با گسترش اختلافات بين روسيه و غرب، مقامات مسكو به اين جمع‌بندي رسيده‌اند كه دشمني و خصومت غربي‌ها عليه روسيه نه پديده‌اي زودگذر بلكه به‌مثابه رويكردي مستمر و پايدار از جانب ناتو و امريكا عليه روسيه دنبال مي‌شود. طبيعتاً در چنين شرايطي روسيه نيز به عنوان اقدامي واكنشي تلاش مي‌كند راهبرد امنيت ملي خود را متناسب با نوع، ماهيت و شدت تهديدات به روز كند. به اين ترتيب روسيه همچنان كه در دكترين نظامي جديد خود نيز بر آن تأكيد كرده، ناتو را به عنوان يك تهديد اصلي تلقي كرده و متناسب با چنين تصوري، اقدامات دفاعي لازم را به ويژه در صحنه اروپاي شرقي، درياي سياه و مرزهاي غربي خود سامان داده است. تغيير ماهيت تهديدات در اروپا به ويژه با تحولات اوكراين باعث شد مسكو در اواخر سال 2014 اعلام نمايد كه در دكترين دفاعي خود تغييراتي را صورت مي‌دهد. آخرين دكترين نظامي روسيه در سال 2010 بازبيني شد و به تصويب رسيده بود. در چارچوب دكترين جديد استقرار ساختارهاي نظامي كشورهاي عضو ناتو در اطراف روسيه از طريق سياست گسترش ناتو به سمت شرق همچنان يكي از تهديدات خارجي بالقوه براي روسيه محسوب مي‌شود اما نكته مهم اين است كه مسكو همگام با تدوين و اجراي دكترين نظامي جديد خود، دكترين دريايي نويني را نيز اعلام كرده كه دقيقاً همراستا با تهديدات مطروحه در دكترين نظامي و راهكارهاي پيشنهادي، تلاش مي‌كند در صحنه دريايي نيز تدابير و اقدامات مناسب در راستاي مقابله با تهديدات و دستيابي به اهداف مورد نظر را دنبال نمايد.
تأييد پوتين
ولاديمير پوتين رئيس‌جمهور روسيه دكترين دريايي جديد روسيه را تأييد كرد كه بر اساس آن حضور ناوگان نظامي روسيه به ويژه در اقيانوس اطلس و اقيانوس منجمد شمالي تقويت مي‌شود. پوتين روز يك‌شنبه 4مرداد در نشستي با حضور جمعي از مقام‌هاي ارشد روس از جمله دميتري راگوزين معاون امور دفاعي نخست‌وزير روسيه و فرماندهان نيروي دريايي روسيه كه به مناسبت روز نيروي دريايي روسيه برگزار شد، با اشاره به دكترين دريايي جديد روسيه خاطرنشان كرد: هدف اصلي اين سند تأمين شرايط لازم به‌منظور اجراي سياست مستمر و مؤثر دريايي روسيه براي دفاع از منافع آن است. وي گفت: دكترين دريايي جديد روسيه تأييد شده است و اين رويداد مهمي براي ناوگان نظامي روسيه وتوسعه كشتي‌سازي دركشور است، زيرا سفارش‌دهنده ناوهاي جنگي روسي كه در حال حاضر وزارت دفاع روسيه است نيازهاي خود را مشخص مي‌كند و صنايع كشتي‌سازي بايد براساس اين اهداف اقدام كند. دميتري راگوزين معاون نخست‌وزير روسيه هم در نشست بررسي مسائل ناوگان نظامي روسيه تأكيد كرد دكترين دريايي جديد روسيه، سند نظام بخش و كليدي در سياستگذاري دريايي ملي روسيه است. وي افزود: در تنظيم اين سند مقام‌هاي دريايي در كابينه دولت روسيه شركت داشتند و فرماندهان نيروي دريايي در اين امر مهم نقش پيشرو را برعهده داشتند. به گفته راگوزين، در تنظيم دكترين دريايي روسيه 15 سازمان فدرال شركت كردند.
محورهاي اصلي
دكترين دريايي قبلي روسيه در سال 2001 تدوين شده بود و دكترين جديد با توجه به تحولات بين‌المللي تدوين شده است. در دكترين دريايي جديد روسيه چهار محور اصلي مشخص شده كه شامل اقدامات نظامي دريايي، حمل و نقل دريايي، علوم دريايي و اكتشاف منابع طبيعي دريايي است. بر اساس اين دكترين به حضور روسيه در اقيانوس‌هاي اطلس، آرام و هند، درياي خزر، شمالگان و جنوبگان توجه خواهد شد. به نظر مي‌رسد تدوين و اعلام دكترين جديد دريايي روسيه در راستاي ديگر اقدامات مسكو در زمينه اصلاح دكترين نظامي اين كشور و نيز با توجه به تغييرات اساسي در اوضاع و شرايط منطقه‌اي و بين‌المللي صورت گرفته است. اين مسئله به ويژه با تغيير در ماهيت روابط روسيه با غرب به‌دليل بروز بحران اوكراين از يكسو و نيز تغييرات اخير در محيط امنيتي روسيه به ويژه در شمالگان از سويي ديگر اهميت يافته است.
بحران اوكراين و دكترين جديد
بحران اوكراين باعث تقويت حضور دريايي ناتو در درياي سياه، درياي بالتيك و نيز درياي مديترانه شده و بدين ترتيب از ديدگاه استراتژيست‌هاي روسي اكنون تهديدات دريايي از سوي بلوك غرب به ويژه در درياي‌هاي پيراموني روسيه در مرزهاي غربي اين كشور افزايش يافته است. به همين دليل در دكترين دريايي جديد روسيه بر تقويت حضور در درياي مديترانه و اقيانوس اطلس تأكيد شده كه اين نشانه واضحي در زمينه تقويت حضور و افزايش آمادگي دريايي روسيه براي مقابله با تهديدات ناتو و به ويژه امريكا محسوب مي‌شود. در واقع اقدامات اخير ناتو در شرق اروپا مانند تشكيل نيروهاي واكنش سريع براي اين منطقه و افزايش قابل توجه رزمايش‌ها و نيز قصد برپايي پايگاه‌هاي نظامي در كشورهاي اروپاي شرقي و افزايش قابل توجه حضور نظامي در درياي سياه شكي براي روسيه باقي نگذاشته كه ناتو با توجه به تحولات امنيتي اخير، استراتژي نظامي خود را در قبال اروپاي شرقي تغيير داده و بار ديگر اين منطقه را در مركز توجه خود قرار داده است. در عين حال بدعهدي ناتو و زير پا گذاشتن توافقنامه 1997 در زمينه عدم استقرار دائمي نيروهاي نظامي در شرق اروپا باعث شده تا روسيه نيز حضور فعال نظامي در مرزهاي غربي خود و در مجاورت كشورهاي اروپاي شرقي مانند لهستان و جمهوري‌هاي بالتيك و همچنين در درياي سياه، درياي بالتيك و درياي مديترانه را سرلوحه اقدامات نظامي خود قرار دهد. اكنون ناوگان درياي سياه روسيه براي حفظ اقتدار دريايي روسيه در اين منطقه حساس از اهميت افزون‌تري برخوردار شده است. در عين حال ناوگان درياي سياه براي عمليات در آب‌هاي بين‌المللي نيازمند حفظ پايگاه دريايي طرطوس (متعلق به سوريه) در مديترانه است. همچنين با توجه به تأكيد مقامات كرملين بر تقويت ناوگان درياي سياه، مسلماً پايگاه دريايي طرطوس از اهميت افزون‌تري برخوردار خواهد شد. كما اينكه ولاديمير پوتين اعلام كرده كه تقويت ناوگان دريايي در درياي سياه يكي از اولويت‌هاي مسكو است. پوتين در سخناني به مناسبت روز نيروي دريايي روسيه در سوروديوينسك گفت: يكي از اولويت‌هاي خاص ما تقويت قواي رزمي ناوگان دريايي روسيه در درياي سياه است و بر اساس اين اولويت، ناوها نوسازي شده و زيرساخت‌هاي نظامي و اجتماعي جديد ايجاد خواهد شد.
شمالگان و دكترين جديد
اما درباره تقويت حضور دريايي روسيه در شمالگان نيز اين مسئله در پرتو افزايش رقابت‌ها بين روسيه و همسايگان غربي آن در اين منطقه استراتژيك معنا پيدا مي‌كند. طبق برآوردها يك چهارم منابع نفتي و گازي جهان در بستر اقيانوس منجمد شمالي قرار دارد و روسيه محدوده‌اي برابر با 20 درصد شمالگان را متعلق به خود مي‌داند اما كشورهاي غربي مجاور شمالگان به ويژه امريكا با اين ادعاي روسيه به شدت مخالفند و با اقدامات مختلف به ويژه برگزاري رزمايش‌هاي مشترك و يا انفرادي سعي دارند حضور خود را در اين منطقه راهبردي از نظر ذخاير انرژي رسميت ببخشند. برخي از اين كشورها از جمله كانادا ادعاي مالكيت بخشي از شمالگان را در سازمان ملل مطرح ساخته و بقيه كشورهاي غربي كه در حاشيه شمالگان هستند نيز اقدام به حضور نظامي و انجام رزمايش‌ها در اين منطقه استراتژيك كرده‌اند. بدين ترتيب از يكسو غرب در قالب ناتو درصدد گسترش حضور نظامي خود در اين منطقه استراتژيك از جمله با برگزاري رزمايش‌هاست و از سوي ديگر روسيه اقدامات نماديني مانند تشكيل دو تيپ رزمي ويژه عمليات در شمالگان و نيز استقرار دائمي يگان‌هاي دريايي خود در اين منطقه صورت داده است. بدين ترتيب اهميت روز افزون شمالگان باعث تشديد رقابت‌ها براي مالكيت آن شده و پيش‌بيني مي‌شود در سال‌هاي آينده مناقشه بر سر منابع اين منطقه و استفاده از آنها به چالشي بزرگ بين روسيه و ناتو به ويژه روسيه و امريكا تبديل شود. بدين ترتيب بايد انتظار داشت كه مواجهه روسيه و ناتو كه اكنون در شرق اروپا جنبه عملي به خود گرفته، به تدريج در شمالگان نيز تحقق يابد. در اين صورت روس‌ها كه بارها بر منافع حياتي خود در اين منطقه استراتژيك تأكيد ورزيده‌اند، در مقابل كشورهاي غربي عضو ناتو كه بر مناطقي از شمالگان ادعاي ارضي دارند صف‌آرايي خواهند كرد و حوزه‌هاي درگيري روسيه و ناتو مناطق گسترده‌تري را در بر خواهد گرفت. اعلام افزايش حضور نيروي دريايي روسيه در شمالگان در چارچوب دكترين دريايي جديد اين كشور در واقع به منزله هشداري جدي به غربي‌هاست كه مسكو حاضر به عقب‌نشيني از موضع خود درباره مالكيت بخش قابل توجهي از شمالگان نيست و در اين زمينه حتي آماده استفاده از نيروي نظامي براي حفظ منافع حياتي خود است.
