هر زنی که تجربه مادرشدن دارد، می‌داند که در لحظات سخت و پرالتهاب زایمان، زنان نیاز به آرامش روانی دارند و این آرامش روانی با حضور آقایان در اتاق زایمان به شدت به هم می‌ریزد! با تمام اینها، اما گاهی اوقات حتی در بیمارستان‌های تخصصی زنان هم کادر اتاق عمل مانند متخصص بیهوشی یا برخی پرستاران مرد هستند و این مسئله می‌تواند امنیت روانی مادر را حین زایمان به خطر اندازد و برایش چالش‌برانگیز شود، به همین خاطر است که طی سال‌های اخیر عدم‌حضور مردان در اتاق زایمان زنان به یکی از مطالبات جدی قاطبه بانوان جامعه تبدیل شده است؛ مطالبه‌ای که اگرچه در راستای تحقق آن گام‌های مهمی برداشته شده و طبق قانون پس از انقلاب هیچ مردی در رشته زنان و زایمان پذیرفته نشده است، اما همچنان چالش حضور مردان در اتاق زایمان زنان کم‌وبیش وجود دارد.
بعضی مکان‌ها، برخی زمان‌ها و بعضی شرایط برای ما آدم‌ها حریم خصوصی‌مان هستند و دل‌مان می‌خواهد تنها باشیم یا از منظر روانی در وضعیت مناسبی قرار بگیریم. یکی از این شرایط هم دوره بیماری یا زایمان و در اتاق عمل است. در شرایطی که یک مادر باردار در آستانه وضع‌حمل قرار دارد، اضطرابی خاص توأم با دردی طاقت‌فرسا را تجربه می‌کند؛ دردی که از اعماق وجودش برخاسته است و برای تحمل آن نیاز به آرامش دارد. در چنین شرایطی حضور پزشک، پرستار و مامای خانم نه فقط مانعی برای رسیدن به این آرامش نیست بلکه می‌تواند آن را تسهیل و تسریع می‌کند و به بیمار دلگرمی می‌دهد. درست برخلاف این موضوع، حضور یک آقا در چنین شرایطی می‌تواند برای مادرانی که در آستانه وضع‌حمل قرار دارند، بسیار آزاردهنده باشد. به رغم اینکه بعد از انقلاب تربیت پزشک متخصص زنان آقا به صفر رسیده است، اما در برخی مراکز درمانی حتی مراکز درمانی ویژه خانم‌ها باز هم شاهد حضور آقایانی در قامت پرستار، پرسنل اتاق عمل یا متخصص بیهوشی هستیم؛ ماجرایی که می‌تواند خاطره تلخی را از زایمان در ذهن خانم‌ها بر جای بگذارد.
روایت‌هایی از تجارب ناخوشایند
خانم «ف» مادر دو فرزند است. وقتی از او درباره تجربه حضور مرد در اتاق زایمان می‌پرسم، می‌گوید: «من برای زایمان هر دو فرزندم به بیمارستان ویژه خانم‌ها رفتم، در زایمان فرزند اولم متخصص بیهوشی آقا بود که برایم آزاردهنده بود و وقتی به این موضوع اعتراض کردم، گفتند متخصص خانم نداریم!»
خانم «گ» هم که تجربه سزارین داشته است، می‌گوید: «پزشکم خانم بود، اما دستیار پزشک در اتاق عمل آقا بود.» از نگاه این خانم حضور آقا در اتاق عمل صرف‌نظر از مسائل شرعی استرس‌زاست و آرامش روانی بیمار خانم را به هم می‌زند. خانم «گ» می‌افزاید: «وقتی حضور این آقا را بالای سرم دیدم، تپش قلب گرفتم و استرس بالایی را تجربه کردم.»
خانم «ح» هم که سال گذشته آب مروارید چشمش را عمل کرده است، درباره تجربه ناخوشایند خود در این خصوص می‌گوید: «کسانی که تجربه حضور در بیمارستان و اتاق عمل را دارند، می‌دانند که پوشش بیمار در اتاق عمل پوشش کاملی نیست و یک کاور و شلوار و یک کلاه به تو می‌دهند که اصلاً پوشش کاملی ندارد.»
وی می‌گوید: «اگر چه به خاطر حساسیت و اعتقادات شخصی‌ام سراغ پزشک خانم رفتم، اما با وجود آنکه پزشک معالجم خانم بود، در بیمارستان وقتی من را برای عمل می‌بردند، از خدمات گرفته تا پرستار و دیگر اعضای کادر اتاق عمل همه آقا بودند و با توجه به نوع پوشش واقعاً معذب شده بودم.»
خانم «ع» هم گرچه بنا به تصریح خودش آدمی مذهبی نیست، اما معتقد است حضور آقایان در اتاق عمل به ویژه اتاق زایمان آرامش روانی‌اش را سلب می‌کند و برایش ناخوشایند است.
نگاه قانون در خصوص تربیت پزشک و انطباق امور اداری با موازین شرعی
به گفته حسن قاضی‌زاده‌هاشمی، وزیر سابق بهداشت، هیچ مامای مردی از سال۱۳۱۸ در کشور تربیت نشده است. علاوه بر آن، پس از انقلاب اسلامی هیچ پزشک مردی نیز در رشته زنان و زایمان پذیرفته نشده است. از همان ابتدا که رشته پرستاری برای مردان ارائه شد، با محدودیت‌هایی همراه بود. از سال۱۳۷۷ که قانونی تحت عنوان «انطباق امور اداری و فنی مؤسسات پزشکی با موازین شرع» در مجلس شورای اسلامی تصویب شد، آیین‌نامه اجرای آن در سال۱۳۸۰ به تصویب دولت می‌رسد و بر اساس این قانون، مراکز بهداشتی و درمانی دولتی و خصوصی موظف به رعایت نکاتی در حفظ حرمت مراجعان و رعایت حدود شرعی هستند. با تمام اینها حضور مردان را در اتاق عمل به عنوان پرسنل، دستیار یا متخصص بیهوشی کم نداریم، همچنانکه اغلب پرسنل خدماتی که قرار است بیمار را به تخت جراحی یا ریکاوری انتقال دهند، آقا هستند و خدماتی از این قبیل از سوی مردان صورت می‌گیرد.
کمبود پزشک، پرستار و کادر درمان زن
یکی از مهم‌ترین دلایلی که موجب می‌شود در اتاق عمل و بخش‌های تخصصی شاهد حضور آقایان باشیم، کمبود پزشک و کادر درمان زن در بیمارستان‌هاست.
در حال حاضر ۵هزارو۲۰۷پزشک زن متخصص زنان و ۷۸۳پزشک مرد متخصص زنان نام‌شان در فهرست سازمان نظام پزشکی ثبت شده، اما ممکن است تمام این افراد شاغل نباشند و برخی فقط نام‌شان در فهرست آمده باشد. از سوی دیگر با توجه به ترکیب جمعیتی ۵۰-۵۰ زنان و مردان، به نظر می‌رسد به تعداد بیشتری پزشک و کادر درمان زن نیاز داریم.
سیدمحمد پاکمهر، نایب‌رئیس کمیسیون بهداشت مجلس شورای اسلامی در این باره گفته است: «در شرایط فعلی امکان تربیت پزشکان خانم در اکثر رشته‌ها به ویژه تخصص زنان و زایمان و جراح عمومی، رادیولوژی و دندانپزشکی و سایر رشته‌ها را داریم، به طوری که فرصت انتخاب و مراجعه برای بانوان بیمار جامعه فراهم است و امروز اغلب پزشکان حوزه زنان را بانوان تشکیل می‌دهند. با وجود این، تلاش ما بر این است بانوان از سوی پزشکان خانم درمان شوند و حتی استثنائات هم پیش نیاید که بانوان ما ناچار باشند در حوزه زنان نزد پزشک مرد بروند، هر چند حوزه درمان و نجات جان انسان‌ها در اولویت هر چیز قرار دارد، اما تلاش ما بر این است پزشک خانم بانوان‌مان را درمان کند.»
با وجود این رضا لاری‌پور، مشاور رئیس کل و سخنگوی سازمان نظام پزشکی درباره این ماجرا معتقد است: «نکته اول این است که یکی از حقوق اساسی بیمار، انتخاب درمانگر خود است. مریض حق دارد پزشک خود را انتخاب کند، می‌تواند این پزشک هم‌جنس یا جنس مخالف باشد. نکته دوم یکی از وظایف حاکمیت این است که پزشکانش را به گونه‌ای تربیت کند که مردم توانایی دسترسی به پزشک هم‌جنسی را که می‌خواهند، داشته باشند. نکته سوم این است که همین حالا در دانشکده‌های پزشکی تعداد دانشجوی دختر به مراتب از دانشجوی پسر بیشتر است، یعنی در یک کلاس پزشکی ۸۰- ۷۰ نفره حدود ۵۰ نفر دختر و ۳۰ نفر پسر هستند. نکته بعدی این است که عدم‌کفایت پزشک در رشته‌های خاصی مثل قلب و عروق، رادیولوژی و امثال آن احساس می‌شود، دلیلش این است که مردم تصور می‌کنند بیمار به رادیولوژیست مراجعه می‌کند و می‌بیند که بیشتر رادیولوژیست‌ها مرد هستند یا میزان رادیولوژیست زن به قدر کفایت نیست. واقعیت این نیست. طبیعی است که در پذیرش برخی رشته‌های رزیدنتی، خانم‌ها ممکن است تمایل‌شان به ورود در برخی رشته‌ها بیشتر از رشته‌های دیگر باشد.
این یک نکته کاملاً پذیرفته شده است و هیچ الزامی وجود ندارد که حتماً یک خانم رشته اورولوژی بخواند یا نخواند. اگرچه در سهمیه‌های مختص رزیدنتی می‌توانیم قرار دهیم که مثلاً بخشی از سهمیه رزیدنتی دستیاری فلان رشته را خانم‌ها تشکیل دهند.»
از نگاه این پزشک، نکته بعدی عدم‌توزیع مناسب پزشک در شهرهاست. عملاً شما به راحتی به یک متخصص خانم دسترسی دارید، ولی ممکن است در شهر دیگری این دسترسی وجود نداشته باشد. مثلاً در رشته‌هایی مربوط به تروما یا جراحی عروق، طبیعتاً جراح خانم کم داریم یا در برخی رشته‌ها مثل نفرولوژی تعداد خانم‌هایی که متخصص کلیه هستند، به مراتب از آقایان بیشتر است. با این تصور نمی‌شود گفت تعداد پزشکان ما در برخی از رشته‌ها کم است، بلکه اقبال برخی رشته‌ها از طرف زنان و مردان کم یا زیاد و متفاوت است. رشته ارتوپدی رشته‌ای است که کارش سخت و ممکن است خانم‌ها تمایل کمتری به گذراندن این رشته داشته باشند.
چالش فقدان نیروی کافی برای انجام خدمات بهداشتی‌درمانی، اما فقط به پزشکان و کادر اتاق عمل محدود نمی‌شود و ما حتی برای انجام خدمات تخصصی‌تر بانوان همچون سونوگرافی هم مشکل داریم.
این در حالی است که سونوگرافی از آن دست خدماتی است که بیشتر اوقات مادران باردار به آن نیاز پیدا می‌کنند. هر چند این خدمت پاراکلینیکی برای تشخیص بسیاری از بیماری‌ها هم کاربرد دارد و مختص خانم‌ها نیست، اما انجام این خدمت موضوعی است که اغلب اوقات افراد ترجیح می‌دهند از سوی متخصص هم‌جنس خودشان انجام شود، ولی در برخی مراکز چنین امکانی وجود ندارد و سونوگرافی خانم‌ها هم از سوی متخصصان آقا ارائه می‌شود که این مسئله برای بسیاری از خانم‌ها خوشایند نیست، اما به دلیل نبودن مراکز فعال دیگر بسیاری از آن‌ها مجبور می‌شوند به رغم میل باطنی به سونوگرافی از طرف متخصص آقا رضایت دهند.
تعهد بیمارستان‌های دولتی برای رعایت قانون انطباق
بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت درباره انجام سونوگرافی زنان از سوی پزشکان مرد اینگونه توضیح می‌دهد: «در بیمارستان‌های دولتی بیمارستان‌ها موظف شده‌اند قانون انطباق رعایت شود و خدمات خانم‌ها تا جای ممکن از طرف خانم‌ها ارائه شود. در موضوع سونوگرافی نیز باید سونوگرافی خانم‌ها از سوی خانم‌ها انجام شود، در برخی موارد اعلام می‌شود که به اندازه‌ای رادیولوژیست نداریم که ما از رؤسای دانشگاه‌ها و مراکز درمانی درخواست داریم به زنان پزشک عمومی و متخصص زنان آموزش کوتاه‌مدت داده شود. ما به تعداد دستگاه‌های رادیولوژی متخصص زن نداریم که این امر از مشکلات این حوزه است و با تربیت و آموزش کادر درمان حل خواهد شد. امروز دستیاران خانم نیز خوب عمل می‌کنند و می‌توانند در برطرف‌شدن این مشکل کمک کنند.»
با تمام اینها، اما همچنان چالش حضور مردان در اتاق عمل، اتاق زایمان و همچنین انجام کار‌هایی مانند نقل و انتقال بیمار به روی تخت جراحی یا بردن او در ریکاوری و کار‌هایی از این قبیل از طریق نیرو‌های آقا انجام می‌شود. این مسئله علاوه بر چالش‌های شرعی می‌تواند حریم خصوصی و آرامش روانی خانم‌ها را به هم بریزد و آن‌ها را دچار استرسی مضاعف کند، آن هم در شرایطی مانند حضور در اتاق زایمان و اتاق عمل که بیمار به آرامش نیاز دارد و استرس می‌تواند شرایط جسمی و روحی اش را تغییر دهد.
