جوان آنلاین: عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور در گفتگو با «جوان»: شهرداری می‌تواند به ذی‌نفعان ساخت و ساز در مجاورت باغ گیاه‌شناسی، زمین معوض دهد
باغ منحصربه‌فرد خاورمیانه با بیش از ۴ هزار گونه گیاهی در حال نابودی است؛ موضوعی که بار‌ها و بار‌ها دوستداران و کارشناسان محیط‌زیست آن را فریاد زدند، اما گوش شنوایی برایش نبوده و نیست. در حالی که هشدار نابودی باغ گیاه‌شناسی داده می‌شود، اما هیچ‌کس برای مقابله با ساخت و ساز برج‌هایی که در حریم آن اتفاق می‌افتد، اقدامی انجام نمی‌دهد.
مجموعه باغ گیاه شناسی تهران با ۱۴۵ هکتار وسعت در منطقه ۲۲ واقع شده‌است. حدود ۱۶ سال پیش مجوز بلندمرتبه‌سازی (تجاری و مسکونی) در اطراف این باغ به استناد بند ۱۶. ۲۹ و ۱۶. ۳۰ طرح تفصیلی داده شد. یکی از نهادها، ۵۶۰ هکتار زمین در این محدوده داشت که ۳۶۰ هکتار را برای سرانه‌های شهری داد و قرار شد در الباقی هم ساخت و ساز کند، اما به گفته برخی کارشناسان ساخت و ساز‌ها باعث سایه‌اندازی روی باغ گیاه‌شناسی می‌شود و «احداث ۲۲ برج ۳۸ طبقه» در این محل مشکلات متعددی را برای این باغ و حتی منطقه ایجاد می‌کند. هر چند تا به حال مکاتبات متعددی از سوی نهاد ریاست جمهوری، سازمان محیط‌زیست و سایر نهادها و سازمان‌های مربوطه در راستای جلوگیری از ادامه ساخت و ساز انجام شده‌است، اما هیچ‌کدام از آن‌ها نتوانسته کارساز شود! حالا برخی از کارشناسان و مسئولان محیط‌زیست، هشدار نابودی این باغ را می‌دهند و از قوه قضائیه درخواست می‌کنند تا در این زمینه ورود کند.
چالش‌های باغ گیاه‌شناسی
ساخت این برج‌ها علاوه بر عدم رعایت حریم باغ گیاه‌شناسی، عوارض متعدد و زیانباری را نیز به دنبال دارد؛ کاهش شدید سفره‌های آب زیرزمینی منطقه، از بین رفتن منظره طبیعی اطراف باغ با ایجاد سازه‌های ساختمانی غول‌پیکر، بالا رفتن تراکم جمعیتی و ایجاد ترافیک، بروز آلودگی هوا و آلودگی صوتی، بروز مشکل در روند حفظ و نگهداری گونه‌های در معرض انقراض، تنها بخشی از این مشکلات است. از همین‌رو، این موضوع از سوی شورای شهر تهران نیز پیگیری شد و شهرداری را ملزم به پاسخگویی کرد؛ سال گذشته بود که زهرا شمس‌احسان، عضو شورای اسلامی شهر تهران گفت: «با توجه به موقعیت راهبردی این مجموعه از لحاظ اکولوژیکی، اجتماعی و فرهنگی برای شهر تهران، از شهرداری تهران انتظار داریم که در ارائه ساز و کار حل مشکلات این مجموعه و حفظ حریم آن تسریع کند و گزارش شفاف و منسجم از آخرین وضعیت پروانه صادره در حریم این مجموعه را به شورای اسلامی شهر تهران ارائه کند.» بعد از آن انتقادات نسبت به ساخت و ساز در حریم باغ گیاه‌شناسی شدت بیشتری به خود گرفت، تا جایی که جابری مقدم، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران اظهار داشت: «از دستگاه‌های نظارتی و حکومتی کسی نمانده که در موضوع باغ گیاه‌شناسی ورود نکرده‌باشد. دیگر باید چه اتفاقی بیفتد که ساخت و ساز‌ها متوقف شود؟» این در حالی است که معاون شهردار تهران در واکنش به انتقادات گفت: «در صورتی که قوه قضائیه رأی صادر کند؛ حتماً جلوی ساخت و ساز‌ها در اطراف این باغ ملی را می‌گیریم.» موضوعی که آبان ماه امسال نیز شهردار تهران بدان اشاره کرد و گفت: «مجموعه‌ای که بالای باغ گیاه‌شناسی ملی در حال ساخت است، کل مجوز‌ها را از قبل و در زمان مدیریت‌های قبلی گرفته و بر اساس همان پروانه ساخت، کارهایش انجام می‌شود، بنابراین این ساخت و ساز‌ها هیچ نسبتی با شهرداری در مدیریت فعلی ندارد.» او ادامه داد: «آن چیزی که از بنده به عنوان شهردار تهران یا اعضای شورای شهر انتظار دارند، مبنای قانونی ندارد؛ کشور را نه به صورت سلیقه‌ای بلکه با قانون اداره می‌کنند.» زاکانی همچنین اظهار داشت: «جلوگیری از این کار از مسئولیت شهرداری خارج است و برای جلوگیری به رأی دستگاه قضایی یا تفاهم بین وزارت جهاد، میراث فرهنگی و مجموعه سازنده برج‌ها نیاز دارد.»
آنطور که مشخص است ساخت‌وساز‌ها اطراف باغ گیاه‌شناسی ادامه دارد و آن را به شدت تهدید می‌کند. تهدیدی که علی علیزاده، رئیس مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور در توصیف آن گفته‌است: «میزان آب کم شده و اگر برج‌ها در محدوده باغ میراثی گیاه‌شناسی ساخته شوند؛ باید فاتحه این باغ را بخوانیم.»
چه باید کرد؟
تخریب زیست‌بوم‌ها به دلیل ساخت و ساز‌ها تبدیل به یک معضل جهانی شده و در اروپا و امریکا هم مشکلاتی را در تنوع‌زیستی ایجاد کرده‌است. در برخی نقاط ایران هم منابع طبیعی به دلیل ساخت و ساز‌ها در حال از بین رفتن است مانند «کوه بی‌بی‌شهربانو که در محاصره کارخانه‌هاست.»، اما چه کار باید کرد که باغ گیاه‌شناسی از تهدید ساخت برج‌های غول‌پیکر در امان بماند؟ در این رابطه محمد درویش، عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور به «جوان» می‌گوید: «شهرداری می‌تواند به ذی‌نفعان ساخت و ساز در مجاورت باغ گیاه‌شناسی، زمین معوض دهد تا این باغ از نابودی نجات پیدا کند.» او با اشاره به دستور رئیس‌جمهور برای توقف ساخت و ساز‌ها در حریم باغ اظهار می‌دارد: «رئیس‌جمهور کشور زمستان سال گذشته دستور داد که طبق آن باید حریم باغ گیاه‌شناسی محفوظ بماند و شهرداری که سال‌ها قبل مجوز ساخت‌وساز برج‌ها را داده آن را کم لن یکن کند. اما متأسفانه این دستور اجرا نشد و آن را به قوه قضائیه ارجاع دادند. پس از آن دادستان کشور موضوع را بررسی کرد و در تابستان امسال همان نظر رئیس‌جمهور تأیید شد؛ یعنی اینکه ساخت‌وساز‌ها غیرقانونی است و نباید ادامه پیدا کند، اما دو فصل از دستور دادستان می‌گذرد و اقدامی در این جهت انجام نشده‌است. برای ما هم شگفت‌آور است که رئیس قوه مجریه و دادستان مخالفت خود با این ساخت‌وساز‌ها را اعلام کرده‌اند، اما مجوز آن کار هنوز باطل نشده‌است.»
او ادامه می‌دهد: «باغ گیاه‌شناسی ثبت ملی شده، هم از منظر فرهنگی و هم از منظر طبیعی دارای حریم است و نباید اطراف آن ساخت و ساز انجام شود. این یک تخلف بزرگ است که بار‌ها و بار‌ها در رسانه‌ها از آن صحبت شده‌است. حتی در یک مناظره تلویزیونی نیز این موضوع مورد بررسی قرار گرفت و معاون شهردار علناً اعلام کرد که این کار از اختیار شهرداری تهران خارج است. حال برای ما هم سؤال است که وقتی رئیس‌جمهور دستور توقف ساخت‌وساز‌ها را داده و دادستان هم آن را تأیید کرده، دیگر چه کاری باید انجام شود که جلوی ساخت و ساز برج‌ها را بگیرند؟ اگر شهردار تهران اختیاری ندارد این کار را چه کسی یا چه نهاد و سازمانی باید انجام دهد؟»
درویش به آثار مخرب این ساخت و ساز‌ها نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «سه چاه از شش چاه باغ گیاه‌شناسی خشک شده‌است. شبکه زه‌کشی که بالادست بافت قرار دارد و از دامنه‌های البرز جنوبی می‌آید در اثر ساخت‌وساز‌ها مختل شده‌است. بار‌ها هشدار داده‌بودیم، اما کسی توجهی به آن نکرد.»
او تصریح می‌کند: قدمت باغ گیاه‌شناسی به دهه میانه ۴۰ برمی‌گردد و بزرگ‌ترین باغ اکولوژی آسیاست. اگر این ساخت و ساز‌ها ادامه پیدا کند، بدون شک ماهیت باغ تغییر می‌کند و تبدیل به یک باغچه می‌شود.
ساخت‌وساز‌ها در حریم باغ گیاه‌شناسی با توافق‌های قبلی که بیش از ۱۰ سال از آن می‌گذرد، انجام شده‌است، اما انتظار می‌رود که شهرداری تهران به عنوان ضلع سوم به این مسئله ورود کند و با ایجاد یک توافق جدید با مالکان زمین، باغ گیاه‌شناسی را از نابودی نجات دهد، اقدامی که شاید سخت و زمان‌بر باشد، اما به دلیل حفظ باغ گیاه‌شناسی ضروری و الزامی است.
