جوان آنلاین: رئیس‌جمهور روسیه دیروز قانون معاهده مشارکت جامع راهبردی با ایران را به طور رسمی امضا و ابلاغ کرد. این اقدام که نشانه‌ای از تعمیق بی‌سابقه همکاری‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی میان تهران و مسکو تلقی می‌شود، در بحبوحه تحولات حساس بین‌المللی انجام شده و می‌تواند موازنه‌های قدرت در منطقه و حتی فراتر از آن را تحت تأثیر قرار دهد.
در تحولی مهم در عرصه ژئوپلیتیک، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه روز دوشنبه به طور رسمی توافق جامع مشارکت راهبردی با ایران را امضا کرد؛ اقدامی که فصل جدیدی را در روابط دو کشور رقم می‌زند. این توافق جامع که پیش‌تر به تصویب دومای روسیه رسیده بود، می‌تواند چارچوبی پایدار برای گسترش همکاری‌های دوجانبه در حوزه‌های مختلف ایجاد کند. پیمان مشارکت راهبردی جامع میان دو کشور در تاریخ ۱۷ ژانویه توسط پوتین و مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران در مسکو به امضا رسید.
این سند قرار است جایگزین معاهده فعلی مبانی روابط و اصول همکاری بین روسیه و ایران شود که در سال ۲۰۰۱ امضا شد. کار روی توافقنامه جدید از سال ۲۰۲۲ آغاز شد و در ژوئن سال گذشته مشخص شد که طرفین بر سر متن آن توافق کرده‌اند.
این سند منعکس‌کننده گسترش روابط دوجانبه میان تهران و مسکو به سطح جدیدی است. این سند راهبردی، همکاری‌های اقتصادی، انرژی، فناوری و بانکی را گسترش می‌دهد و زمینه افزایش هماهنگی‌های نظامی و امنیتی را فراهم می‌کند. علاوه بر این، پروژه‌های مشترک زیرساختی و سرمایه‌گذاری در حوزه نفت و گاز را در اولویت قرار می‌دهد. امضای این توافق چند روز پس از آن انجام شد که رهبر انقلاب نامه‌ای به پوتین ارسال کردند که در آن درباره همکاری در برخی حوزه‌ها اشاره شده بود و به نظر می‌رسد محتوای این نامه نقش کلیدی در تسریع نهایی شدن توافق راهبردی داشته است.
ایران و روسیه در سال‌های اخیر، به ویژه پس از تشدید فشار‌های غرب، به‌طور فزاینده‌ای به سوی تقویت همکاری‌های راهبردی حرکت کرده‌اند. تشدید تحریم‌های امریکا علیه هر دو کشور، بحران اوکراین و تحولات خاورمیانه موجب شده که نیاز به ائتلاف‌های شرقی برای هر دو بازیگر حیاتی‌تر از گذشته شود. معاهده جدید، چارچوبی رسمی و چندجانبه برای این همکاری‌ها ایجاد کرده و روابط دوجانبه را وارد مرحله‌ای متفاوت از گذشته کرده است.
بنابراین، از نظر اقتصادی، انتظار می‌رود که این مشارکت استراتژیک افزایش تجارت و سرمایه‌گذاری بین روسیه و ایران را تسهیل کند. با این معاهده، هر دو کشور قصد دارند سازوکار‌های بانکی و مالی مستقلی ایجاد کنند تا از سامانه‌های غربی مانند سوئیفت بی‌نیاز شوند و مبادلات را با ارز‌های محلی یا سیستم‌های جایگزین انجام دهند. این اقدام با هدف محافظت از اقتصاد‌های دو کشور در برابر تحریم‌ها و کاهش وابستگی به دلار صورت می‌گیرد که مقدمات آن از دو سال پیش شروع شده است.
همچنین، این معاهده نشانه‌ای از اراده دو طرف برای تبدیل همکاری‌های تاکتیکی گذشته به یک شراکت راهبردی بلندمدت است که منافع مشترک اقتصادی و ژئوپلیتیکی را تأمین می‌کند. این شراکت، مواضع مسکو و تهران را در برابر سیاست‌های غرب هماهنگ‌تر می‌کند. دو طرف توافق کرده‌اند که در مجامع بین‌المللی مانند سازمان ملل، بریکس و سازمان همکاری شانگهای همکاری‌های خود را افزایش دهند. بنابراین، از نگاه تحلیلگران غربی، «این اتحاد تازه می‌تواند معادلات تحریمی و امنیتی علیه ایران و روسیه را پیچیده‌تر کرده و ابزار‌های بازدارندگی امریکا و متحدانش را تضعیف کند.»
افزایش قدرت مانور ایران در برابر امریکا
امضای این توافق در بحبوحه برگزاری مذاکرات ایران و امریکا برای رسیدن به توافق بر سر برنامه هسته‌ای، قدرت مانور ایران در برابر امریکا را افزایش داده و می‌تواند تهران را در مذاکرات پیش رو در موقعیت قوی‌تری قرار دهد. از این رو، ایران با همسویی نزدیک‌تر با روسیه این پیام را می‌دهد که منزوی نیست و متحدان قدرتمندی دارد که مایلند در کنار آن بایستند. روسیه اخیراً پیشنهاد کرده که در صورت توافق تهران و واشینگتن می‌تواند نقش ضمانت اجرای توافق را برعهده بگیرد و بیانگر این است که مسکو از تأمین منافع ملی ایران حمایت می‌کند که در سال‌های گذشته به خاطر بدعهدی‌های غرب نادیده گرفته شده بود.
از سوی دیگر، یکی از بند‌های کلیدی معاهده، گسترش همکاری‌های دفاعی است و این به معنای احتمال رزمایش‌های مشترک، فروش تجهیزات پیشرفته‌تر به ایران و هماهنگی اطلاعاتی گسترده‌تر خواهد بود و پیام آشکار به امریکا و اسرائیل است که قبل از هرگونه اقدام نسنجیده علیه تمامیت ارضی ایران همه جوانب آن را در نظر بگیرند.
در مجموع، این توافق روابط ایران و روسیه را در زمینه‌های اقتصادی، سیاسی و نظامی تعمیق می‌بخشد و به هر دو کشور یک پشتوانه استراتژیک در شرایط پرالتهاب جهانی می‌دهد. امضای معاهده جامع راهبردی ایران و روسیه، در آستانه مذاکرات حساس با امریکا، یک حرکت حساب‌شده ژئوپلیتیک است که نه تنها روابط دوجانبه را مستحکم‌تر می‌کند، بلکه توازن قدرت را در منطقه نیز دستخوش تغییرات جدید خواهد کرد. این توافق بخشی از روند نظم نوین چندقطبی است که روسیه و ایران را به عنوان بازیگرانی مستقل از سلطه غرب معرفی می‌کند که در آن اتحاد‌های سنتی در حال بازتعریف و ائتلاف‌های جدید در پاسخ به چالش‌ها و آرزو‌های مشترک در حال ظهور هستند.
