شدت گرفتن حضور برخی از آقایان در واگن خانمها پویشهای بسیاری را در شبکههای اجتماعی و رسانههای مختلف به همراه داشته که به دنبال پیگیری ممانعت از ورود این افراد به واگنهای بانوان بوده و هستند. در نتیجه همین پویشها بود که نهایتاً اسفندماه سال گذشته مدیر عامل شرکت بهرهبرداری متروی تهران از طرح جدید مترو برای عدم ورود آقایان به واگن ویژه بانوان خبر داد.
۴۰ درصد انتقادات از مترو برای ورود آقایان به واگن بانوان
مسعود درستی با اشاره به اینکه ۴۰ درصد تماسهای مردمی با مترو در حوزه درخواستها و انتقادات در مورد ورود آقایان به واگن بانوان است و این درخواست در رتبه اول فراوانی اعتراضات مردمی قرار دارد، اعلام کرد: بر همین اساس در یکی از قطارها در شیشهای جداکننده نصب کردیم و کاملاً ورود آقایان از داخل قطارها را مسدود کردیم.
وی با بیان اینکه ما نیاز به همراهی و همکاری آقایان در این مسئله داریم، اظهار کرد: برای تکریم بانوان واگن مخصوص برای آنها گذاشتیم و البته این ربطی به اسلام هم ندارد، چراکه در ژاپن هم واگن مخصوص بانوان وجود دارد.
مدیر عامل شرکت بهرهبرداری متروی تهران در مورد ورود آقایان از درهای اصلی قطار به واگن بانوان و تمهیدات مترو نیز گفت: مأموری گذاشته و به آقایان تذکر میدهیم، اما در یکی از قطارها درهای شیشهای را آزمایش کردیم و در نظر داریم تا در آستانه سال نو در خط سه مترو این درهای جدا کننده را نصب کنیم تا مشکل ورود آقایان به واگن زنان رفع شود.
یکی از استدلالهای که برخی برای بیاعتبار کردن لزوم مجزا بودن واگن بانوان از واگنهای عمومی مطرح میکنند، این است که به دلیل نصفبودن دیه زنان نسبت به مردان مسئولان مترو با اختصاص واگنها ابتدایی و انتهایی مترو به بانوان تلاش کرده تا اگر خدای ناکرده حادثه در مترو اتفاق افتاد از این طریق مجبور به پرداخت دیه کمتری باشند! حال آنکه مترو مانند دیگر وسایل نقلیه موظف به بیمه کردن مسافران است. مطابق ماده ۱۰ قانون بیمه شخص ثالث هم «بیمهگر مکلف است در ایفای تعهدات مندرج در این قانون خسارت وارده به زیاندیدگان را بدون در نظر گرفتن جنسیت و دین تا سقف تعهدات بیمهنامه پرداخت کند. مراجع قضایی موظفند در انشای حکم پرداخت دیه، مبلغ مازاد بر دیه موضوع این ماده را به عنوان بیمه حوادث درج کنند.»
یکی دیگر از استدلالهایی که برخی مطرح میکنند، این است که همانطور که خانمها اجازه ورود به واگن آقایان را دارند، آقایان نیز باید اجازه ورود به واگنهای خانمها را داشته باشند، حال آنکه بنا به تأکید مسئولان حمل و نقل شهری واگنهای مترو برای خانمها به شکل اختصاصی تقسیم بندی شده و دیگر واگنها عمومی و قابل دسترس برای آقایان و خانمها هستند.
دست فروشان را دریابید!
بخشی از افرادی که به خود اجازه میدهند تا وارد واگن خانمها شوند آقایان دستفروشی هستند که به بهانه فروش اجناس خود از این بخش رد میشوند و همین شکستن قانون خود مجوزی شده تا برخی از آقایان نیز به بهانه خرید یا همراهی با این افراد وارد بخش بانوان شوند.
از سوی دیگر اتفاقات سیاسی در کشور حتی تأثیر خود را بر واگن بانوان نیز گذاشته است، از یک طرف افرادی شعار زن زندگی آزادی را دستمایه هوس بازی خود برای ورود به این واگنها کرده اند و به اسم آزادی تلاش دارند تا به هر شکل ممکن راهی برای ورود به بخشهای اختصاصی بانوان پیدا کنند و از طرف دیگر برخی از بانوان به دلیل رفتار زننده و بعضاً فحاشی این افراد و به منظور اینکه در چرخه رفتارهای سیاسی و خشونت بار آنها گرفتار نشود ترجیح میدهند در برابر این عده سکوت کنند. از سوی دیگر برخی از بانوان نیز در دام شعارهای ساختارشکنانه این افراد میافتند و به اسم آزادی حتی از حضور این افراد در بخش بانوان نیز حمایت میکنند. متأسفانه جنگ رسانهای ضدانقلاب موجبشده تا تعریف ناقص و دمدستی از آزادی و حقوق در جامعه رسوخ پیدا کند که حتی میتوان تأثیر آن را در مترو هم شاهد بود.
عدهای هم در همین راستا سعی میکنند تا این جداسازی را به نوعی توهین به آقایان جلو داده و این امر را مانعی برای روابط سالم اجتماعی جلوه دهند؛ حال آنکه فارغ از الزامات شرعی در خصوص جلوگیری از اختلاط بیجای زنان و مردان این اتفاق در دیگر جوامعی که اتفاقاً الگوی مورد نظر این افراد است نیز تجربه شده و در کنار بسیاری از کشورها که واگنهای مخصوص بانوان را در مترو خود راه اندازی کرده اند برخی دیگر در حال برنامه ریزی جدید برای ایجاد این واگنها هستند. حدوداً سال پیش بود که وزیر حمل و نقل اسکاتلند همزمان با ملیشدن حمل و نقل ریلی این کشور اعلام کرده میخواد قطارهای این کشور را برای زنان امنتر کند و پیشنهادی داد واگنهای مخصوص بانوان ایجاد شود. خانم گیلراث با اشاره به اینکه ناامنی در واگنهای قطار را شخصاً تجربه کرده گفته بود: تلاش میکردم که سوار آخرین قطار نشم، چون پر بود از مردان مستی که میتوانستند روی صندلیهای خالی بنشینند، اما دقیقا کنار من مینشستند تا به من بچسبند. به همین دلیل ما به عنوان دولت وظیفه داریم بفهمیم زنان مان کجاها احساس ناامنی میکنند و حلش کنیم.
تفکیک، امری شناختهشده در دنیا
در دنیا واگنهای مسافری ویژه زنان یک امر شناخته شدهاست و به واگنهایی در قطار یا مترو گفته میشود که فقط برای زنان در نظر گرفته شدهاست؛ مثلاً در ژاپن حتی تابلویی روی سکوی ریلی نصب شده که نشاندهنده محل سوار شدن برای واگنهای ویژه بانوان است.
در تمام قطارهای متروی قاهره، دو واگن وسط (چهارم و پنجم) هر قطار برای بانوان در نظر گرفته شدهاست. این واگنها برای زنانی استفاده میشود که نمیخواهند با مردان در یک واگن سوار شوند. به گفته مسئولان مصری این سیاست برای محافظت از زنان در برابر آزار و اذیت جنسی توسط مردان ارائه شدهاست.
در آوریل ۲۰۰۶، مترو ریودوژانیرو دستور تعیینشده توسط قانون ایالتی را اجرا کرد. براساس این قانون که برای جلوگیری از آزار و اذیت جنسی تصویب شدهبود، باید برخی واگنهای مسافربری برای بانوان اختصاص داده شود و بر همین اساس برای قطارهای دارای شش واگن مسافری، یک واگن مترو با رنگهای صورتی بهعنوان انحصاری برای زنان مشخص شدهاست و محدودیتهای مخصوص زنان از دوشنبه تا جمعه در ساعات شلوغی بین ساعتهای ۶ تا ۹ صبح و بین ساعت ۵ تا ۹ شب اعمال میشود. پلیس مترو نیز برای جلوگیری از سوار شدن مردان به واگن مسافری اختصاصی، اقدام میکند و روی سکو نیز علامتی روی زمین وجود دارد که نشاندهنده نقطه سوار شدن برای واگنهای مخصوص زنان است.
متروی مکزیکوسیتی نیز دارای واگنهای مخصوص زنان است. همچنین این شهر دارای تاکسیها و اتوبوسهایی برای زنان است که «خط صورتی» نامیده میشوند.
در ژاپن، واگنهای مخصوص زنان برای مبارزه با رفتارهای زشت، که بهویژه به دست مالی کردن معروف شده معرفی شدند. البته خطمشیهای مربوط به زنان از شرکتی به شرکت دیگر متفاوت است، برخی از آنها در ساعات شلوغی و برخی دیگر در طول روز اعمال میشوند، در حالی که برخی خدمات مخصوص زنان را به قطارهای سریع محدود میکنند، زیرا معمولاً شلوغتر هستند و فواصل نسبتاً طولانیتری بین توقفها دارند. سکوها و درهای قطار با علائمی نشان میدهند که برخی از محلهای و روزها و زمانها واگنها فقط زنانه هستند. البته گفتنی است هر چند این واگنها مختص زنان در نظر گرفته شدهاند، اکثر اپراتورهای قطار در ژاپن به دانشآموزان پسر مدارس ابتدایی، افراد معلول و دستیاران آنها اجازه میدهند که سوار این واگنها شوند.
در دبی نیز هر قطار در سیستم مترو دارای یک واگن مشخص است که فقط برای زنان و کودکان بین ساعت ۷:۰۰ تا ۹:۰۰ و ۱۷:۰۰ تا ۲۰:۰۰ در روزهای هفته است و مردانی که در این زمانها وارد واگن میشوند ۱۰۰ درهم امارات جریمه میشوند که به طور متوسط روزانه حدود ۹۸ جریمه در مورد واگنهای مخصوص زنان صادر میشود. واگن مخصوص زنان در هند و اندونزی اجرایی شده و در مالزی بهدلیل اینکه آزار و اذیت جنسی امری رایج است از سال ۲۰۱۰ قطارهای راهآهن مالزی از واگنها صورتی رنگ مخصوص زنان به عنوان وسیلهای برای کاهش آن استفاده میکنند. همچنین از سال ۲۰۱۰ اتوبوسهای مخصوص زنان در کوآلالامپور وجود دارد. همچنین در سال ۲۰۱۱، دولت خدمات تاکسی مخصوص زنان را در منطقه بزرگ کوآلالامپور راهاندازی کرد که این تاکسیها دارای راننده زن هستند و به صورت شبانهروزی کار میکنند. در آلمان نیز کوپههای مخصوص زنان در قطار منطقهای لایپزیگ به کمنیتس در سال ۲۰۱۶ معرفی شدند.
همه این موارد نشان میدهد برخلاف استدلالهای مختلفی که برخی برای شکستن حرمت واگنها انجام میشود، تعیین واگنهای اختصاصی امری پذیرفتهشدهاست که در بخشهای زیادی از دنیا مورد استفاده قرار میگیرد. لازم است مسئولان مترو در ایران نیز همانطور که نگران سریع رساندن مسافران قطارهای مترو هستند، به امنیت آنها نیز توجه داشته باشند. در این روزهایی که مسئله توجه به حجاب در جامعه و از جمله مترو مورد تأکید است، باید توجه داشت که امنیت واگن بانوان نیز موضوعی به همان اهمیت است.