جوان آنلاین: بزرگ‌ترین زنجیره انسانی به طول ۸۰ کیلومتر روزهاست شکل گرفته است؛ زنجیره‌ای که مثال آن دیده نشده است و هر ساله به رغم سرما یا گرمای طاقت‌فرسای کشور عراق کمتر نمی‌شود. آنچه این سفر را متمایز از سایر سفر‌ها می‌کند، همین مسیر خاصی است که چند روز به طول می‌انجامد و جلوه‌هایی از برترین خصلت‌های انسانی در آن به نمایش گذاشته می‌شود. از ایثار، فداکاری و ازخودگذشتگی گرفته تا صبر و بردباری و انفاق که همه و همه در نهایت از تک‌تک زائران انسانی برتر خلق می‌کند که البته ملاک این برتری حفظ آن در طول یک سال است. «جوان» در گفتگو با کارشناسان جلوه‌های روزمرگی زائران در این سفر را مورد بررسی قرار داده است.
حجت‌الاسلام یاسر رضایی، عضو هیئت اندیشه‌ورزان فعالان اربعین و پژوهشگر سند ملی اربعین در گفتگو با «جوان» می‌گوید: محبت اباعبدالله‌الحسین (ع) و فرهنگی که امروز می‌بینیم به معنای تجدید بیعت با آرمان‌های حسینی جانمایه حرکت عمومی است و بقیه مسائل مواضعی است که در کنار آن وجود دارد.
به اعتقاد وی، حرکت اربعین جلوه گذشت است، او درباره این جمله خود توضیح داد: جلوه‌های این گذشت باعث می‌شود افراد برای ورود به این زیست‌بوم علاقه‌مند شوند و سختی را به جان بخرند و جلوه‌های کمیاب روزمره مثل ایثار و فداکاری را با چشم ببینند.
رضایی با بیان اینکه خصلت‌هایی که امروز در اربعین شاهد هستیم، کمیاب شده است، به اثرات پیاده‌روی در افراد اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: ارتباط صحیح با امام، یک گمشده است و تجربه ما یک تجربه معنوی بوده که مردم را با امام نزدیک‌تر خواهد کرد و حس و حالی خوبی در افراد ایجاد می‌کند، هر چند از سختی‌ها ناراضی هستند، اما از لذت آن نمی‌گذرند و این همان اثر ویژه اربعین است که از لایه ارتباط امام با امت نشئت می‌گیرد، در کنار آن تأثیرات تربیتی ویژه‌ای هم در فضای اربعین وجود دارد. ما در فضای اربعین یاد می‌گیریم برای رسیدن به موفقیت باید صبر کنیم و در نهایت از جایگاه و حقی که برای خود قائل هستیم کوتاه بیاییم. افراد در هر درجه‌ای باشند تشخص خود را کنار می‌گذارند، مثل یک ریشه به سمت نور می‌روند. زندگی بدون منیت تجربه اصلی و برگزیده اربعین است و منها کنار می‌رود؛ موضوعی که همواره در زندگی سخت کسب و حتی سخت دیده می‌شود. روحیه‌ای که افراد سختی می‌کشند موجب تعالی و خودسازی می‌شود و حرکت به سمت موفقیت است.
وی بیان می‌کند: افراد در این ۱۰ روز سختی‌های مختلف می‌کشند و وارد فضایی می‌شوند که کاملاً بدون برنامه پیش می‌رود و حال خاصی از زندگی تجربه می‌شود. ما در هر سفری برنامه داریم، حتی برای غذا خوردن یا عمدتاً اینگونه است، در حالی که دستاورد اربعین همین غیرقابل پیش‌بینی‌بودن مسائل و سختی‌هایی است که به دنبال آن وجود دارد. افراد وقتی در فضای اربعین حضور پیدا می‌کنند، با پایان آن اربعین را تمام‌شده می‌بینند، در حالی که زیست‌بوم اربعینی ادامه دارد. نفس اربعین با همه ویژگی‌ها یک بعد و امتداددادن به آن از سوی حاکمیت یک بعد دیگر است. باید تمهیداتی فراهم شود که زمینه و فضای لازم برای آن فراهم شود. ما نمی‌توانیم صرفاً انتظار داشته باشیم مردم خودشان امتداد اربعین باشند.
عضو هیئت اندیشه‌ورزان فعالان اربعین و پژوهشگر سند ملی اربعین یادآور می‌شود: آنچه به ما برای حفظ داشته‌ها کمک می‌کند، خودآگاهی است. خودآگاهی به ما کمک می‌کند در فضای غیبت مسیر درست را انتخاب کنیم و دچار غفلت نشویم و اراده حفظ ویژگی‌ها و خصلت‌های اربعین را داشته باشیم.
حجت‌الاسلام رضایی به نکته‌ای در این زمینه اشاره کرد که نیازمند بازطراحی‌های فرهنگی بود و درباره آن گفت: زمانی برای زیارت اربعین چاوشی‌خوانی و بر اساس آداب و رسوم حرکت می‌کردند که فرد خودش را کربلایی می‌دانست و همان باعث می‌شد ویژگی‌ها را حفظ و مراقبت داشته باشد. این ویژگی‌ها فراموش شده و سبک زندگی‌ها تغییر کرده است، بنابراین ما نیازمند طراحی‌هایی جدید برای حفظ خصلت‌ها هستیم.
وی در مورد حضور خانم‌ها و کودکان هم توصیه کرد: بستر آسایش باید برای حضور این دو قشر فراهم شود کمااینکه اثر تربیتی حضور کودکان و زنان بسیار زیاد است به شرط آنکه مادران و خانواده‌ها برای فرزندان خود برنامه داشته باشند و با توضیحات کامل و ایجاد انگیزه آنها را علاقه‌مند به واقعه اربعین کنند.
رضایی ادامه داد: اربعین تفرج و سفر ارزان‌قیمت تفریحی نیست. محور حرکت شیعه به سمت فرج است. امام‌زمان (عج) برای فراگیری عدالت حاضر خواهند شد. باید مراقب بود که نوع سفر و غفلت‌های سفر اربعین باعث نشود ملاک غلط در نظر زائران اربعینی قرار گیرد. اربعین میعادگاه شیعیان و آزادگان عالم برای بیعت با امام مظلوم و شهید است تا از حق امامت درست دفاع و برای ظهور زمینه‌سازی کنند. اربعین می‌تواند مسیر بسیار عالی باشد، در صورتی که از اهداف و آرمان آن صیانت کنیم و پایبند باشیم. فلسفه شاید باعث شور و اشک باشد، اما مکانیسم معرفت‌محور آن باید بیشتر و پررنگ‌تر باشد.
۵ بعد مهم سیاسی اربعین در جهان
علاء رضایــی، کارشــــناس فرهنگـــی در گفتگو با «جوان» دهه اول محرم را سالگرد واقعه‌ای می‌داند که قابل بررسی در ابعاد مختلف بوده است و درباره آن می‌گوید: تحرک انقلابی و اصلاح دینی یک بعد و قتل‌عام خاندان پیامبر اکرم (ص) و به اسارت درآوردن اهل بیت (ع) ایشان بعد دیگر این واقعه تاریخی و مهم است. به اعتقاد وی در دهه اول محرم یک عمل احیایی صورت می‌گیرد، بعد فاجعه آن بر تمام رخداد غلبه دارد.
رضایی سند شرعی هم برای این مهم بیان می‌کند و به نقل از امام معصوم یادآور می‌شود: رَحِمَ اللّهُ عَبْدا اَحْیا أمْرَنا؛ خداوند، رحمت کند آن بنده‌ای را که امر ما را زنده کند! و نیز صد‌ها روایت دیگر نشان می‌دهد واقعه عاشورا و کربلا منشأ تحولات بزرگ در تاریخ اسلام شد و جامعه را از انحراف کامل رهانید، به طوری که اگر این عمل صورت نمی‌گرفت، چه بسا سرنوشت اسلام مثل ادیان دیگر الهی به انحراف کشیده می‌شد.
این کارشناس و پژوهشگر حوزه عاشورا تصریح می‌کند: در اربعین علاوه بر امر احیا مفهوم دیگری وجود دارد که کمتر از احیا نیست و آن مفهوم زیارت است. روایت داریم که کسی اگر بیش از سه سال زیارت اباعبدالله (ع) نرود، عاق و مورد شکایت رسول خدا (ص) قرار می‌گیرد.
رضایی ادامه می‌دهد: زیارت یعنی بالاترین نحوه ارتباط که انسان را به اهل بیت پیامبر (ص) متصل می‌کند و جدا از مسائل معنوی- روحی در کل زیارت اربعین ابعاد مهم دیگری وجود دارد که نباید ساده از کنار آن گذشت.
وی یادآور شد: ایجاد انسجام داخلی و مشروعیت‌بخشی به نظام سیاسی از طریق برآوردن نیاز‌های روحی و دینی تعداد زیادی از اقشار ملت و فراهم‌آوردن تسهیلات برای آنها از جمله همین موارد است.
این کارشناس فرهنگی به ابعاد دیگر زیارت اربعین و پیاده‌روی اشاره و اظهار می‌کند: گسترش فرهنگ دینی و حیات معنوی در جامعه که باعث اطمینان می‌شود و از التهاب مشکلات زندگی می‌کاهد، یکی دیگر از موارد قابل اهمیت است. همچنین زیارت اربعین، یکی از راه‌های مقابله با فرهنگ بیگانه غرب است که در تلاش برای نشر بی‌دینی، بی‌بندوباری و تهی‌کردن زندگی اجتماعی از ارزش‌ها و ایجاد نسل‌های جدید بیگانه از ارزش‌های جامعه خودی هستند.
تمرین تحمل، صبر، ایثار، انفاق و گشاده‌دستی که در خدمه حضرت امام حسین (ع) در این سفر نورانی مشاهده می‌شود از دیگر ابعاد مهمی است که رضایی به آن اشاره و در ادامه بیان کرد: اربعین، ارسال پیام سیاسی به استکبار جهانی و کشور‌های متفق آن در منطقه مبنی بر وجود یک پیمان نانوشته میان تمام آزادگان جهان و برخی کشور‌ها و جامعه و منطقه مبنی بر مقابله با هرگونه هژمونی و سلطه بیگانگان است، همچنان که در نقطه مقابل ارسال پیام صلح و دوستی به تمام ادیان و مذاهب به تمام کشور‌های جهان است، مبنی بر اینکه پیروان مکتب اهل بیت (ع) که در این راهپیمایی شرکت دارند و صلح‌جویان جهان دست دوستی به هم می‌دهند و امید دارند جهان در صلح و دوستی باشد.
وی اشاره‌ای هم به تأثیر زیارت در انسجام میان خانواده داشت و یادآور شد: دو پیام به جامعه و خانواده از طریق راهپیمایی منتقل می‌شود؛ یکی آموزش عملی مفهوم خدمت و دیگری انتقال آسان ارزش‌ها میان دو نسل پدران و فرزندان و مقابله با تهدید گسست نسل‌ها که فرهنگی غربی سعی در تزریق آن دارد.
وی سفر‌های خانوادگی اربعینی را بسیار مفید می‌داند و درباره آن توضیح می‌دهد: در این مورد باید برخی نکات مورد توجه قرار گیرد، از جمله اینکه سعی شود تفاوت طبقاتی میان خانواده‌ها صورت نگیرد، مثلاً بخشی از خانواده‌ها امکانات رفاهی خوب به دست آورند و برخی دیگر با تنگدستی این سفر را انجام دهند که این مسئله تنش ایجاد می‌کند و با اهداف سفر زیارتی و اصل تحرک امام حسین (ع) اختلاف دارد.
وی در مورد بدعت‌های مورد تهدید زیارت اربعین هم مواردی را بیان می‌کند و به «جوان» می‌گوید: ما در این راهپیمایی با دو مشکل مواجه هستیم، ابتدا اینکه مقابله با بدعت‌ها باید ریشه‌ای صورت گیرد. اخبار باید غربال شود، اگرچه باید گفت به جز تعداد اندکی از شرکت‌کنندگان در اربعین بیشتر زوار از این خصلت‌ها دور هستند. در گام بعدی اگر قرار است برخوردی با بدعت‌ها صورت گیرد، کشور عراق هم باید تلاشی در این زمینه انجام دهد، مثلاً عراق ورود برخی هیئت‌ها به کشور عراق را ممنوع اعلام کرده است.
رضایی معتقد است: مراسم اربعین امروزه تبدیل به رویداد جهانی شده است و به لحاظ تعداد شرکت‌کنندگان، شخصیت افراد، حضورکشور‌های مختلف و حتی نژادی و مذهبی، همه قشر افرادی با هر دین و آیینی را می‌بینیم، بنابراین می‌توانیم بگوییم این مراسم امکان جهانی‌شدن دارد، اما نکته مهم این است که بدانیم ما از طریق اربعین چه پیامی را باید به جهان مخابره کنیم.
به اعتقاد این کارشناس فرهنگی مشکل، ابزار انتقال نیست بلکه مفهوم مشکل اصلی است، بنابراین خیلی از ارزش‌ها که ما توهم داشتن آن را داریم، در جهان امروز ارزش نیست بلکه باید در این مورد کار شود. باید به رویداد اربعین به عنوان پدیده دینی- فرهنگی نگاه کنیم.
