جوان آنلاین: اولویت‌ها که فراموش شود، دنبال تکثیر در محیط مصنوعی هستیم. در حالی که جای تمام حیوانات در حیات‌وحش است و خانه‌ای که ما برای آنها می‌سازیم هر اندازه تجملی و تحت مراقبت، نمی‌تواند جای بستر طبیعت را بگیرد. تجربه این را بار‌ها ثابت کرده، همان زمان که فرزندان «ایران» و «توران» یک به یک تلف شدند، آن هم با هزینه گزاف نگهداری. آنچه امروز یوز ایرانی را تا پای انقراض برده، طبیعت نیست، بلکه دست انسان‌هایی است که گاه با زیاده‌خواهی و گاه حتی با دلسوزی آنها را در طبیعت دنبال می‌کنند. شاید اگر جای ایجاد فضای مصنوعی، آنها را در همان طبیعت تحت حفاظت اصولی قرار می‌دادیم امروز نیاز نبود برای «دلبر» دست به دعا شویم.
حال دلبر خوب نیست و روز‌های سختی را پشت سر می‌گذارد؛ یوزپلنگ ماده‌ای که داستانی پر از فراز و نشیب دارد؛ از نجات معجزه‌آسای او از دست شکارچیان تا امروز که با چالش‌ها و بیماری‌هایی که با آن روبه‌روست، چراکه به دلیل وضعیت جسمانی نامطلوب و مشکلات ناشی از کهولت سن، تحت مراقبت‌های ویژه قرار دارد. حال نجات او که به عنوان یکی از آخرین نماد‌های یوزپلنگ آسیایی در ایران است، نه‌تنها برای خودش که برای تمامی دوستداران محیط‌زیست و حیات‌وحش اهمیت بسیار زیادی دارد.
این یوز ماده در سال ۱۳۹۰ و در حالی که توله‌ای بسیار کوچک و آسیب‌پذیر بود، از دست متخلفان شکار و صید که قصد فروش او را داشتند، نجات پیدا کرد. به دلیل سن کم و ناتوانی در زندگی مستقل در طبیعت، برای مدتی در پارک ملی توران و در شرایط اسارت نگهداری شد. پس از آن به تهران آمد و چند سالی در پارک پردیسان تهران از این حیوان نگهداری شد. در نهایت نیز به سایت تکثیر و پرورش یوزپلنگ آسیایی در منطقه توران بازگردانده شد. حال که ۱۴ ساله است، با مشکلات جسمانی متعددی دست و پنجه نرم می‌کند. علائم نگران‌کننده‌ای از جمله لنگش، بی‌حالی، ضعف و افزایش ترشحات چشم و بینی در او مشاهده شده، مواردی که بسیاری از کارشناسان حوزه حیات‌وحش را به شدت نگران کرده‌است.
تصمیمات اشتباه
اما چه شده که این وضعیت برای دلبر و یوزپلنگ آسیایی رقم خورد؟ محمد علی یکتانیک، کارشناس برجسته حوزه حیات‌وحش، در گفت‌و‌گو با «جوان» نگرانی‌های خود را درباره وضعیت سلامت یوزپلنگ ماده دلبر، ابراز کرده‌است. او به مشکلات جدی ناشی از نگهداری نامناسب و تغذیه ناکافی این حیوانات در اسارت اشاره کرده و هشدار داده که این شرایط می‌تواند به سلامت و عمر یوزپلنگ‌ها آسیب برساند.
یکتانیک در مورد وضعیت نگهداری دلبر این یوزپلنگ ماده و مسن گفت: «نحوه نگهداری حیوانات وحشی بسیار متفاوت از حیوانات اهلی است، حیوانات وحشی به کمبود‌های مواد غذایی و سوء‌تغذیه بسیار حساس‌ترند. حیوانات اهلی به دلیل فعالیت کمتر و سوخت و ساز پایین‌تر، نیاز به مواد غذایی کمتری دارند و از این‌رو، تأمین مواد مورد نیازشان آسان‌تر است. حیوانات وحشی، هر چند که از نظر جسمی قوی‌ترند، اما به دریافت درست مواد مورد نیازشان از طریق غذا و فعالیت بدنی بسیار وابسته‌ترند. برای نگهداری یوزپلنگ‌ها در اسارت، باید شرایطی فراهم شود که آنها بتوانند بدوند؛ در غیر این صورت، ماهیچه‌هایشان تحلیل می‌رود. این موضوع حتی در مورد پرنده‌های وحشی نیز صدق می‌کند؛ به عنوان مثال، عقاب‌هایی که در مدت زمان طولانی در اسارت هستند، ماهیچه‌هایشان تحلیل می‌رود و چربی بدنشان افزایش می‌یابد و توان پروازشان را از دست می‌دهند.»
او با انتقاد از انتقال یوزپلنگ‌ها از تهران به سمنان در زمان اولین تعطیلی سراسری کشور به دلیل اوج‌گیری کرونا اظهار داشت: «حدود چهار سال پیش، مسئولان سازمان محیط‌زیست تصمیم گرفتند یوزپلنگ‌ها را از جایگاهی که با میلیارد‌ها تومان ساخته شده‌بود (در پارک پردیسان) به سمنان منتقل کنند، اما شرایط مناسب برای نگهداری آنها در سمنان فراهم نبود و این یوزپلنگ‌ها در شرایط نامناسبی نگهداری شدند. آنها را به صورت نامنظم در فنس گذاشتند و بعداً به فکر تأمین غذا و نگهداری آنها افتادند. مشخص نیست آیا این حیوانات در سمنان شرایط مناسبی برای دویدن دارند یا تغذیه درستی دریافت می‌کنند؟»
این کارشناس حوزه حیات وحش با تأکید بر اینکه برای حفظ یوزپلنگ‌ها باید بر حفاظت از یوزپلنگ‌های وحشی تمرکز کنیم و نگهداری تعداد زیادی یوزپلنگ در اسارت اهمیتی ندارد، افزود: «باید تمام تلاشمان را برای حفظ نسل یوزپلنگ‌ها در طبیعت به کار بگیریم. تعداد یوزپلنگ در اسارت کمکی به ما نخواهد کرد.»
از تهدید زیستگاه یوز آسیایی تا کاسبی از آنها
فراموش کردیم پای انسان‌ها در پی گسترش زندگی به جنگل‌ها و مراتع نیز باز شده و این مسئله شرایط را برای تداخل زندگی حیوانات اهلی و وحشی فراهم کرده، تداخلی که ناسازگاری آن، گریبانگیر حیواناتی، چون یوز ایرانی شده. یکتانیک به تهدیدات موجود برای یوزپلنگ‌ها اشاره کرد و گفت: «وجود دام‌های اهلی در مناطق حفاظت‌شده، بیماری‌های انتقالی از سگ‌های دامداران و دام‌های اهلی، و دست‌های پشت پرده‌ای که از یوزپلنگ‌ها کسب‌وکار می‌کنند، از تهدیدات جدی برای یوزپلنگ‌ها هستند. دامداران طبیعت ایران را با خاک یکسان کرده‌اند و دست‌های پشت پرده فاسد دائماً در حال نقشه‌کشی برای کسب‌وکار از یوزپلنگ‌ها هستند. کاسبی از کنار یوزپلنگ‌ها یکی از تهدیدات جدی است که در کنار سگ‌های گله، دامداران و دام‌های مازاد به این حیوانات آسیب می‌زند.»
فرصت‌هایی که از دست رفت
یکتانیک همچنین گفت: «طی۲۰ سال گذشته و به رغم شعار‌هایی که برای اهمیت دادن به یوزپلنگ ایرانی داده شد، مثلاً عکس یوز را روی بدنه هواپیما یا لباس بازیکنان تیم ملی فوتبال قرار دادند و اقدامات این چنینی، اما هیچ اثر معنی‌داری در حفظ این حیوان کمیاب وجود نداشته‌است.»
او ادامه داد: «متأسفانه آقایان چشم‌شان را روی این اصل که حفظ نسل یوزپلنگ در طبیعت اتفاق می‌افتد، بسته‌اند و به دنبال اقداماتی، چون تکثیر در اسارت و در قفس هستند؛ کاری که یک بازار و کاسبی ایجاد کرده برای افرادی که به اصطلاح به آنها NGO گفته می‌شود! به همین دلیل است که در تمام این سال‌ها، فرصت‌های بسیاری را از دست داده‌ایم، چراکه مسئولان به جای حفاظت اصولی یوزپلنگ‌های وحشی بر کار‌هایی که هیچ اهمیتی ندارند، تمرکز کرده‌اند. حتی نقشه‌های کنونی برای قلاده‌گذاری یوزپلنگ‌ها نیز از جمله کار‌هایی است که هیچ اولویتی ندارد.»
این کارشناس حوزه حیات‌وحش بر اهمیت حفظ نسل یوزپلنگ‌ها در طبیعت تأکید کرده و نسبت به نگهداری نامناسب این حیوانات در اسارت هشدار داده. او معتقد است که تمامی تلاش‌ها باید به منظور حفظ یوزپلنگ‌های وحشی و جلوگیری از تهدیدات موجود صورت گیرد. یکتانیک اظهار داشت که تنها راه حفظ یوزپلنگ‌ها، تمرکز بر حفظ و حفاظت از آنها در زیستگاه‌های طبیعی‌شان است. این همان راهکاری است که تا امروز نسبت به آن غفلت شده و وضعیت بسیار بدی را برای یوزپلنگ ایرانی رقم زده‌است.
تلاش‌ها برای بهبود «دلبر»
حال که کار بیخ پیدا کرده، تیم‌های دامپزشکی و حفاظت محیط‌زیست بی‌وقفه تلاش می‌کنند جان دلبر را نجات دهند. برای کاهش اثر سرمای شدید منطقه توران نیز دمای داخل لانه دلبر افزایش داده‌اند تا شرایط بهتری برای بهبود او فراهم شود. دامپزشکان همچنین در حال بررسی دقیق علائم بیماری دلبر هستند و تلاش می‌کنند با ایجاد محیطی آرام و امن، استرس او را کاهش دهند.
دکتر بابک باستانی، دامپزشک سازمان حفاظت محیط‌زیست، از بهبود نسبی حال دلبر خبر داده و گفته‌است: «ترشحات بینی این یوز متوقف شده و لنگیدن او هنگام حرکت کاهش یافته است و با توجه به کهولت سن، به‌نظر می‌رسد این مشکل ناشی از آرتروز مفاصل باشد.»
او ادامه داد: «در شب‌های اخیر، منطقه توران با کاهش محسوس دما و وزش شدید باد روبه‌رو بوده که احتمالاً موجب تشدید درد مفاصل دلبر شده‌است. با این حال، با توجه به تعبیه سیستم گرمایشی مناسب در اتاقک محل نگهداری حیوان، این یوزپلنگ روز جمعه تغذیه مناسبی داشت و حال عمومی او بهتر از روز گذشته ارزیابی می‌شود.»
دکتر باستانی تأکید کرد: «دلبر همچنان نیازمند مراقبت ویژه و نظارت مستمر است، چراکه وجود ترشحات بینی می‌تواند نشانه‌ای از یک عفونت تنفسی باشد.»
فعلاً درمان دارویی تجویز نشده
در این میان، کمیته دامپزشکی متشکل از متخصصان این حوزه، وضعیت دلبر را به‌دقت بررسی کردند. دکتر نوشین غزاله، متخصص جراحی دامپزشکی درباره جلسه این کمیته گفت: «با توجه به گزارش امروز کمیته دامپزشکی اعزامی به محل زندگی دلبر مبنی بر بهبود علائم روز‌های گذشته این یوز که بی‌اشت‌هایی و درد در اندام‌های حرکتی‌اش نشان می‌داد، تصمیم بر این شد که فعلاً درمان دارویی برای دلبر تجویز نشود و با تقویت جیره غذایی و بیشتر کردن منابع گرمایی محل استراحت او به دلبر کمک شود.»
او ادامه داد: «از آنجا که دلبر سابقه بیماری کلیوی دارد، تجویز دارو‌ها باید با احتیاط و تنها در صورت لزوم برای او انجام شود و همچنین باید در نظر گرفت که استرس تزریق و دارت دارو‌ها برای پیشگیری از بیماری‌ها می‌تواند علائم بیماری فرضی را برای او تشدید کند.»
این متخصص جراحی دامپزشکی گفت: «دلبر یوز مسنی است و احتمال وجود آرتروز در مفاصلش وجود دارد که با تشدید سرما ممکن است برایش آزاردهنده شده‌باشد.»
به گزارش «جوان»، یوزپلنگ ایرانی، امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند حمایت و توجه است. حال «دلبر» نه‌تنها برای خود، بلکه برای تمامی یوزپلنگ‌های ایرانی که در خطر انقراض قرار دارند، می‌جنگد. تلاش‌های دامپزشکان و تیم‌های حفاظت محیط‌زیست برای نجات دلبر ادامه دارد و هر لحظه برای نجات او ارزشمند است. امید است بعد از بهبودی وضعیت این یوزپلنگ ماده، مسئولان و تصمیم‌گیران حوزه محیط‌زیست، اقدامات کارشناسانه‌ای را در دستور کار قرار دهند تا منجر به نجات نسل یوزپلنگ‌های ایرانی باشد؛ اقداماتی که در آن اثری از نمایش‌های تکراری و بیهوده و همچنین کاسبی کردن با یوزپلنگ آسیایی وجود نداشته‌باشد.
