جوان آنلاین: دنیای پیچیده و متغیر اقتصاد جهانی در کنار تسلط یک‌جانبه دلار امریکا بر نظام مالی بین‌المللی، همواره مورد انتقاد بوده است. وابستگی بیش از حد به دلار، بسیاری از کشورها را در برابر نوسانات اقتصادی و تحریم‌ها آسیب‌پذیر کرده است. در این راستا، ظهور سیستم پرداخت بین‌المللی بریکس پی، به‌عنوان یک ابتکار عمل نوآورانه از سوی کشور‌های گروه بریکس، تحولی شگرف در عرصه اقتصاد جهانی رقم زده است. بریکس‌پی، سیستمی است که با حذف تبدیل ارز، تراکنش‌های مالی بین کشور‌های عضو بریکس را ساده می‌کند. بریکس‌پی، سیستم پیام‌رسان پرداخت غیرمتمرکز و مستقل است که از سوی کشور‌های عضو بریکس، درحال توسعه و قابل مقایسه با سوئیفت اروپاست. این سیستم مالی با کاهش وابستگی به سیستم‌های پرداخت غربی و ایجاد یک نظام مالی چند قطبی‌تر، گام مهمی در جهت تحقق این هدف برداشته است. بریکس‌پی با ارائه مزایایی همچون کاهش هزینه‌های تراکنش، افزایش سرعت انتقال پول و کاهش ریسک تحریم‌ها، به‌عنوان یک جایگزین جذاب برای بسیاری از کشورها، از جمله کشور‌های درحال توسعه، مطرح شده است. راه‌اندازی بریکس‌پی، نه‌تن‌ها به‌عنوان یک سیستم پرداخت جدید، بلکه به‌عنوان آغازگر یک‌روند بزرگ‌تر به نام دلارزدایی شناخته می‌شود. در این یادداشت، به بررسی ابعاد مختلف بریکس‌پی و نقش آن در آغاز روند دلارزدایی و حذف سوئیفت پرداخته خواهد شد.
چرا دلارزدایی؟
برای از بین بردن تأثیر ایالات متحده و اروپا بر اقتصاد‌های بریکس، ایجاد یک فضای پرداخت مشترک ضروری است. این سیستم گامی مهم در جهت دلارزدایی در کشور‌های این بلوک است. دلارزدایی به وضعیتی اشاره دارد که کشورها بنا به دلایلی اقدام به حذف دلار به‌عنوان ارز اصلی در اقتصاد خود می‌کنند.
سلاح‌سازی از دلار در چند دهه گذشته از جمله مهم‌ترین عواملی است که کشورها را مجبور کرده به دنبال یافتن راهی برای رهایی از عواقب تحریم‌های دلاری احتمالی در آینده باشند. این موضوع، جدا از منافع اقتصادی، از یک سو مانع از اشراف اطلاعاتی امریکا بر مبادلات مالی کشور‌های به کار برنده دلار می‌شود و از سوی دیگر، از فشار برای تحریم پولی و بانکی کشور‌های متخاصم با امریکا جلوگیری می‌کند. تسلط یک‌جانبه دلار بر اقتصاد جهانی، انتقادات بسیاری را برانگیخته است. برخی از دلایل اصلی که کشور‌های مختلف به دنبال دلارزدایی هستند این است که امریکا از دلار به‌عنوان ابزاری برای اعمال تحریم علیه کشور‌های مخالف استفاده می‌کند که این امر، استقلال اقتصادی سایر کشورها را محدود می‌کند. همچنین وابستگی بیش از حد به دلار، اقتصاد‌های دیگر را در برابر نوسانات نرخ ارز و سیاست‌های پولی امریکا آسیب‌پذیر می‌کند؛ بنابراین کشورها در صدد حذف سایه دلار برای جلوگیری از نوسانات اقتصادی کشورشان هستند.
بریکس‌پی، تهدیدی جدی برای سلطه دلار
در سال‌های اخیر، بحث دلارزدایی و کاهش وابستگی اقتصاد جهانی به دلار امریکا به عنوان ارز ذخیره جهانی، به یکی از مهم‌ترین مباحث اقتصادی تبدیل شده است. گروه بریکس با ایجاد سیستم پرداخت بریکس‌پی، گامی مهم در این مسیر برداشته برای به چالش کشیدن سلطه دلار پرداخته است. بریکس‌پی، قابلیت همکاری بین سیستم‌های پرداخت مختلف در کشور‌های عضو را تضمین می‌کند و کاربران می‌توانند بدون نیاز به واسطه‌های متعدد، تراکنش‌های برون‌مرزی انجام دهند. این امر به بریکس‌پی اجازه می‌دهد تا اتکای خود به سیستم‌های سنتی را کاهش دهد و هزینه‌های تراکنش را به حداقل برساند. برای از بین بردن تأثیر ایالات‌متحده و اروپا بر اقتصاد‌های بریکس، ایجاد یک فضای پرداخت مشترک ضروری است. این سیستم گامی مهم در جهت دلارزدایی در کشور‌های این بلوک است. یکی از ویژگی‌های کلیدی این پلتفرم، پایبندی آن به چارچوب‌های قانونی و نظارتی کشور‌های عضو بوده و راه‌اندازی آن، معاملات سریع و کم‌هزینه را امکان‌پذیر می‌کند که می‌تواند تجارت و سرمایه‌گذاری را باتوجه به گستره آن در بین کشور‌های بریکس افزایش دهد. بد نیست بدانیم ۲۰درصد تجارت جهانی، یک‌سوم خاک دنیا، ۳ میلیارد نفر از جمعیت دنیا، ۳۹/۳درصد تولید صنعتی و ۳۰درصد تولید ناخالص جهان را کشور‌های عضو بریکس به خود اختصاص داده‌اند.
گذار از سوئیفت و فرصت‌های بریکس‌پی برای ایران
اهداف اصلی بلوک اقتصادی بریکس، تلاش برای محدودکردن سوئیفت (جامعه جهانی ارتباطات مالی بین‌بانکی) است که پشتوانه آن غرب است. سوئیفت رویکردی متعارف در دنیا برای تسویه تعهدات بین کشورها از طریق خزانه‌داری امریکاست و بریکس‌پی، نحوه تسویه تعهداتی است که می‌تواند در آینده جایگزین سوئیفت شود و سیطره دلار در اقتصاد دنیا را به کمترین حد خودش برساند. این امر برای کشور ما بسیار حائز اهمیت است. اقتصاد ایران در سال‌های اخیر به دنبال سهیم‌شدن بخش‌های غیر نفتی در تولید ناخالص داخلی خود بوده است. از این رو عضویت ایران در بریکس‌پی، امکان دسترسی به بازار پررونق ۴۵درصدی جهان را می‌دهد. همچنین بریکس‌پی، با تسهیل مراودات مالی، راه‌حل‌هایی را برای سرمایه‌گذاری در بخش‌های عظیم از پتانسیل‌های کشور ایران از سوی اعضای بریکس را می‌دهد که پیامد‌هایی همچون توسعه زیر ساخت‌ها و تبادل تکنولوژی را به دنبال دارد. واردشدن ریال ایران به چرخه مبادلات مالی با کشور‌های دیگر به‌ویژه چین و هند، می‌تواند تا حد زیادی به سود قدرت ارز ملی کشور تمام شود. زیرا اساساً یکی از دلایل ریزش ارزش ریال در برابر ارز‌های خارجی، مبادله نکردن آن در محیط بین‌المللی با ارز‌های دیگر است. در همین راستا راه‌اندازی بریکس‌پی، نقطه عطفی در حضور ایران با پتانسیل‌های عظیم خود در عرصه جهانی خواهد بود.
باتوجه‌به مطالب گفته شده، بریکس‌پی، به‌عنوان یک ابتکار عمل نوآورانه، پتانسیل ایجاد تحولات شگرفی در نظام مالی جهانی را دارد. با وجود مزایای که در این سیستم وجود دارد، با برنامه‌ریزی دقیق و همکاری بین‌المللی، می‌توان به‌تدریج از تسویه ارزی بر پایه دلار به ارز‌های دیگر با استفاده از بریکس‌پی گذار کرد. این گذار نه تنها به کاهش وابستگی به دلار و ایجاد یک نظام مالی عادلانه‌تر کمک می‌کند، بلکه به تقویت همکاری‌های اقتصادی بین‌المللی و رشد اقتصادی کشور‌های عضو بریکس نیز منجر خواهد شد. این ابزار مالی نقطه مقابلی در برابر سوئیفت به شمار می‌رود تا از فشار‌ها و سوءاستفاده کشور‌های غربی از جمله استفاده از تحریم جلوگیری کند. راه‌اندازی بریکس‌پی، پیامد‌های مثبتی از جهت دارا بودن پتانسیل‌های سرمایه‌گذاری بر اقتصاد ایران دارد و می‌تواند به رونق تبادلات تجاری ایران با کشور‌های عضو در این سازمان منجر شود و امکان سرمایه‌گذاری و تبادل فناوری را برای کشورمان فراهم آورد.
* پژوهشگر اقتصادی
