جوان آنلاین: همسترکامبت فراگیر شده است، مسئولان دولتی و قضایی هم بار‌ها نسبت به عواقب آن هشدار داده‌اند، فارغ از اینکه سرنوشت این بازی به ارزدیجیتال ختم خواهد شد یا نه، همه کسانی که دچار همستر شده‌اند، امیدوارند بتوانند روزی سکه‌های بازی خود را از طریق صرافی‌ها به پول نقد و ریالی تبدیل یا معادل آن خرید کنند. در غیر این صورت همستر، خالی از ارزش است. این روند پرمخاطره در کشور ما قانونگذاری نشده است، به بیان دیگر، نظام حقوقی ایران در رابطه با ارزدیجیتال، از لحظه تشکیل تا تبدیل به پول نقد در صرافی‌ها، ماده و مقرره‌ای ندارد. پیرامون این موضوع با خدایار سعیدوزیری، کارشناس حقوق فناوری گفتگو کرده‌ایم.
آیا قانونگذاری کافی در حوزه ارز دیجیتال انجام شده است؟
برای قانونگذاری در حوزه ارز‌های دیجیتال هیچ کاری نکرده‌ایم، یعنی ما قانونگذاری در این حوزه اساساً نداشته و نداریم و فقط یک بخشنامه بانک مرکزی متعلق به سال ۱۳۹۷ را داریم، البته در حوزه استخراج رمزارز‌ها و مانند این‌ها دولت مصوباتی داشته است ولی در حوزه بقیه مسائل مربوط به رمزارز‌ها و حتی موارد داخلی مانند پرونده کینگ‌مانی و مانند آن که پیش آمد، ما قانونی که مصوب مجلس و لازم‌الاجرا باشد، عملاً نداریم.
پس این‌هایی که مصوب دولت است چطور؟
منظورم این است که قانون مصوب مجلس در این فضا نیست. بیشتر مصوبات دولت هم در این حوزه است که ماینر‌ها (استخراج‌کنندگان ارز دیجیتال) باید چگونه باشد و وقتی شما می‌خواهید برای بیت‌کوین و مانند آن‌ها ماین کنید، وزارت اقتصاد باید مجوز دهد ولی در مورد رمزارز‌هایی مانند بیت‌کوین و اتریم اصلاً بحث ماین‌کردن (استخراج‌کردن) به آن معنا در مورد آن‌ها وجود ندارد. همینطور بحث خریدوفروش و تأسیس صرافی موضوعاتی هستند که در مورد آن‌ها قانونگذاری نشده است، مثلاً این صرافی‌های ارزدیجیتالی که اکنون وجود دارند، از جایی مجوز رسمی ندارند، البته ممکن است هماهنگی‌هایی باشد ولی مجوز رسمی به آن معنا ندارند.
مگر این‌ها صرافی نیستند؟ صرافی مگر ذیل بانک مرکزی نیست؟
صرافی ارزدیجیتال هستند و ارزدیجیتال را اصلاً بانک مرکزی ما به رسمیت نمی‌شناسد که حالا بخواهد به صرافی آن مجوز بدهد.
بانک مرکزی برای استخراج آن مجوز نداده است؟
دولت برای استخراج بیت‌کوین مجوز داده است که وزارت اقتصاد با وزارت صمت حق دارد به شرکت‌هایی که قصد ایجاد مزارع استخراج بیت‌کوین دارند، مجوز دهد.
فقط برای استخراج بیت‌کوین مجوز می‌دهند؟
کلاً ارزدیجیتال، ولی بیت‌کوین است که عملاً در ایران استخراج می‌شود و استخراج‌شدن بقیه بی‌معنی است.
الان کاری که در مورد همسترکامبت در حال انجام است، مگر یک نوع استخراج نیست؟
بله، منتها این نوعی استخراج شخصی است و در آنجا استخراج‌کردن از نظر مصرف برق و انرژی مدنظر بوده است و عملاً در مورد قوانینی که هست، موضوعیت ندارد.
یک مصوبه دیگر دیدم که در مورد سقف برداشت از صرافی‌های ارزدیجیتال بود.
آن هم در ادامه بحث قانون مبارزه با پولشویی و بحث احراز هویت و سقف برداشت است که ما در سیستم بانکی‌مان داریم که برای انتقال ۲۰۰ میلیون به بالاتر باید مستند داشته باشیم که برای خریدوفروش در صرافی هم این محدودیت اعمال می‌شود، ولی خود صرافی اساساً مجوزی ندارد و در سامانه کسب وکار که شما می‌روید مجوز می‌گیرید، نهادی نیست که پروانه کسب‌وکار و مجوز صرافی ارزدیجیتال بدهد و اساساً جایی برای چنین مجوزی وجود ندارد.
پس این صرافی‌های ارز دیجیتالی که الان هستند از کجا مجوز گرفته‌اند؟
مجوز ندارند، در واقع بدون مجوز فعالیت می‌کنند؛ در این رابطه قانون ساکت است، یعنی از حیث قانونی نه ممنوع است و نه جایی مجوز می‌دهد. در آیین‌نامه سال ۱۳۹۷ می‌گوید، صرافی‌هایی (منظور صرافی‌های فیزیکی است) که می‌خواهند در حوزه ارز دیجیتال فعالیت کنند، باید بیایند مجوزی را که ما داریم طراحی می‌کنیم، بگیرند که نه آن مجوز را هنوز بانک مرکزی طراحی کرده و نه موضوع این آیین‌نامه همه صرافی‌های ارز دیجیتال می‌توانند باشند. مصداق آن این قانون شده است؛ صرافی‌هایی که می‌خواهند در حوزه ارز دیجیتال هم کار کنند، اگر منی که قبلاً صرافی نداشتم، فقط آمده‌ام یک سایتی زده‌ام و می‌خواهم کار ارز دیجیتال انجام دهم، اصلاً موضوع این آیین‌نامه نیستم.
یعنی من به صرف اینکه بروم یک سایت بزنم بقیه را احراز صلاحیت کنم، می‌توانم صرافی ارز دیجیتال داشته باشم؟
بله حالا اینکه در بحث عملی ماجرا نیاز است هماهنگی‌هایی را داشته باشم که فیلتر نشوم یک بحث فراتر است.
خب همین هماهنگی‌ها با چه کسی باید انجام شود؟
مثلاً شکایتی از من شده، پلیس فتا می‌گوید اینجا تخلفات مالی در حال انجام است یا مثلاً می‌خواهم درگاه بگیرم، ولی صرافی‌های ارزدیجیتال درگاه اختصاصی ندارند و از درگاه‌های واسط استفاده می‌کنند، به دلیل اینکه شرکت‌های ذیل آیین‌نامه‌های مربوط به اینکه بتوانند درگاه بگیرند، نیستند که مستقلاً بتوانند درگاه بگیرند، در نتیجه از درگاه‌هایی که واسطه‌ای برای فروشگاه‌ها می‌گیرند، استفاده می‌کنند.
اصلاً ما نیاز به قانونگذاری در حوزه ارزدیجیتال داریم؟ بقیه دنیا در این خصوص چه کرده‌اند؟
تقریباً در ۷۰ درصد موارد سکوت قانونی را داریم، در یکسری از کشور‌های معدودی که اقتصاد‌های بسته‌ای دارند، ممنوع شده، مانند کره‌شمالی و در بقیه موارد هم قانونگذاری‌هایی کرده‌اند که بیشتر در حوزه مالیاتی آن است، یعنی آن‌هایی که قانونگذاری کرده‌اند که در بحث اینکه صرافی‌ها چگونه باشد و خریدوفروش به چه شکلی انجام شود، کاری ندارند، بلکه سؤال‌شان این است که اگر من صرافی دارم، کار ارزدیجیتال می‌کنم و از کاربران کارمزد می‌گیرم، مالیات آن چگونه می‌شود.
الان طرحی که در مجلس مطرح است، در همین حوزه است؟
بله طرحی در مجلس مطرح است که البته تبدیل به قانون نشده و در مرحله قانونگذاری متوقف شده است.
این طرح چه می‌گوید؟
در این طرح بحث نظارتی خیلی پررنگ نیست و بیشتر به دنبال مالیات بر دارایی‌هاست، یعنی من اگر در حسابم یک‌میلیارد تومان داشته باشم، بیت‌کوینی راکه از صرافی داخلی خریدم، قابل رصد است، باید برایش مالیات بدهم، حالا آن چیز‌هایی که قابل رصد نیست که هیچ، مثلاً اگر من پولم را دلار کرده و دلارم را در خارج از کشور بیت‌کوین خریده باشم که کلاً قابل رصد نیست، ولی آن چیزی که از صرافی داخلی خریدم، یعنی ریالم در حساب بانکی بوده و در صرافی آنلاین داخلی بیت‌کوین خریدم و به کیف پول دیجیتالم منتقل کردم، دارایی مشخصی است که معلوم می‌شود من چقدر دارایی دارم.
اگر طرف ادعا کند بگوید من این رمز ارز‌ها را منتقل کردم و کلاً در خریدوفروش از دست دادم چه؟
مانند این است که طرف بگوید من طلا خریدم و آن را هم دزد برده باشد که این بحث دیگری است.
پس شاید مالیات آن هم خیلی قابل ستاندن نباشد؟
حالا حداقل در بخش خرده‌ها که خریدوفروش روزانه، ماهانه یا هفتگی می‌کنند که اصلاً ترید گرفته می‌شود و مانند بازار بورس خریدوفروش انجام می‌شود، امکان مالیات‌گرفتن از آن وجود دارد و البته در کشور‌های مختلف در گرفتن این مالیات هم جدی هستند، مثلاً در آلمان شما در زمان ورود باید اعلام کنید، میزان دارایی ارز دیجیتالی که دارید، چقدر است و اگر این کار را نکنید، نمی‌آیند موبایل شما را بگردند ببینند دارید یا نه، ولی اگر مشخص شود که داشتید و اعلام نکردید، تخلف مالیاتی است.
بالاخره در هر صورت الان جوی در کشور ایجاد شده است که عده‌ای همسترکامبت بازی می‌کنند، به امید اینکه ارزدیجیتال به دست آورند، آیا امکان کلاهبرداری داخلی از این کاری که تعداد زیادی انجام می‌دهند، وجود دارد؟
پروژه‌های دیگر مشابه وجود دارد که حالا این یکی خیلی فراگیر شده است، ولی کلاهبرداری داخلی از جنبه‌های دیگر همستر امکان دارد اتفاق بیفتد. مثلاً من در یک کلاهبرداری مرسومی که وجود دارد، می‌آیم در لینک دعوتی که افراد برای یکدیگر می‌فرستند، دستکاری می‌کنم و به جای لینک واقعی، لینک هک برای مردم می‌فرستم و از فضای ایجادشده سوءاستفاده می‌کنم که البته در مورد هر چیزی چنین سوءاستفاده‌ای ممکن است، از جمله آن‌ها لینک هک به نام ابلاغیه «ثنا» است که برای برخی از افراد فرستاده می‌شود و عده‌ای هم فریب می‌خورند و روی لینک کلیک و امکان هک را فراهم می‌کنند. از موارد دیگر این است که باتوجه به اینکه امکان فروش همستر نیست، عده‌ای می‌گویند بیا همسترت را به من بفروش و می‌گویم یکسری رمز به من بده تا اینگونه همسترت را بخرم و در واقع گوشی یا حساب بانکی افراد را هک می‌کنند، یعنی سوءاستفاده‌ها از ناآگاهی عمومی ممکن است انجام شود.
در شرایطی که خود بیت‌کوین و تتر در داخل قابل خریدوفروش است، الان اگر کسی در کلاهبرداری ارز همستر خود را از دست بدهد و کسی دیگر به نحوی بتواند بیت‌کوین، تتر یا همستر را مالک شود، می‌تواند با قوانین داخلی شکایتی انجام دهد؟! اصلاً بانک مرکزی این را به عنوان دارایی می‌شناسد؟
بانک مرکزی لازم نیست بشناسد. ما الان پرونده‌های مهریه‌ای داریم که طرف مهریه‌اش ۱۰ تا بیت‌کوین بود و دادگاه هم در این خصوص حکم می‌دهد. مال از نظر حقوقی چیزی است که عرفاً ارزش داشته باشد، بنابراین مالیت دارد. بانک مرکزی ارز دیجیتال را به عنوان پول به رسمیت نمی‌شناسد و البته طلا را هم به عنوان پول به رسمیت نمی‌شناسد، در حالی که در برخی مبادلات مورد استفاده قرار می‌گیرد، ولی با توافق طرفین می‌توان به عنوان مالیت داشتن این قبیل ارز‌ها را به رسمیت شناخت.
اصلاً کلاهبرداری در حوزه رمز ارز‌ها چقدر عمومیت دارد؟
اصولاً فضا فضای فنی است و معمولاً عموم مردم وقتی که جوی ایجاد می‌شود، خیلی از آن استقبال می‌کنند، ولی معمولاً خیلی تخصصی در این حوزه ندارند و طبیعتاً ریسک کلاهبرداری بالا می‌رود.
در شرایط فعلی ما نیاز به قانونگذاری در حوزه ارز دیجیتال داریم؟
واقعیت این است که نه، زیرا اگر قانوگذاری هم کنیم، چون مسئله قابل رصد نیست، تبدیل به مسئله زیرزمینی می‌شود و باز هم غیرقانونی ادامه پیدا می‌کند و عملاً سودی ندارد.
برای جلوگیری از کلاهبرداری چطور؟
اگر شما کلاهبردار را شناسایی کنید، با قوانین موجود می‌توانید برخورد کنید، اگر هم نتوانید که خب قانون هم داشته باشد، فرقی ندارد.
خب این افرادی که الان همسترکامبت بازی می‌کنند، چگونه از مورد کلاهبرداری‌شدن جلوگیری کنند؟
باید یکسری چیز‌های کلی را یاد بگیرند، مثلاً مراقبت کنند ولت را چطور در گوشی نصب کنم یا رمز ولتم را به کسی ندهم، مثلاً دیده‌ام دم موبایل‌فروشی‌ها زده نصب ولت ارز دیجیتال. وقتی گوشی را می‌دهم به موبایل‌فروش که برای من ولت نصب کن، خب او رمزش را هم یاد می‌گیرد، البته چیزی مانند همسترکامبت که باب می‌شود، قرار نیست زندگی افراد را یک دفعه زیرورو کند و این یکی از صد‌ها هزار پروژه‌ای است که آمده و رفته است.
