امتحانات نهایی امسال و اثرگذاری ۴۰ درصدی‌اش در کنکور، حساسیت این امتحانات را برای دانش‌آموزان و خانواده‌ها بیشتر از همیشه کرده‌است. حالا کار به جایی رسیده که قرص ریتالین یا همان قرص شب امتحان و دارویی که برخی دانش‌آموزان و دانشجویان با مصرف آن در شب امتحان انتظار معجزه و یک‌شبه طی کردن راه صدساله دارند، مشتری‌های بیشتری پیدا کرده‌است. متخصصان همچون همیشه درباره خطرات مصرف خودسرانه این دارو هشدار می‌دهند و به دانش‌آموزان و دانشجویان یادآوری می‌کنند ریتالین نمی‌تواند جای درس خواندن را بگیرد و معجزه کند، بلکه حتی ممکن است موجب واکنش ناگهانی بدن، ایجاد حساسیت، شوک و حتی مرگ‌های ناگهانی شود!
امتحانات نهایی امسال از همیشه مهم‌تر است، چراکه طبق مصوبه ۸۶۳ شورای عالی انقلاب فرهنگی، سهم سوابق تحصیلی در کنکور ۱۴۰۲ را ۴۰ درصد قطعی تعیین کرده و این سهم در کنکور ۱۴۰۳ به ۵۰ درصد می‌رسد و تا سال ۱۴۰۵ سهم کنکور به ۴۰ درصد و سوابق تحصیلی به ۶۰ درصد می‌رسد. همین مسئله هم موجب شد ضمن بالا رفتن حساسیت این امتحانات، حاشیه‌هایی همچون بحث تقلب یا پناه بردن به راهکار‌هایی برای بیدار ماندن در شب امتحان و استفاده از قرص‌هایی همچون ریتالین که به قرص شب امتحان معروف است، بیشتر شود. قرصی که نه فقط برای بیدار ماندن و یادگیری معجزه نمی‌کند، بلکه با چالش‌هایی همچون حساسیت، اعتیاد و حتی خطر مرگ‌های ناگهانی برای دانش‌آموزان و دانشجویان همراه است.
قرص شب امتحان چگونه متولد شد
ریتالین اولین‌بار در سال ۱۹۴۴ میلادی ساخته شد. این دارو در سال ۱۹۵۰ میلادی تغییراتی پیدا کرد و در سال ۱۹۵۴ میلادی روی انسان آزمایش شد. در سال ۱۹۵۷ میلادی، شرکت داروسازی «سیبا» بازاریابی داروی ام. پی. اچ را به‌عنوان ریتالین برای درمان خستگی مزمن، افسردگی، روان‌پریشی مرتبط با افسردگی، حمله خواب و برای جبران اثرات خواب‌آور دارو‌های دیگر آغاز کرد و در سال ۱۹۶۰ میلادی ریتالین در ترکیب با دارو‌های تقویتی و بعضی از ویتامین‌ها به مدت کوتاهی تحت عنوان «ریتونیک» برای بهبود خلق‌وخو و حفظ نشاط به بازار عرضه شد. از سال ۱۹۷۰ میلادی تاکنون ریتالین به عنوان داروی مؤثر در درمان بیش فعالی و کم‌توجهی کودکان (ADHD)، روند رو به رشدی داشته و همواره مورد استفاده قرار گرفته‌است.
رشد مصرف ریتالین در فصل امتحان
هر سال با آغاز فصل امتحانات و کنکور، مصرف قرص «ریتالین» هم در بین دانش‌آموزان و دانشجویان افزایش یافته و برخی برای شب بیداری و درس خواندن و افزایش تمرکزشان از این قرص استفاده می‌کنند.
پیش از این، دکتر ایرج حریرچی، معاون کل وقت وزارت بهداشت اعلام کرده‌بود گزارش‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد، فروش این دارو در زمان برگزاری امتحانات تا ۵۰ درصد افزایش می‌یابد. از سوی دیگر برخی مطالعات نشان می‌دهد مصرف ریتالین در برخی دانشجویان بعد از الکل، مواد خانواده حشیش، تریاک و ترامادول رتبه پنجم را به‌خود اختصاص می‌دهد.
اما آیا واقعاً این دارو می‌تواند برای یادگیری در شب امتحان معجزه کند؟
ریتالین داروی بیش‌فعال‌هاست
امین ماهورام، روانپزشک نسبت به مصرف خودسرانه داروی ریتالین هشدار می‌دهد و می‌گوید: «ریتالین فقط برای افراد بیش‌فعال مفید است.»
به گفته این روانپزشک مغز انسان برای اینکه بتواند روی فعالیتی که با آن مواجه است، تمرکز کند، نیازمند گروهی از مواد شیمیایی و فرآیند‌های مغزی است، بنابراین کمبود یا نقص هر کدام از این پیش زمینه‌ها می‌تواند باعث اختلال در توجه و تمرکز فرد شود.
وی می‌افزاید: «ممکن است روانپزشک طی بررسی‌ها متوجه شود علت مشکل در توجه و تمرکز فرد، اختلال بیش فعالی یا نقص توجه است، در این صورت استفاده از ریتالین می‌تواند یکی از گزینه‌های درمانی باشد.»
ماهورام با بیان اینکه ریتالین درمان مشکل توجه و تمرکز در مواردی است که علت مشکل، اختلال بیش فعالی و نقص باشد، در توضیح اینکه نباید این دارو را بدون تجویز پزشک مصرف کرد، می‌گوید: «فردی را در نظر بگیرید که به دلیل اضطراب زیاد، قادر به تمرکز کردن نیست، این تجربه‌ای است که احتمالاً بسیاری از ما با آن مواجه بوده یا هستیم. در زمانی که فرد اضطراب زیادی را تجربه می‌کند یکی از فرآیند‌های مغزی دخیل در تمرکز دچار مشکل می‌شود و فرد تمرکز خود را از دست می‌دهد. چیزی که در این مرحله می‌تواند به فرد در حفظ تمرکز کمک کند، کاهش اضطراب از طریق انواع روش‌های درمان اضطراب است، اما چنانچه این فرد برای بهبود تمرکز خود به مصرف قرص ریتالین اقدام کند، همانند راننده‌ای عمل کرده که برای حرکت کردن خودرویی با لاستیک پنچر، بنزین بیشتری به درون باک خودرو می‌ریزد! طبیعی است که نباید انتظار داشته باشیم این خودرو حرکت کند.»
این روانپزشک با اشاره به اینکه ریتالین با توجه به مکانیسم اثر خود، تنها برای افراد مبتلا به اختلال بیش‌فعالی و نقص توجه مؤثر است، ادامه می‌دهد: «ریتالین در سایر مواردی که باعث مشکل در توجه و تمرکز می‌شوند کمکی نخواهد کرد.»
عوارض ریتالین از اعتیاد تا مرگ!
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در پاسخ به این سؤال که مصرف خودسرانه ریتالین، چه ضرر‌هایی دارد، می‌گوید: «ریتالین مثل هر ماده دیگری که وارد بدن می‌شود، آثاری بر بدن می‌گذارد، اول اینکه در گروهی از بیماری‌ها ریتالین منع مصرف دارد، پس نمی‌توان اصولاً آن را برای عده‌ای تجویز کرد، زیرا خطراتی جدی را متوجه سلامت می‌کند ضمن اینکه عوارض عمومی ریتالین می‌تواند برای افراد دردسرساز شود.»
عوارضی مثل اختلال در خواب، اختلال در اشتها، تحریک‌پذیری، مشکلات گوارشی و عوارض قلبی یا عروقی از دیگر مشکلاتی است که مصرف خودسرانه ریتالین ایجاد می‌کند.
وابستگی افراد به مصرف یا همان اعتیاد به دارو از دیگر مشکلات مصرف ریتالین است. ماهورام در این‌باره می‌افزاید: «با توجه به مکانیسم اثر ریتالین، یکی از اثرات دیگری که این دارو در بدن ایجاد می‌کند، احساس سرخوشی اولیه به دنبال مصرف است، این احساس سرخوشی ناشی از افزایش ناگهانی سطح دوپامین در مغز است. هنگامی که افراد بدون داشتن اختلال بیش‌فعالی یا نقص‌توجه اقدام به مصرف ریتالین می‌کنند، مغز خود را در معرض ماده‌ای غیر‌ضروری قرار می‌دهند که نه‌تن‌ها به بهبود توجه و تمرکز در آن‌ها کمکی نمی‌کند، بلکه آن‌ها را زمینه‌ساز اعتیاد به آن ماده می‌کند.»
به گفته وی اعتیاد به ریتالین به معنی افزایش تدریجی مصرف آن در طول روز تا جایی است که برای بدن کاملاً زیان‌آور می‌شود و حتی می‌تواند منجر به مرگ فرد شود، بنابراین تفاوت زیادی بین مصرف کنترل شده و تحت نظر پزشک با مصرف خودسرانه ریتالین وجود دارد.
ریتالین همانقدر که برای افراد سالم می‌تواند مضر، اعتیاد‌آور و حتی منتهی به مرگ شود، برای کودکان مبتلا به بیش‌فعالی با تجویز پزشک، دارویی ضروری است. عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با انتقاد از اینکه برخی خانواده‌ها تجویز علمی ریتالین را مترادف اعتیاد به این دارو می‌دانند، تأکید می‌کند: «این دارو هم مثل سایر دارو‌ها آثار مثبتی دارد که مصرف نظارت‌شده این دارو در بهبود تمرکز و عملکرد تحصیلی و رفتاری کودکان اثرات مثبتی خواهد داشت. پس هم عدم‌مصرف این دارو در صورت لزوم و هم مصرف خودسرانه آن بدون تجویز پزشک، پایه‌گذار مشکلاتی بعدی برای افراد است.»
