13 آبان ماه آيينه سه رويداد مهم در تاريخ سياسي ايران است؛ تبعيد امام خميني(ره) در سال۴۳ در نتيجه اعتراض به تصويب لايحه كاپيتولاسيون، به تير بستن دانش‌آموزان در سال۵۷ در پي اعتراض به رژيم پهلوي و تسخير لانه جاسوسي يك سال پس از آنکه هر يك در برهه زماني خود تأثير شگرفي در روند پيروزي و تثبيت انقلاب اسلامي داشته‌اند. باید از روز ۱۳ آبان به عنوان هرم قاعده‌ساز انقلاب اسلامي ايران نام برد كه تجربيات و درس‌هاي فراواني را در بطن خود دارد. وقايع اين روز به ويژه سقوط سفارت امريكا در ايران به دست دانشجويان پيرو خط امام نقشي محوري در حيات انقلاب ايفا كرده و رهاورد فكري و ديپلماتيك متعددي داشته است:
۱- استكبار‌ستيزي: مهم‌ترين پيام روز ۱۳ آبان مبارزه با استكبار و قطع اليد كردن آن از كشور پس از سال‌هاست. با حذف رژيم فاسد پهلوي، قدم اول در مسير اصلاح كلان سياسي در جامعه برداشته شد و تسخير لانه جاسوسي گام دوم را در اين راستا برداشت و عملاً بزرگ‌ترين مستكبر قرن يعني امريكا را در داخل ايراني كه آن را مستعمره سياسي خود مي‌دانست، به چالش كشيد و مانع فعاليت مخرب آن شد. با تسخير سفارت امريكا در تهران پيام انقلاب اسلامي و موضع آن در مقابل بدخواهان انقلاب به جهان صادر شد. سفارت هر كشوري بخشي از قلمرو سرزميني آن محسوب شده و ذيل ساختار و قوانين سياسي كشور متبوعش قرار دارد، لذا تصرف سفارت ايالات‌متحده معناي نرمي از تصرف خاك ايالات‌متحده و يك جابه‌جايي در صندلي قدرت بود.
۲- تثبيت انقلاب اسلامي: لانه جاسوسي در حالي به تسخير نيروهاي انقلابي درآمد كه جوانه انقلاب اسلامي تازه سر بر آورده و بسيار آسيب‌پذير و شكننده بود. اين حركت انقلابي با از كار انداختن موتور محركه گروهك‌هاي ضدانقلاب گامي مهم در مسير ايمن‌سازي، مصونيت و تثبيت انقلاب برداشت. اسناد به دست آمده حاكي از اين حقيقت بود كه سفارت امريكا عملاً به مركز جاسوسي و مخابره اطلاعات كشور به خارج از مرزها بدل شده بود. همينطور اين سفارت نقش حمايتي و محوري در اغتشاشات شهر‌هاي بزرگ چون تهران و غرب كشور عليه انقلاب داشت. در حقيقت با تسخير سفارت امريكا شاهرگ ضدانقلاب در داخل كشور قطع شد كه كاملاً راهبردي، استراتژيك و حياتي بود.
۳- نقش محيط‌هاي علمي در مبارزات فكري: فتح سفارت ايالات‌متحده و همچنين واقعه كشتار دانش‌آموزان در اين روز به خوبي همگرايي علم و مبارزه را نشان مي‌دهد و اين معنا را متبادر مي‌سازد كه مسير انقلاب اسلامي از راه دانشگاه و محيط‌هاي علمي حيات يافته و يك انقلاب «آگاهي محور» بوده است. بارزترين عنصر انقلاب اسلامي رشد آگاهي و تفكر در ميان اقشار مختلف اجتماعي است، به گونه‌اي كه اين آگاهي حتي نگرش طبقات محروم را به سطح يك دانشگاهي نزديك ساخته بود. اين جلوه‌اي ديگر از سيماي زيبا و اعجازگونه انقلاب را در آلبوم تاريخ اين مرزو بوم بر جاي گذاشت تا فراموش نشود انقلاب اسلامي يك انقلاب فكري و انديشه‌محور و معرفت‌بنياد بوده و براي حفظ اين انقلاب نيز تربيت دانشگاهي و حراست از محيط‌هاي علمي و نيز علم‌خواهي و دانش‌اندوزي ضرورت دارد.
۴- بازتعريف روشنفكري: تصرف لانه جاسوسي امريكا توسط دانشجويان و گروه‌هاي علمي و نخبگي ملاك‌ها و فرمول‌هاي روشنفكري را بر هم زد و نظريه‌اي نو را از مفهوم روشنفكري مطرح ساخت. تفكر نخبگي ديگر به سمت غرب‌گرايي و غرب‌مداري كشش پيشين را نداشت بلكه اصول اوليه تفكر جامعه روشنفكرِ روز «عدالت اسلامي و امريكا‌ستيزي و غرب‌ستيزي» بود. اين مهم ميراث فكري عظيم و ارزشمندي را براي انقلابيون پس از خود برجاي گذاشت كه متأسفانه به دست فراموشي و دگرگوني سپرده شد. ايران در مسير پيش رونده انقلاب اسلامي توانست مفاهيم روشنفكري و پيشرفت‌خواهي را با خط‌كش عقيدتي خود تعريف کند و متحول سازد و آن را از تجددخواهي غربي به كمال‌طلبي انساني و پيشرفت عقلاني_اسلامي (برخلاف مسير غرب) تغيير دهد. اين ميراث البته به خوبي شناخته و پاس داشته نشد و در اثر اهمال در دهه‌هاي سوم و چهارم انقلاب گذار به گذشته را تجربه كرد و مجدداً به غرب‌گرايي و غرب‌زدگي متمايل شد. برخي تصميمات سياسي اخير چون برجام ايران اسلامي را وارد فاز جديدي از بلوغ سياسي خود كرده و بار ديگر در حال به چالش كشاندن مفهوم روشنفكري، جدايي‌طلبي آن از غرب‌گرايي و دگرگوني ماهوي آن است.
۵- اقتدارخواهي تكليف‌گرايانه: يكي ديگر از رهاوردهاي وقايع ۱۳آبان به ويژه تسخير لانه جاسوسي نمايش قدرت انقلاب و قاطعيت و اقتدار آن در برابر دشمن بود. چنانچه اين قدم اول محكم برداشته نمي‌شد، بدون شك در مسير بقاي انقلاب اسلامي چالش‌هاي فراوان ديگري پديد مي‌آمد. موضع حمايتي و سخنان كوبنده امام در رابطه با تسخير لانه جاسوسي نشان داد مؤلفه اقتدارخواهي جزئی لاينفك از بدنه فكري و سياسي انقلاب اسلامي است.
اين واقعه نه يك رويداد ساده تاريخي كه مكتب سياسي و بن‌مايه فكري انقلاب اسلامي است كه در شرايط كنوني و در بازنگري واقع‌بينانه و تجربه‌محور نسبت به ارتباط با امريكا راهگشا و ايدئولوژي‌ساز است. تمامي ارزش‌ها و آرمان‌هاي تعريف‌شده در انقلاب اسلامي چون استقلال، خود‌باوري، دشمن‌شناسي، استكبار‌ستيزي، تماميت‌خواهي سياسي، رشد علمي و بلوغ فكري، اتحاد دروني و ولايتمداري همه و همه با تسخير لانه جاسوسي و عبور از امپرياليسم معناي عيني و واقعي يافت و براي همگان ترجمه و تفهيم شد و انقلابي ثاني با يك قواي نخبگي در امتداد انقلاب اسلامي پديد آورد.
ميراث و پيام‌هاي مهم۱۳ آبان چونان يك ترجمان و رساله فكري سازنده، قابليت تربيت نسل‌هاي نوين انقلاب را داراست، به شرط آنكه به بلاي بي‌توجهي و فراموشي گرفتار نشود.
