جوان آنلاین: در معضلی‌ترین وضعیت آبی طی ۶۳ سال گذشته، تنها ۶درصد از ظرفیت سد کرج پر و ۹۴درصد آن خالی مانده است. این کاهش چشمگیر ذخایر آبی، تأمین آب شرب تهران را با تهدیدی جدی مواجه کرده است و مقامات وزارت نیرو و شرکت مدیریت منابع آب ایران، شهروندان را به صرفه‌جویی فوری در مصرف آب فراخوانده‌اند.
سد امیرکبیر (کرج)، یکی از پنج سد اصلی تأمین آب شرب تهران، با معضلی‌ترین وضعیت خود در طول ۶۳ سال گذشته مواجه شده است. این سد که ظرفیت ذخیره‌سازی ۲۰۵میلیون مترمکعب آب را دارد، اکنون تنها ۱۳میلیون مترمکعب ذخیره آبی دارد، به عبارت دیگر، تنها ۶درصد از ظرفیت آن پر و ۹۴درصد مخزن آن خالی است. این رقم نه‌تنها نسبت به سال گذشته که یکی از خشک‌ترین سال‌های نیم‌قرن اخیر محسوب می‌شود، کاهش شدیدی داشته است، بلکه در مقایسه با میانگین بلندمدت ۵۷ ساله، افتی ۹۵میلیون مترمکعبی را نشان می‌دهد. به بیان ساده، افت ذخایر سد کرج به‌اندازه کل ظرفیت سد لتیان است.
شرایط معضلی‌تر از همیشه، مقایسه با سال‌های گذشته
آمار‌ها نشان می‌دهند در سال‌های نرمال از نظر بارندگی، ذخایر سد کرج در اسفند ماه باید حدود ۱۰۰میلیون مترمکعب باشد. میانگین ۵۷ ساله ذخایر این سد در پایان سال، ۱۰۸میلیون مترمکعب بوده، اما اکنون این میزان به ۱۳میلیون مترمکعب کاهش یافته است؛ کمترین میزان ذخیره در تاریخ این سد. سد کرج در مقایسه با اسفند سال گذشته که تنها ۳۱میلیون مترمکعب ذخیره داشت، امسال افتی ۱۸میلیون مترمکعبی را تجربه کرده است. این شرایط نشان می‌دهد حتی در مقایسه با یکی از خشک‌ترین سال‌های نیم‌قرن اخیر، وضعیت سد کرج به‌مراتب بدتر شده است.
دلایل معضل، چرا سد کرج خالی شده است؟
این معضل نتیجه چند عامل است:
کاهش شدید بارندگی: امسال چهارمین سال خشکسالی متوالی در کشور است و آمار ۵۷ ساله نشان می‌دهد امسال، پنجاه‌وششمین سال از نظر کمبود بارش‌هاست.
افزایش مصرف بی‌رویه آب: جمعیت تهران همچنان در حال افزایش است، اما مصرف آب در پایتخت به‌صورت بهینه مدیریت نمی‌شود.
عدم‌مدیریت صحیح منابع آبی: برداشت‌های گسترده برای مصارف مختلف، بدون توجه به ذخایر سدها، وضعیت را معضلی‌تر کرده است.
«مدیریت مصرف آب» تنها راه نجات
محمد جوانبخت، مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران با تأکید بر وضعیت کم‌سابقه سد کرج هشدار داده است: خالی بودن سد کرج که یکی از اصلی‌ترین منابع تأمین آب شرب تهران محسوب می‌شود، در تاریخ بهره‌برداری این سد بی‌سابقه است. این مسئله محدودیتی جدی در تأمین پایدار آب پایتخت ایجاد کرده است. هاشم امینی، مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور نیز اعلام کرده کاهش شدید بارش‌ها، تأمین آب تهران را با چالشی جدی مواجه کرده است و از مردم خواست به پویش کاهش ۲۰درصدی مصرف آب بپیوندند.
چالش تأمین آب در ماه‌های آینده
با نزدیک شدن به فصل گرما و افزایش مصرف آب، خطر معضل شدیدتر می‌شود. اگر روند فعلی ادامه یابد، تهران ممکن است با قطعی‌های گسترده و جیره‌بندی آب مواجه شود، بنابراین مدیریت مصرف آب نه‌تنها یک توصیه، بلکه یک ضرورت حیاتی است.
بر اساس تحلیل‌های کارشناسان، در صورت عدم‌تغییر الگوی مصرف، ممکن است ذخایر سد کرج در ماه‌های آینده به سطحی برسد که حتی برای تأمین حداقل نیاز‌های شرب نیز کافی نباشد.
چه باید کرد؟ راهکارهای مقابله با معضل آب
۱. کاهش مصرف آب در منازل: کاهش ۲۰درصدی مصرف آب از سوی شهروندان می‌تواند تأثیر زیادی در حفظ ذخایر آبی داشته باشد.
۲. توسعه طرح‌های آبرسانی جایگزین: مانند تصفیه و استفاده مجدد از آب‌های خاکستری در شهرها.
۳. افزایش نظارت بر برداشت‌های غیرمجاز: جلوگیری از برداشت‌های غیرقانونی از منابع آبی برای حفظ ذخایر سدها ضروری است.
معضل پیش رو، نیازمند اقدام فوری
با توجه به وضعیت بی‌سابقه ذخایر سد کرج و تأثیر مستقیم آن بر تأمین آب شرب تهران، لازم است هم دولت و هم شهروندان برای مدیریت این معضل اقدام کنند. اگر مصرف آب کاهش نیابد و برنامه‌های مدیریت منابع آبی اصلاح نشود، پیامد‌های این معضل می‌تواند بسیار گسترده‌تر از آنچه تصور می‌شود، باشد. با نزدیک شدن به تابستان، این وضعیت می‌تواند زنگ خطر جدی برای کلانشهر تهران باشد. مسئولان و مردم، هر دو باید مسئولانه رفتار کنند تا از یک معضل بی‌سابقه آب در پایتخت جلوگیری شود.
اصلاح الگوی مصرف آب در بخش خانگی: یکی از مهم‌ترین راهکارهای مقابله با بحران آب، مدیریت صحیح مصرف در بخش خانگی است. در کلانشهر‌هایی مانند تهران، کاهش مصرف آب خانگی می‌تواند اثر قابل توجهی بر تعادل منابع آبی بگذارد.
پیشنهاد‌های عملی برای کاهش مصرف آب در منازل: تجهیز ساختمان‌ها به سیستم‌های کاهنده مصرف مانند سرشیر‌های کم‌مصرف و فلاش‌تانک‌های دوحالته، اصلاح تعرفه‌گذاری مصرف آب و ارائه مشوق‌های مالی به خانوار‌هایی که مصرف خود را کاهش می‌دهند، توسعه سیستم‌های جمع‌آوری و استفاده مجدد از آب خاکستری (آب حاصل از شست‌وشوی دست، ظرف و دوش) برای مصارف غیرشرب، آموزش عمومی و فرهنگ‌سازی گسترده از طریق رسانه‌ها برای تغییر عادت‌های مصرفی در میان شهروندان.
کاهش هدررفت آب در شبکه توزیع: در حال حاضر بین ۲۰ تا ۳۰درصد آب آشامیدنی در شبکه توزیع کشور هدر می‌رود که رقمی قابل توجه است. این هدررفت ناشی از فرسودگی خطوط انتقال، نشتی‌ها و مدیریت غیرهوشمندانه شبکه توزیع آب است.
راهکارهای پیشنهادی: سرمایه‌گذاری در نوسازی خطوط انتقال و تأسیسات شهری، استفاده از فناوری‌های پیشرفته نظیر حسگر‌های هوشمند برای شناسایی و رفع سریع نشتی‌ها، بهره‌گیری از مدل‌های مدیریت هوشمند آب برای توزیع بهینه و جلوگیری از اتلاف منابع.
بازچرخانی و استفاده مجدد از آب در صنایع و شهرها: یکی از روش‌های مؤثر برای مدیریت منابع آبی، بازچرخانی و تصفیه آب مصرف‌شده است. در بسیاری از کشورها، بخش زیادی از فاضلاب شهری و صنعتی تصفیه و دوباره استفاده می‌شود.
اقدامات پیشنهادی در این حوزه: احداث تصفیه‌خانه‌های پیشرفته در شهرها و صنایع، الزام صنایع پرمصرف به استفاده از آب بازیافتی در فرایند‌های تولیدی، راه‌اندازی سیستم‌های جمع‌آوری آب باران در ساختمان‌های جدید برای مصارف غیرشرب مانند آبیاری فضای سبز.
بهینه‌سازی فضای سبز شهری: بخش قابل توجهی از آب مصرفی شهرها صرف آبیاری فضای سبز می‌شود. بسیاری از شهرها همچنان از آب آشامیدنی برای آبیاری پارک‌ها و فضا‌های سبز استفاده می‌کنند که می‌توان با روش‌های مدرن، این روند را تغییر داد.
راهکارهای پیشنهادی: جایگزینی تدریجی چمن با گونه‌های مقاوم به کم‌آبی، گسترش سیستم‌های آبیاری قطره‌ای و زمانبندی هوشمند آبیاری در فضای سبز شهری، استفاده از آب‌های بازیافتی و پساب تصفیه‌شده برای آبیاری فضای سبز، توسعه بام‌های سبز و دیوار‌های سبز برای کاهش نیاز به آبیاری سنتی، توسعه فناوری‌های نوین آب‌شیرین‌کن‌ها و مدیریت منابع آبی.
در کنار روش‌های کاهش مصرف، باید به افزایش منابع تأمین آب نیز توجه شود. توسعه آب‌شیرین‌کن‌های مدرن با هزینه‌های پایین‌تر می‌تواند نقش مؤثری در تأمین آب در مناطق کم‌آب ایفا کند.
