزیت افغانستان پیشنهاد کرده بود. واشنگتن در صدد بود آسیای مرکزی و جنوبی، کشورهای ماورای قفقاز، مغولستان و حتی منطقه سینکیانگ چین را در چارچوب آن متحد کند.نام این برنامه،«طرح بزرگ آسیای مرکزی» است که بخش قابل توجه راهبرد آمریکایی اعاده یا احیای توازن در منطقه آسیا و اقیانوسیه را تشکیل می دهد. از سوي ديگر چینیها برنامه آمريکا را اینطور تعبیر کرده اند که ایالات متحده میخواهد امور افغانستان را اداره کند ولی نمیخواهد در آن سرمایه گذاری نماید. آمریکا امیدوار است که کشورهای مجاور افغانستان این پول را بدهند.
اخيرا روزنامه »مردم» ارگان رسمی حزب کمونیست چین در پایگاه اطلاع رسانی خود دو مطلب درباره طرح اورآسیایی پیشنهادی ولادیمیر پوتین که شامل کشورهایی چون روسیه، قزاقستان، بلاروس و قرقیزستان مي شود، منتشر کرده است. تیترهای این دو مطلب محتوای آنها را به خوبی منعکس میکنند: »چه تفاوتهایی بین راهبرد چین، ایالات متحده و روسیه در آسیای مرکزی وجود دارد؟» و »کمربند اقتصادی راه ابریشم: چین در آسیای مرکزی چه امتیازات رقابتی دارد؟».
اين مطالب ضمن انتقادات دیپلماتیک از ضعف و نواقص اتحادیه اورآسیایی روسيه و همچنين طرح »راه ابریشم» آمريکا، به ارائه مزایای طرحي پرداخت که توسط چین پيشنهاد شده است. طرح چینی که «کمربند اقتصادی راه ابریشم» نام دارد، اوایل ماه سپتامبر 2013، توسط‌شی جینپینگ رهبر چین در جریان بازدید از کشورهای آسیایی اعلام شد. مطابق با اين طرح، پکن فعلاً با فعالیت روسیه و آمریکا در آسیا مخالفت نمیورزد ولی پیشنهاد میکند که این فعالیت به بخشی از طرح چینی تبدیل گردد. چینیها معتقدند که حتی کشورهای قفقاز جنوبی یعنی ارمنستان، گرجستان و آذربایجان آرزو دارند با راهبرد چینی همگرایی کنند.
از نظر چيني ها، اين طرح با ایده آمریکایی و روسي تفاوت دارد. از جمله مزیت هاي اين طرح مي توان به موار زير اشاره نمود:
1. این طرح حاوی نظریه توسعه است؛ زیرا طرح جامعی است که شامل شرق، غرب، شمال و جنوب است و در صورت تحقق یافتن میتواند برای 3 میلیارد نفر سود به بار آورد. یادآوری میشود که طرح روسی میتواند بازاری با 15-10 برابر کمتر جمعیت متحد نماید.
2. می توان در چارچوب اندیشه چینی کمربند اقتصادی، منطقه اقتصادی اورآسیایی را ایجاد کرد که در برگیرنده چین، آسیای مرکزی و اروپا باشد. این اندیشه جدید، منعکس کننده توسعه بین المللی چین است که ناظر بر جلب ملتهای دیگر به چین می باشد و هدف تأمین سود متقابل کشورهای عضو را دنبال مینماید. سازمان همکاری شانگهای و اتحادیه اقتصادی اورآسیایی میتوانند در چارچوب طرح »کمربند اقتصادی راه ابریشم» با هم همکاری کنند ولی بعید نیست که طرح آمریکایی »راه جدید ابریشم» نیز برای خود جایی پیدا کند.
3. اين طرح ناظر بر متحد شدن کشورهای عضو، ناظر و شریک گفتگو در سازمان همکاری شانگهای بر اساس طرح »راه ابریشم» است. بدین وسیله همکاری »بر اساس تفاوتهای موجود، اصل رقابت و تعامل» عملی خواهد شد.
4. مزیت دیگر طرح چینی با امکانات بزرگ مالی چین ارتباط دارد. روزنامه مذکور به مذاکرات جداگانه شی جینپینگ با سران چهار کشور آسیای مرکزی و ارتباط روابط چین با این کشورها تا سطح شراکت راهبردی اشاره میکند. به عنوان مثال، ازبکستان و چین موافقتنامه 11 میلیارد دلاری درباره همکاری امضا کردند. چین میتواند به کشورهای آسیای مرکزی در زمینه بازسازی و ساخت راههای عمومی و راهآهن تا اروپا مساعدت کند که به نوشته روزنامه چینی، روسیه هم با خوشحالی در این کار شرکت خواهد کرد.
در مجموع چینیها تأکید میکنند که کشورهای ماورای قفقاز یعنی آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، ناگورنی قره باغ، آبخازی و اوستیای جنوبی در طرح آنها شرکت میکنند. به عقیده چین، کشورهای ماورای قفقاز امیدوارند که راهبرد چین در آسیای مرکزی تا قفقاز گسترش یابد. ارگان حزب کمونیست چین تأکید خاصی میکند که چین تا کنون صریحاً اعلام کرده است که به سلطه منطقهای علاقه مند نیست و منطقه نفوذ خود را برای مداخله در سیاست داخلی کشورهای بزرگ ایجاد نمیکند و لذا نظریه جدید منافع روسیه را تضییع نمیکند.
*كارشناس مسائل اوراسيا
