از اردیبهشت سال گذشته همزمان با تصمیم دولت برای حذف ارز ترجیحی واردات کالا‌های اساسی سیستم‌های هوشمند فروش نان برای هدفمند‌سازی یارانه آرد دولتی و جلوگیری از قاچاق آرد به خارج از مرز‌ها راه‌اندازی شد.
در مرحله نخست این طرح پرداخت ۱۵ درصد مابه‌التفاوت قیمت یارانه‌ای آرد هر شب برای نانوایی‌ها پرداخت می‌شد. در این طرح دولت کارتخوان‌هایی را در اختیار نانوایان سنتی آزاد پز و دولتی قرار داده تا میزان پخت و فروش ماهانه نانوایان را از این طریق رصد کند. این طرح ابتدا فقط در چند استان به صورت آزمایشی اجرا و سپس سراسری شد و هدف این بود که آرد تخصیصی به نانوایان متناسب با پخت ماهانه آن‌ها باشد و بیشتر از میزان مصرف از دولت آرد تحویل نگیرند. این طرح اگر چه در آغاز به نفع مصرف کننده بود، اما با اجرای آن در تمام کشور با نقاط ضعفی همراه بود که در مراحل بعدی اجرا برطرف شد.
ایرادات و فواید طرح
یکی از ایرادات طرح که از همان ابتدا نمایان شد، کاهش ساعات پخت نان و تشکیل صف‌های طولانی در مقابل نانوایان بود. ظاهراً با هوشمندسازی، نان از سوی نانوایان جیره بندی شده و برای اینکه آرد تحویلی‌اش تا پایان ماه برسد، هم ساعات پخت را کاهش دادند و هم اینکه در روز‌های پنجشنبه و جمعه و ایام تعطیلات نانوایی را تعطیل می‌کردند.
این اقدام دولت از چند جهت سودمند بود. اول اینکه نانوایان آرد دولتی را در بازار آزاد نمی‌فروختند و مصرف کنندگان از این یارانه منتفع می‌شدند و دوم اینکه آرد به خارج از مرز‌ها قاچاق نمی‌شد. نکته قابل توجهی بود که در جریان تصمیم دولت برای هوشمندسازی فروش نان مشخص شد که تنها در تهران هزار واحد نانوایی وجود دارد که سهمیه آرد می‌گرفتند، اما پخت نانی نداشتند. علاوه بر این در برخی از شهر‌ها نانوایان برای بالا نشان دادن فروش نان و تراکنش‌های دستگاه پوز هوشمند، مبالغ بالایی از کارت مشتریان در دستگاه پوز می‌کشیدند و مابه‌التفاوت آن را پول نقد تحویل می‌دادند.
برخی دیگر نیز به فروش نان قندی و سایر کالا‌های غیر مرتبط با صنف نانوایی مانند فروش عسل، زعفران، عرقیجات و سبزی خشک و... اقدام می‌کردند و پول آن را از طریق دستگاه پوز هوشمند از مشتریان دریافت می‌کردند. این ترفند‌ها سازمان غله را در محاسبه تعداد پخت نان به صورت روزانه و ماهانه دچار اشتباه می‌کرد و در نهایت به سود نانوا تمام می‌شد. طی سال گذشته پیشنهاداتی مانند فروش کیلویی نان نیز از سوی فعالان صنعت آرد و نان به منظور مقابله با کم‌فروشی نانوایان مطرح شد، اما ظاهراً در دولت، اجرای آن رأی نیاورد.
صرفه‌جویی روزانه ۶ هزار تن آرد در طرح هوشمندسازی یارانه‌ها
در اجرای طرح هوشمندسازی نان، وزارت اقتصاد به کمک سازمان غله و وزارت جهاد کشاورزی آمد تا محاسبات دقیق‌تری از میزان مصرف روزانه به دست آورند. در مرداد ماه سال گذشته، چهار ماه پس از آغاز مرحله نخست هوشمندسازی محمد جلال، مشاور وزیر امور اقتصاد و دارایی اعلام می‌کند: «روزانه ۶ هزار تن در طرح هوشمندسازی یارانه‌ها صرفه‌جویی شده است. در مرحله دوم طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان، کمک هزینه ۱۵درصدی به نانوایان، برای جبران بخشی از هزینه‌های اجاره و دستمزد ترمیم می‌شود. به این ترتیب دولت با این طرح، با افزایش قیمت آرد با نرخ آزاد پس از حذف ارز ترجیهی واردات کالا‌های اساسی، هم در مصرف روزانه آرد صرفه جویی کرد و هم اینکه با رصد پخت روزانه توانست به آمار صحیحی دست یابد. اما نان همچنان با کیفیت پایین و وزن غیر استاندارد به دست مصرف کننده رسید و با گذشت ۱۲ ماه از آغاز هوشمندسازی آرد و نان و اجرای مرحله دوم و سوم این طرح، این مشکلات برطرف نشده است.»
کاهش سهمیه آرد نانوایان
امسال در سالگرد حذف ارز ترجیحی و اجرای طرح هوشمندسازی آرد و نان، موضوعی از سوی نانوایان رسانه‌ای شده مبنی بر اینکه دولت سهمیه ماهانه نانوایان را ۳۰ تا ۴۰ درصد کاهش داده است. نانوایان مدعی هستند این اقدام دولت در سکوت خبری و بدون توجیه نانوایان اتفاق افتاده است. از این‌رو هم ساعات پخت نان مانند سال گذشته کاهش یافته و هم اینکه در برخی از ساعات روز، نانوا قیمت نان را گران می‌کند و مدعی است که نان را با آرد نرخ آزاد طبخ می‌کند!
بروز این مشکلات در هفته‌های اخیر در حالی است که دولت نرخ خرید تضمین گندم را در سال‌جاری ۱۵ هزار تومان تعیین کرده است. در حالی که همین گندم در خارج از مرز‌ها به مبلغ ۳۰ هزار تومان خرید و فروش می‌شود و دلالان عراقی و سایر کشور‌های همسایه با حضور در گندمزار‌های استان خوزستان، بار گندم را سر زمین خریداری و با هزینه خود حمل می‌کنند. از این‌رو بیم آن می‌رود که با اقدام دولت ذخایر استراتژیک دولت تأمین نشود و دولت مجبور به واردات شود. هرچند که گندمکاران تلاش کردند با ارسال نامه‌های سرگشاده به رئیس جمهو دولت را به تجدید نظر در نرخ خرید تضمینی گندم مجبور کنند. اما بی‌تفاوتی دولت نسبت به لزوم افزایش قیمت گندم در جلسه هیئت دولت قابل تأمل است. رئیس‌جمهور در این جلسه به وزارت جهاد کشاورزی دستور داد تا مطالبات گندمکاران به موقع پرداخت شود.
نقش فراموش شده اتحادیه نانوایان در کاهش مشکلات
در پی بروز مشکلات فوق و کاهش سهمیه آرد نانوایان خبرنگار «جوان» تلاش کرد با تماس با مسئول مربوطه این طرح در وزارت اقتصاد و جهادکشاورزی مشکلات موجود را مورد بررسی قرار دهد، اما تا لحظه تنظیم گزارش موفق به انجام مصاحبه نشد. در این میان انتظار بود دسترسی به رؤسای اتحادیه‌های نان سنتی راحت‌تر از مسئولان دو وزارتخانه جهاد و اقتصاد باشد. اما ظاهراً روسای اتحادیه نانوایان اصلاً ضرورتی به حضور در محل اتحادیه نمی‌بیند! اتحادیه نانوایان استان تهران دو شماره تلفن روی سایت خود قرار داده که یکی قطع بوده و دیگری روی منشی تلفنی است. به محض تماس با تلفن اتحادیه، منشی هشت شماره داخلی جهت اتصال به بخش‌های مختلف اتحادیه اعلام می‌کند که هیچکدام از داخلی‌ها پاسخگوی تلفن نیستند. البته در میان این شماره‌ها، از داخلی روابط عمومی یا دفتر رئیس اتحادیه خبری نیست. همچنین روی سایت این اتحادیه صد‌ها شکایت از سوی مردم و مصرف‌کنندگان ثبت شده که متن شکایات از عدم پاسخگویی از سوی اتحادیه نانوایان حکایت دارد. اکنون این سؤال مطرح است که وظیفه ذاتی روسای اتحادیه نانوایان چیست؟ نظارتی که در آغاز دولت سیزدهم به وزارت صمت وعده دادند و کنترل صنف خود را به دست گرفتند چرا به فراموشی سپرده شده است؟ چرا در یک سالی که از اجرای طرح هوشمندسازی نان می‌گذرد، کیفیت و وزن نان اصلاح نشده است. (البته نانوایان مدعی هستند که کیفیت آرد تحویلی‌شان پایین است) آیا وزارت صمت نباید از عملکرد این اتحادیه‌ها که صنف خود را رها کرده‌اند و به شکایات مردم توجهی نمی‌کنند، بازخواست کند و توضیح بخواهد!
ناگفته نماند که هر از چندگاهی برخی از رؤسای اتحادیه نانوایان در مصاحبه با رسانه‌ها، از افزایش هزینه‌های نانوایان، کاهش سهمیه آرد و انتظار نرخ جدید و افزایش قیمت نان سخن می‌گویند و مدعی هستند که با ریش سفیدی نانوایان را ترغیب به ادامه کار می‌کنند.
اخیراً محمد سلیمانی رئیس اتحادیه نانوایان سنگکی در گفتگو با یکی از خبرگزاری‌ها، بدون اشاره به دلایل کاهش سهمیه آرد نانوایان از سوی دولت می‌گوید: «سهمیه آرد نانوایان هر ۱۰ روز یکبار کمتر می‌شود و دغدغه‌ای دیگر به دغدغه‌های نانوایان اضافه شده است؛ بنابه گزارش‌های رسیده به اتحادیه ۵۰ تا ۶۰ درصد سهمیه آرد نانوایان در تهران کاهش پیدا کرده است. بنده برای رسیدگی به این موضوع به فرمانداری مراجعه کردم، اما متأسفانه هیچ نهادی خود را ملزم به پاسخگویی به نانوایان نمی‌داند.»
وی با اشاره به برخورد‌های دوگانه با نانوایان، می‌افزاید: «دو ماه از سال جدید گذشته است، اما خبری از نرخ‌نامه جدید مطرح نیست؛ به نظر می‌رسد دولت می‌خواهد ۱۵ درصد کمک هزینه به نانوایان پرداخت کند و دستوری قیمت نان را ثابت نگه دارد. اتحادیه آنالیز قیمتی‌اش را اعلام کرده است، اما به آن توجه نمی‌کنند و نظر فعالان این صنف را درباره قیمت جویا نمی‌شوند.»
وی در پاسخ به این پرسش که آیا دلیل کاهش سهمیه آرد به نانوا اعلام می‌شود؟ می‌گوید: «بنابه دلایل مختلف آرد نانوایان را کم می‌کنند، حتی نانوایانی که هیچ‌گونه تخلف در فروش، وزن نان و قیمت نداشته در ماه ۲۰ کیسه از سهمیه‌اش را کم کرده‌اند و اینگونه شرایط را برای ادامه کار نانوایان دشوار می‌کنند.»
سلیمانی با انتقاد از اجرای سیاست توزیع آرد شناور، تصریح می‌کند: «نانوایان هر ۱۰ روز دغدغه کم شدن سهمیه آرد را دارند. ۶۰ درصد مراجعه کنندگان به تعزیرات نانوا هستند که آن‌ها را جریمه سنگین می‌کنند. اگر نرخ جدید به نانوا‌ها اعلام می‌کردند و در آن صورت باز هم شاهد تخلف آن‌ها بودیم در آن زمان صدا و سیما حق داشت که نانوایان را به عنوان متخلف به مردم معرفی کنند. من شرایط اقتصادی مردم را درک می‌کنم و می‌دانم توان پرداخت هزینه‌های اضافی به نانوایان را ندارند، اما دولت باید نانوایان را در نظر بگیرند، چطور مجوز افزایش قیمت به لبنیات و... داده می‌شود، اما مجوز نرخ جدید نانوا را به تعویق می‌اندازد.»
