همه کشور‌های جهان برای خود تاریخ و سرگذشتی دارند که گاهی آغشته به افسانه‌ها و رویداد‌های خیالی است و گاهی نیز به جهت غبار گرفتگی تاریخی، واقعیت‌های تاریخی آن‌ها به وادی فراموشی سپرده شده و افسانه‌هایی غیرمستند از آن‌ها بر جای می‌ماند.
بی‌تردید هر چه قدمت کشور‌ها بیشتر باشد، حماسه‌های تاریخی آن‌ها نیز افزون‌تر خواهد بود و در این میان ایران ما به جهت تاریخ کهن و دور و دراز خود در عمق تمدن‌سازی بشر، دارای حماسه‌های تاریخی فراوانی است که در تاریخ گم شده و یا افسانه‌ها و داستان‌های غیرمستند از آن‌ها بر جا مانده است.
اما ملت ایران یک برهه تاریخی دیگری دارد که مشحون از حماسه‌های واقعی و مستند است. نه زمان زیادی از آن گذشته و نه گرد فراموشی روی آن پاشیده شده است و فقط نیازمند توجه پژوهشگران امین، متعهد و تیز‌بین است تا با همت خود، زوایای پنهان آن را ثبت و ضبط کنند و به نسل‌های آینده، واقعیتی درخشان از تاریخ پدران سلحشور و رزمنده به یادگار بگذارند.
دفاع مقدس هشت ساله، یکی از عوامل مهم و تأثیرگذار بر تمامی جنبه‌های زندگی ایران و نسل‌های آینده آن است و از منظر مطالعات تاریخ و انجام پژوهش‌های لازم، یکی از مهمات عرصه ثبت و ضبط حوادث تاریخی است و البته باید گفت که تحقیق و پژوهش در خصوص آن مستلزم فهم دقیق موضوع، دسترسی به ابزار‌ها و مهم‌تر از همه داشتن انگیزه لازم است.
سؤال اساسی در خصوص اهمیت پژوهش در خصوص دفاع مقدس و کشف زوایای مختلف آن این است که باید در وهله اول به این سؤال مهم پاسخ دهیم که چرا دفاع مقدس برای ما مهم است. طبیعتاً پاسخ به خود این پرسش نیازمند کند و کاوی عمیق در خصوص دفاع مقدس و جایگاه آن در تاریخ ملت ایران و انگیزه‌های جوانان سلحشور حاضر در عرصه دفاع و در نهایت، پرداختن به تربیت و فرهنگ دفاعی آن دوران است تا بتوانیم فهمی درست از دفاع مقدس و فضای فکری حاکم بر آن دوران ارائه دهیم.
حقیقت امر این است که ما در برابر نسل آینده از جهت انتقال واقعیت‌های پیدا و پنهان دفاع مقدس و فرهنگ حاکم بر رزمندگان اسلام که توانست منجر به ایجاد یک برهه افتخار آمیز از تاریخ ماشود، مدیون هستیم و آیندگان در برابر این مسئولیت بزرگ از ما سؤال خواهند کرد، بنابراین، تمامی دست اندرکاران متولی حوزه فرهنگ و پژوهش در خصوص دفاع مقدس وظیفه خطیر و سنگین در قبال نسل آینده دارند که بایستی تا زمان از دست نرفته و منابع دست اول از جمله رزمندگان و جانبازان حاضر در میدان دفاع در حال حیات هستند، پرده‌های بیشتری از گنج دفاع مقدس برداریم و درون مایه‌های انسانی، اجتماعی، فرهنگی و... دفاع مقدس را به جوانان امروز و نسل‌های آینده معرفی نماییم، به خصوص که با ملاحظه کار‌های انجام شده، ضرورت کار‌های پژوهشی بیشتر احساس می‌شود که اگر بخواهیم به اختصار به ضرورت‌ها اشاره کنیم می‌توان مواردی چند به شرح زیر را مورد توجه قرار داد.
اول اینکه در شرایط حاضر، مواجه با برداشت‌های پراکنده و سلیقه‌ای از تاریخ دفاع مقدس هستیم که بی تردید این روند در آینده به جهت دور شدن از زمان واقعه، شدیدتر شده و به جهت از بین رفتن بسیاری از مستندات سخت‌تر خواهد شد، لذا این امر ضرورت پرداخت پژوهش محور به تاریخ دفاع مقدس را مورد تأکید و یکی از ضرورت‌های مورد توجه متولیان قرار می‌دهد.
دومین نکته در عدم‌توجه تحلیلی و پژوهشی به تاریخ دفاع مقدس نهفته است. آنچه امروز از دفاع مقدس بیشتر مورد توجه واقع شده، نگاه روایتی و در کنار آن پیوند خوردن ادبیات با تاریخ دفاع مقدس است که در جای خود بسیار کار پسندیده و با ارزش است، اما این جریان به جهت آن که بتواند روایت‌های خود را مستند به وقایع اصلی ارائه دهد، لازم است متکی به کار‌های پژوهشی باشد که در شرایط حاضر در این زمینه یک خلأ جدی قابل لمس و مشاهده است.
سومین مسئله، گذر بی‌محابای زمان و افزایش فاصله ما از برهه زمانی دفاع مقدس است. بسیاری از افراد اطراف ما با گوشت و پوست خود وقایع دفاع مقدس را لمس کرده و به آن تعلق خاطر دارند، لذا بهتر است تا دیر نشده، آستین همت بالا زده و با انجام پژوهش‌های میدانی و عمقی برگ‌های زرین تاریخ دفاع مقدس را به درستی به آیندگان منتقل نمایند.
نکته چهارم به اهمیت مستند‌سازی تاریخ دفاع مقدس به عنوان یکی از برگ‌های زرین تاریخ کشور ما برمی‌گردد. اگر امروز ما نتوانیم به درستی تاریخ حماسه نسل خود را به فرزندان‌مان و نسل‌های آینده منتقل نماییم، در آینده قضاوت خوبی درباره ما نخواهد شد که با وجود چنین پهنه عظیم حماسه‌ای، نتوانستیم آن را به درستی شناسایی و برای آیندگان تبیین نماییم.
مسئله پنجم به حفظ تجربیات با ارزش جنگ تحمیلی و انتقال آن‌ها به عنوان موضوعات مهم امنیتی و نظامی برای افسران و فرماندهان آینده این کشور است که قطعاً تجربیات دفاعی دفاع مقدس، کمک بزرگی در اتخاذ راهبرد‌های حفظ امنیت و تمامیت ارضی کشور در آینده خواهد داشت و البته در این خصوص به صورت جزئی‌تر می‌توان به مسائل مختلفی اشاره کرد که بیانگر ضرورت تاریخ پژوهی دفاع مقدس است.
طبیعتاً با توجه به آنچه که از ضرورت‌های نگاه پژوهشی به تاریخ دفاع مقدس گفته شد، لازم است برای ورود به این حوزه الزاماتی را رعایت کرد که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- نگاه علمی و بی‌طرفانه به تاریخ دفاع مقدس و انجام پژوهش‌های عمیق و پرمحتوا
۲- پرهیز از غرض‌ورزی و تداخل گرایشات سیاسی در خصوص پژوهش‌های انجام شده درباره تاریخ دفاع مقدس
۳- جلوگیری از تحریف تاریخ دفاع مقدس در ابعاد مختلف و نگاه صادقانه به وقایع
۴- نگاه جامع به همه ابعاد موضوعات مورد پژوهش و پرهیز از شتابزدگی و نگاه سطحی و یکجانبه به وقایع دفاع مقدس
۵- حمایت سازمان‌های متولی مسائل مربوط به دفاع مقدس از پژوهشگران در مسائل مختلف از جمله امکان دسترسی به اسناد و مدارک، فراهم‌سازی امکانات و حمایت مالی از پروژه‌های تحقیقاتی
۶- جلوگیری از تداخل سلیقه‌های شخصی در انجام پروژه‌های پژوهشی
در پایان باید این نکته را یادآور شد که بهترین راه کشف حقایق دفاع مقدس، نگاه پژوهشگرانه به آن از طریق محققان صاحب سبک و متعهد به صداقت در انتقال یافته‌های پژوهشی است تا بتوانیم از لابه‌لای تاریخ پرافتخار هشت سال دفاع مقدس، چراغی فرا روی نسل‌های آینده کشور روشن کنیم.
