اعلام نامزدي رجب طيب اردوغان، نخست‌وزير تركيه براي انتخابات رياست جمهوري اين كشور موجب نگراني‌هاي جدي در محافل لائيك، ملي‌گرا و دست‌چپي‌هاي سوسياليست اين كشور شده و به نظر مي‌رسد اردوغان در صورت پيروزي، با تغيير قانون اساسي و اجراي نظام رياستي، نفوذ خود را بر تركيه افزايش داده و اقدام به تغيير قانون اساسي خواهد كرد.
تركيه در حالي خود را براي انتخابات رياست جمهوري 29 مرداد 93 آماده مي‌كند كه رجب طيب اردوغان در يك سال گذشته با چالش‌ها و بحران‌هاي بزرگي دست و پنجه نرم كرده است. تركيه در اين مدت شاهد تنش‌هاي متعدد امنيتي، اجتماعي و سياسي بوده و دامنه اعتراضات عليه دولت تشديد شده است. بخشي از اين تنش‌ها به علت مخالفت با دولت اردوغان و بخشي نيز ماحصل سياست خارجي تركيه در مواجهه با برخي كشورها علي‌الخصوص مصر و سوريه بوده است. حوادث مشهور به پارك گزي، اختلافات اردوغان با جريان فتح‌الله گولن، رهبر معنوي جنبش گولن و افشاي فساد گسترده دولتمردان تركيه، كاهش سرعت اصلاحات و روند صلح با كردها سال سختي را براي اردوغان و حزبش رقم زد، و روند اين تحولات، آينده سياسي اردوغان و حزب عدالت و توسعه را در هاله‌اي از ابهام قرار داده است. از طرفي، اردوغان هنوز هم به رغم رويارويي با معترضان خياباني از رهبران مهم سياسي تركيه است و به دست آوردن پست رياست جمهوري مي‌تواند به وي اجازه دهد كه كم كم از اين بحران هم عبور كند. انتخابات رياست جمهوري تركيه نخستين انتخاباتي است كه در آن مردم به صورت مستقيم رئيس‌جمهور را انتخاب خواهند كرد. رجب طيب اردوغان، اكمل‌الدين احسان اوغلو، دبير كل سابق سازمان همكاري اسلامي كه نامزد مشترك پنج حزب سياسي مخالف مي‌باشد و صلاح‌الدين دميرتاش نامزد حزب كردي دموكراتيك سه نامزد رياست جمهوري تركيه هستند كه در اين اين انتخابات با يكديگر رقابت مي‌كنند. برخي تحليلگران معتقدند كه رقباي اردوغان شانس كمتري براي تصدي پست رياست جمهوري دارند و اردوغان مي‌تواند با اختلاف زياد گوي سبقت را از آنان ربوده و رهبر بلامنازع اين ميدان باشد. شركت‌هاي معتبر نظرسنجي در تركيه بر اين باورند كه اردوغان از شانس بيشتري براي راه يافتن به كاخ رياست جمهوري (چانكايا) برخوردار است اما در عين حال اغلب تحليلگران سياسي تركيه معتقدند كه انتخابات به دور دوم كشيده مي‌شود. آنها پيش‌بيني مي‌كنند كه صلاح الدين دميرتاش در دور نخست حذف شود و انتخابات در دور دوم به ميدان رقابت اردوغان و احسان اوغلو تبديل شود و در دور دوم كردهاي هوادار پ.ك.ك از اردوغان حمايت خواهند كرد و اين موضوع بر نتايج نهايي انتخابات تأثير خواهد گذاشت. اردوغان پيروزي خود را زمينه تاريخ‌ساز شدن خود مي‌داند زيرا بدين ترتيب سيستم سياسي جديد در تركيه به وجود مي‌آيد و او در صورت پيروزي در انتخابات به مؤسس جمهوري دوم تركيه بدل خواهد شد. اردوغان البته در 12 سال اخير تأثيراتي عميق و تغييراتي به مراتب گسترده‌تر از سياستمداران پيشين در تركيه به عمل آورده است اما در اين مورد هنوز با فاصله زيادي از مؤسس سكولار جمهوري تركيه يعني مصطفي كمال آتاتورك عقب است.
تغييرات اساسي در ساختار نظام
آنچه در حال حاضر ذهن برخي سياستمداران ترك را به خود مشغول كرده، اين است كه در صورت پيروزي اردوغان، تغييرات گسترده در ساختار سياسي كشور ايجاد خواهد شد و نظام به سوي اقتدارگرايي بيشتر سوق داده مي‌شود. تحليلگران مي‌گويند هدف نهايي اردوغان، گذر به نظام رياستي به جاي نظام پارلماني فعلي است، ولي اين امر نياز به زمان بيشتر و تغيير قانون اساسي تركيه دارد. در صورتي كه اردوغان در انتخابات پيروز شود، قدرت را براي پنج سال ديگر در دست خواهد داشت. وي در چارچوب طرح طولاني مدت خود، اخيراً براي رهبري كشور تا 2023 صحبت كرده كه همزمان با يكصدمين سالگرد تأسيس جمهوري نوين تركيه است. بزرگترين خواستۀ اردوغان اين است كه در اين كشور يك قانون اساسي نوين، مدني، پيشرفته و دموكراتيك بر پايه نظام رياستي تدوين گردد. تلاش اردوغان براي تغيير قانون ساختار نظام سياسي اين كشور از پارلماني به رياستي در سال 2011 نيز نمونه بارزي از اقدامات وي براي تغيير ساختار در تركيه به شمار مي‌رود. تحليلگران سياسي بر اين باورند كه اگر اردوغان رئيس‌جمهور تركيه شود به دنبال گسترش اختيارات رئيس‌جمهور خواهد بود. اردوغان به دنبال تغيير قانون اساسي براي سلطه بيشتر دولت و رئيس‌جمهور است، امري كه او تاكنون نتوانسته است حمايت پارلمان را جلب كند ولي اردوغان بار ديگر تلاش مي‌كند تا اين امر محقق شود و وكلاي او در حال زمينه‌سازي براي قدرتمندسازي اردوغان پس از رسيدن به رياست جمهوري هستند. كارشناسان سياسي معتقدند هر چه به زمان برگزاري انتخابات رياست جمهوري در تركيه نزديك مي‌شود، تلاش حزب حاكم عدالت و توسعه براي تغيير نظام سياسي اين كشور براي افزايش قدرت رئيس‌جمهوري آينده اين كشور تشديد مي‌شود. جاه‌طلبي اردوغان در مقام رياست جمهوري در كنار انتقاد از قدرت‌طلبي وي و نيز كنترل بيشتر رسانه‌ها و دادگستري، او را به «ولاديمير پوتين» رئيس‌جمهور روسيه شبيه كرده است كه براي در قدرت ماندن قانون اساسي را تغيير داده است. اردوغان كه سومين دوره نخست‌وزيري خود را گذرانده است حق نخست‌وزيري براي چهارمين دوره را ندارد. به همين خاطر، سعي دارد تا با رياست جمهوري قدرت خود را در پست ديگري ادامه دهد.
جايگاه نخست‌وزيري پس از اردوغان
اكنون جايگاه نخست‌وزير تركيه پس از اردوغان نيز يكي از موضوعاتي است كه رهبران حزب عدالت و توسعه با آن مواجه هستند. برخي ناظران مي‌گويند عبدالله گل، رئيس‌جمهور كنوني تركيه پست نخست‌وزيري را در دست خواهد گرفت و عده‌اي نيز از احمد داود اوغلو وزير خارجه ياد مي‌كنند. ادامه پست نخست‌وزيري درحالي امكان‌پذير خواهد بود كه نظام سياسي تركيه به نظام رياستي تغيير پيدا نكند. اما در گمانه‌زني درباره نخست‌وزير آتي تركيه بايد بيش از هر چيز اين نكته را مد نظر داشت كه هر كس به اين سمت انتخاب شود، اردوغان هنوز هم در قامت رئيس‌جمهور نفوذ و تأثيرگذاري بسياري در عرصه داخلي و خارجي كشور خواهد داشت. وي خود را آماده كرده است كه تا 10 سال ديگر به عنوان مرد اول تركيه مطرح باشد و با توجه به وضعيت كنوني تركيه يعني تداوم موفقيت‌هاي انتخاباتي و نيز ناتواني احزاب مخالف در ارائه نامزدهاي قوي، مي‌توان حدس زد كه در اجراي اين برنامه نيز موفق خواهد بود.
اردوغان به دنبال حمايت كردها
اردوغان اگر بخواهد رهبر بلامنازع ميدان قدرت باشد بايد نظر كردها و آراي آنها را كسب كند. جمعيت 20 ميليوني كردها مي‌تواند تأثير مهمي بر روند انتخابات و پيروزي اردوغان داشته باشد. اردوغان براي كسب بيش از 50 درصد آرا در دور اول انتخابات رياست جمهوري نياز به آراي كردها دارد و تلاش‌هاي اخير وي در ارتباط با اقليم كردستان عراق و روند مذاكرات صلح با عبدالله اوج آلان رهبر زنداني پ. ك. ك نيز در راستاي اين سياست است. اردوغان در واقع با تكرار عبارت «روند صلح با كردها» همواره قصد داشته آنها را به اين باور برساند كه حزب عدالت و توسعه براي كردها حقوق بيشتري قائل خواهد شد. اردوغان مي‌داند كه بدون كمك كردها نخواهد توانست در دور اول انتخابات پيروز شود و در صورت حمايت كردها از صلاح‌الدين دميرتاش همه برنامه‌هاي وي براي پيروزي در همان دور اول به شكست خواهد انجاميد. اين درحالي است كه كانديداي كردها براي انتخابات رياست جمهوري تنها به صورت رسمي از سوي حزب كوچك و چپگراي كرد به صحنه انتخابات وارد مي‌شود و اين حزب تنها آراي كردهاي ساكن شهرهاي بزرگ را دارد و ديگر احزاب قديمي‌تر و بزرگتر كرد به دميرتاش نظر مثبتي ندارند. با اين حال برخي از كارشناسان امور تركيه بر اين باورند كه دميرتاش پتانسيل جذب آراي همه كردهاي تركيه را دارد و مي‌تواند چهره يك كانديداي قدرتمند را به نمايش گذاشته و حتي پس از انتخابات نيز جايگاه كردها در مذاكرات صلح با آنكارا را تقويت كند.
به نظر مي‌رسد، اردوغان در انتخابات رياست جمهوري پيروز خواهد شد اما اين پيروزي چندان هم آسان نخواهد بود. زيرا در يك سال گذشته حوادث تركيه نشان داد تا چه ميزان تركيه مستعد بحران‌هاي داخلي است و در صورتي كه نقص و ضعف‌هاي داخلي جبران نشود، مي‌تواند اين كشور را همچون ديگ جوشاني منفجر كند. اكنون چالش ديگري نيز پيش روي اردوغان است، و آن مقابله با نفوذ طرفداران فتح‌الله گولن در ساختار ارتش و دولت است كه مي‌تواند آينده سياسي اردوغان را با چالش جدي مواجه كند. همچنين چالش‌هاي اخير داخلي نقش او را به عنوان رهبري بين‌المللي ضعيف كرده است. اكنون اردوغان و حلقه نزديكش درگير پرونده فساد مالي هستند كه وي آن را توطئه خارجي مي‌داند كه آينده سياسي وي را با چالشي بزرگ مواجه كرده است.
