سفر به تركيه،‌ پيام تبريك به اسد، واكنش به دعوت السيسي

آيا اين سه به هم ربط دارند؟!

رئيس جمهور كشورمان روز دوشنبه راهي تركيه شد. در اين سفر يك تيم اقتصادي و تجاري دولت را همراهي مي كنند. به همين دليل نگاه عمده به اين سفر اقتصادي است. با توجه به اينكه يكي از مهمترين اولويت هاي دولت طي 10 ماه گذشته و همچنين چشم انداز آينده، اقتصادي است، طبيعي است كه برخي از تحليل گران بر اين مسئله تمركز كنند كه دليل اصلي اين سفر اقتصادي است. با اين وجود ويژگي هاي سياسي سفر روحاني كمتر از گشايش هاي اقتصادي نيست.

تركيه طي يك دهه گذشته كه حزب عدالت و توسعه قدرت را به دست گرفته با جهش اقتصادي مواجه بوده و در زمره كشورهاي نوظهور اقتصادي قرار گرفته است. همين مسئله مشروعيت و پذيرش قابل توجه اي را براي اين حزب و رجب طيب اردوغان به عنوان نخست وزير ايجاد كرده است.

اما مباحث اقتصادي بيش از آنكه براي تركيه كنوني بازتاب منطقه اي و خارجي داشته باشد، انعكاس داخلي داشته است. مهمترين دليلي كه باعث شده تا حزب عدالت و توسعه طي 12 سال گذشته بر سر قدرت باشد، همين است. اين در حالي است كه در عرصه منطقه اي و فرامنطقه اي بازي هاي سياسي و جهت گيري هاي خاص، كنش ها و واكنش هايي را در قبال تركيه شكل داده است. نوع مواجه شدن با مسئله فلسطين و مخالفت با برخي از رويكردهاي رژيم صهيونيستي،‌ موضع گيري و اعمال سياست هاي مشخص و در برخي مواقع غير قابل دفاع در زمينه تحولات منطقه اي پس از سال 2010،‌ درگيري هاي لفظي بين اردوغان و اوباما و همچنين برخي از مقامات اروپايي درباره تحولات و تظاهرات داخلي اين كشور و ... باعث شده تا در حوزه منطقه اي، رفتارهاي آنكارا بيش از اينكه اقتصادي باشد، نشانه هاي سياسي به همراه داشته باشد.

طي تحولات چهار سال گذشته بين مواضع ايران و تركيه شكاف هايي ديده شد كه بيش از همه در خصوص سوريه خود را نشان داد. اما مصر به عنوان خاستگاه اخوان المسليمن نيز يكي ديگر از زمينه هاي اختلاف رويكردي (البته نه به اندازه سوريه) بين دو كشور بود. اين اختلافات در سطوح و كشورهاي ديگري نيز خود را نشان داد كه عراق و نوع نگاه اردوغان و حزب عدالت و توسعه در قبال نخست وزيري نوري المالكي جزء آن بود.

از ابتداي تحولات شكل گرفته در زمينه بيداري اسلامي گفته مي شد كه آنچه در حال انجام است در سه الگوي منطقه اي ايران (اسلام گرايي مردم پايه)، تركيه (قدرت گيري اخوان المسلمين با محوريت مصر) و عربستان (حفظ وضع موجود و بازگشت به دوران سنتي پيشين) خلاصه مي شود. اين سه الگو كه البته در اصطكاك منافع كشورهاي فرامنطقه اي از جمله آمريكا و همچنين نوع نگراني گروه هاي داخلي كشورهاي منطقه همراه بود، با چرخش هايي مواجه شد كه با انتخابات سوريه و مراسم تحليف رياست جمهوري السيسي در مصر وارد مرحله اي جديد شده است.

اتخاذ سه رويكرد همسو اما مجزا

در اين ميان و طي روزهاي گذشته سه موضع و رفتار از سوي دولت جمهوري اسلامي ايران مشاهده شده كه نمي توان آن را ناديده گرفت. 1. پيام تبريك به بشار اسد به مناسبت پيروزي در انتخابات رياست جمهوري با چهار روز تاخير. اين مسئله حتي مورد توجه رسانه هاي غربي قرار گرفته است. چون روسيه و چين به عنوان متحدان دمشق بلافاصله به رئيس جمهور سوريه تبريك گفتند. 2. دعوت عبدالفتاح السيسي، رئيس جمهور منتخب مصر براي حضور روحاني در مراسم تحيلف. دولت در پاسخ به اين دعوت حسين اميرعبدالهيان، معاون عربي و آفريقايي وزير امور خارجه را روانه اين مراسم كرد. اين حركت مي تواند به مثابه نگاه ممتنع به انتخابات مصر و نوع رابطه تهران - قاهره در آينده باشد. به هر حال دولت كنوني مصر پس از كودتا عليه اخوان المسلمين و سقوط دولت محمد مرسي قدرت را به دست گرفته است. 3. سفر حسن روحاني به تركيه به عنوان همسايه اي كه دوري و نزديكي به آن طي سال هاي گذشته حالت سينوسي داشته و حامي اخوان المسلمين در شورش هاي سوريه، دولت پيشين مصر و ... بوده است.

اين سه تحول يك موضوع حساس ديگر را نيز به همراه داشته است كه بحث را از منطقه فراتر مي برد. آن موضوع حساس به مذاكرات دو جانبه ايران و آمريكا و ملاقات عباس عراقچي و ويليام برنز باز مي گردد. در اين ملاقات و مذاكره عباس عراقچی و مجید تخت‌روانچی، معاونان وزیر خارجه ایران، حمید بعیدی‌نژاد، مدیرکل سیاسی وزارت خارجه، پژمان رحیمیان، کارشناس سازمان انرژی اتمی و داوود محمدنیا، مشاور حقوقی وزیر خارجه، اعضای هیات ایرانی و هیات شش نفره آمریکایی شامل ویلیام برنز و وندی شرمن، معاونان وزیر خارجه و جیک سولیوان، مشاور امنیت ملی معاون رئیس جمهور، بروک امدرسون، معاون سابق نماینده آمریکا در سازمان ملل، جیم تیمبی، مشاور ارشد کنترل سلاح و رابرت مالی، مشاور ارشد خاورمیانه در شورای امنیت ملی آمریکا حضور دارند.

البته كمي پس از منتشر شدن اخباري مبني بر مذاكرات رودرو و دوجانبه نمايندگان ايران و آمريكا كه البته نمي توان پذيرفت صرفا هسته اي باشد،‌ اعلام شد كه هلگا اشمید، معاون کاترین اشتون نيز حضور دارد تا مذاكره به سه جانبه تغيير كرده و نشست را از مذاكره مستقيم علني خارج كند.

مجموع اين تحولات بخصوص در سه مورد اول كه اشاره شد، مي تواند بيانگر استراتژي و حتي «دكترين منطقه اي دولت ايران» در حوزه خاورميانه باشد. نزديكي به تركيه،‌ احتياط در قبال سوريه و راي ممتنع به مصر. اين رويكرد حتي مي تواند نسبت دوري و نزديكي ايران با عربستان را نيز مشخص كند. اخباري كه طي روزهاي گذشته از عربستان در خصوص دعوت از مقامات اجرايي ايران شنيده و حتي ميل به پاسخ مثبت در آن ديده مي شود، در همين راستا است.

با اين تصوير به نظر مي آيد استراتژي دولت در قبال سياست هاي منطقه اي در گام اول نزديك شدن به تركيه به دور از نگاه اخواني آن است تا از موقعيت اقتصادي و سياسي آنكارا بهره مند شود. بعيد است دولت روحاني با توجه به اختلافات غرب و روسيه و تقريبا بلاتكليف ماندن خط لوله ناباكو به فكر انتقال گاز ايران به اروپا از مسير تركيه نباشد. اين خواسته مي تواند مسكو را نسبت به رفتارهاي ايران حساس كند. دولت در گام دوم خواهان حل و فصل مسئله و بحران سوريه است بنابراين بعيد نيست در مذاكرات «هسته اي» ايران و آمريكا در روزهاي دوشنبه و سه شنبه، بحث سوريه مطرح نشود. نوع رابطه و رويارويي با عربستان نيز مي تواند تكليف كشورهاي حوزه خليج فارس را مشخص كند. بنابراين سفر امير كويت به تهران كه در حال حاضر رياست شوراي همكاري خليج فارس بر عهده دارد، نمي تواند جداي از اين تحولات نگريسته شود. دولت علاقه مند است در لابلاي اين مسئله نسبت سياست هاي خود و ديگر كشورهاي منطقه اي را در قبال عراق نيز مشخص كند.

از اين منظر آيا مي توان گفت دولت به دنبال تعريف جديدي از صورتبندي منطقه اي و ارائه طرح نويني از سياست هاي خاورميانه اي است كه به گونه اي به استراتژي تركيه اي «به صفر رساندن تنش ها با همسايگان» پهلو مي زند. در اين صورت جايگاه مقاومت و نقش حمايتي ايران در آن چه خواهد بود؟ اين رويكرد چه تاثيري در مقابله با گروه هاي تندرويي همچون النصره،‌ داعش و ... خواهد داشت؟ و نسبت كشورهاي عربي سازشكار با مقاومت و مقابله با سياست هاي رژيم صهيونيستي چيست؟...