متاسفانه ازچند سال قبل محيط زيست كشورمان مورد تخريب قرار گرفت و يكي از اين محيطها، مراتع وجنگلها بود. دامپرورها براي تهيه غذاي ارزان ومفت به جان طبيعت افتادند بي انكه اقدامي براي حيات دوباره مراتع كنند. كم كم كار به جايي رسيد كه مراتع سرسبز گذشته جاي خود را به مراتع خشك وبياباني داد و شرایط طوری پیش رفت که امروز با وضعیت هشدار مواجه هستيم واگر وضع به همین منوال پيش برود در اينده نه چندان دور، مناطق سرسبز كشورمان نیز چیزی جز کویر نخواهند بود.
نگاهي به وضعيت مراتع و جنگلها
طبق امارها ميزان مراتع و جنگلهاي كشورمان در سال 1300هجري شمسي درحدود 600میليون هكتار بود كه در چند سال اخير بر اثر دخالت انسانها ، مانند چراي بي رويه دامها، قطع درختان وايجاد اتش سوزي چه عمدي و چه غيرعمدي باعث شد تا اين ميزان به مقداردو ميليون هكتار كاهش پيدا کند.
جنگلها در كشور ما يا خودرو هستند و يا به وسيله افراد كشت مي شوند. در حالي كه ميزان جنگلهاي كشورمان نسبت به كشورهاي ديگر كمتر است اما همين ميزان نيز از اهميت ويژه يي بر خوردار است.
نگاهي به سيلهاي اخير ازجمله سیلابهای مخرب چند سال گذشته در استانهای شمالی کشور مانند سیل نکا و استان گلستان، اهميت حفاظت از جنگل ها را بيش از پيش نشان مي دهد.امروزه در برسي هاي انجام شده از سوي دانشمندان مشخص شده، ازبين رفتن جنگلها در برخي از كشورها ، باعث شده تا ميزان افزايش سيلهاي ويرانگر نیز افزايش يابد. در كنار اين موضوع وجود جنگلها ومراتع اثرات زيادي در حفظ منابع ابي كشور مي گذارد.
اثرات مثبت وجود مراتع وجنگلها
يكي از اثرات مثبت وجود مراتع وجنگلها كنترل آبهاي سطحي و تغذيه آبهاي زيرزميني است. مراتع در اثر فعاليت جانوران و ريشه دواندن گياهان و درختان به داخل آن داراي منافذ متعددي هستند و قادرند مقدار زيادي آب را در خود نفود داده و ذخيره كنند. ميزان آب نفوذی بر حسب نوع جنگل 500 تا 2000 متر مكعب در سال در هر هكتار برآورد مي شود كه اين مقدار به مراتب بيشتر از زمينهاي غير جنگلي است. همچنين وجود رسنتي ها، بخصوص جنگل در تعديل حرارت محيط موثر است و حرارت فعلي و روزانه سطح زمين را متعادل مي كند و باعت اعتدال آب و هوا مي گردد، زيرا در تابستان قسمتي از انرژي حرارتي خورشيد را جذب نموده و باعث تقليل حرارت زمين مي‌گردند و در زمستان به منزله روپوشي براي آن به شمار رفته و مانع از دست دادن حرارت آن مي گردند، از طرفي جنگل ها و مراتع در رفع الودگي هوا نیز نقش مهمي را ايفا مي كنند.
آلودگي هوا چه درمناطق شهري که بوسيله وسايل دود زا و كارخانجات وساير منابع آلوده كننده تولید می شوند و چه در مناطق بياباني در اثر حركت و جابجائي ماسه ها و گرد و غبار بوسيله باد، وجود دارند. مواد سمي موجود در هواي شهرها فقط از لوله اگزوز ماشينها و يا دودكش كارخانه هاي داخل شهر خارج نمي شود بلكه بادهايي كه از اطراف مي وزند سبب مي گردند كه گرد و غبار و گازهاي كارخانه‌هاي اطراف را هم وارد شهر نمايند و به غلظت مواد سمي هواي مناطق مسكوني بيافزايند. در چنین شرایطی درختان در جلوگيري و كاهش آلودگي هوا نقش اساسي دارند.
جنگل ها و مراتع در جلوگیری از فرسايش و حفظ و توليد خاك تاثيربسزايي دارند. عمل فرسايش بيشتر بوسيله آب و باد صورت مي گيرد. بادهاي مداوم در اثر ايجاد اختلالاتي در زندگي گياه و تبخير رطوبت زمين كه منجر به خشكي بيش از حد خاك مي گردند، سبب مي شوند كه تجديد حيات نباتات متوقف و يا به كندي صورت گيرد و با كم شدن پوشش گياهي عمل فرسايش آغاز شود. اگر انسان هم با بهره برداري بي رويه از بين رفتن گياهان را ناخواسته تسريع نمايد آنگاه مراكز مهم كشاورزي و صنعتي و مسكوني در معرض تهديد قرار مي‌گيرند. جنگل به كمك شاخ و برگ درختان، از سرعت باد مي كاهد و با ريشه گياهان، خاك را حفظ مي كند و مانع ايجاد فرسايش مي شود.
از اثرات نامطلوب صنعت ايجاد سرو صدا در مناطق مسكوني است كه در اثر تراكم جمعيت، وسايط نقليه موتوري، كارخانه ها و وسايل و ماشين آلات ساختماني و ساختمان سازي توليد مي شود. اگر اقدامات لازم در جهت كمتر نمودن سر و صدا در شهرهاي صنعتي بزرگ و نزديك فرودگاه ها انجام نگيرد، مي تواند ناراحتي‌هاي عصبي و روحي ببار آورد. علاوه بر اقدامات فني لازم براي جلوگيري از سرو صداي محيط، جنگل كاري و ايجاد فضاي سبز در داخل شهرها و اطراف مناطق صنعتي و فرودگاهها به ميزان قآبل ملاحظه اي از سرو صدا مي‌كاهد.
جنگل و مراتع به عنوان تفرجگاه براي انسان، به مردم خسته از سر و صداي زندگي ماشيني اين امكان را مي دهد كه بتوانند ايام فراغت را در اين مكان ها به استراحت و تفريح بپردازند.
پوشش گياهي از نوع بوته‌اي وجنگلي سطوح ناهمواري ايجاد كرده وخطر سقوط بهمن را كاهش مي‌دهد علاوه بر قرار دادن پايه‌هاي‌چوبي، نرده‌هاي فلزي و ديواره‌هاي سنگي، در مناطق بهمن خيز براي جلوگيري از خطرات ناشي‌از آن در محلهاي آغاز حركت توده‌هاي برفي اقدام به جنگل‌كاري نیز مي‌شود.
از ديگر اثرات مثبت مراتع مخصوصا درخت كاري اين است كه جلوي زلزله هاي مرگبار را مي گيرد به عبارت بهتر، وجود اين موانع طبيعي باعث مي شود تا از شدت زلزله هاي مرگبار تا حدود زيادي کاسته شود. اما در اخر نبايد از نقش ااقتصادي مراتع خصوصا جنگلها غافل شد چرا كه اگر به صورت منطقي از اين منابع استفاده شود مي توان كارخانجات توليد كاغذ وچوب ايجاد كرد و با تامين نيازهاي داخلي مقدار قابل توجهي از ان را صادر كرد و به نوعي علاوه بر ایجاد اشتغال، ارز اوري نيز كرد.
عوامل تاثير گذار برتخريب
در خصوص عواملي كه بر تخريب جنگلها ومراتع تاثير بسزايي دارند متوان از موارد متعددی نام برد. تعدد جمعيت بهره بردارمرتعي(5.7 برابرظرفيت) چراي دام مازاد بر ظرفيت مرتع (2.5 برابر ظرفيت) عدم تعادل بين توليد علوفه كشور و دام موجود كه منجر به فشار مضاعف به مراتع مي گردد(9.3 ميليون تن كمبود علوفه) چراي زود رس و بيش از حد از مراتع ( به طور متوسط دو برابر زمان مجاز چرايي) بوته كني براي تامين سوخت( حدود 300 هزار تن در سال) مشاعي بودن عرصه مرتع مورد بهره برداري و در نتيجه غير اقتصادي بودن واحد هاي بهره برداري و فقر مالي موجب عدم توان سرمايه گذاري بهره برداران در اصلاح واحيا مراتع مي شود.
بشر مهمترين عنصر مخرب
همانطور كه اشاره شد عوامل مهمي در تخريب مراتع وطبيعت دخيل هستند . اما انچه كه بيشترين ضرر را به طبيعت مي رساند و معمولا يا جبران ناپذيرند يا براي ترميم ان به زمان وسرمايه زيادي نياز است، دخالت بشر است. انسانها با خودخواهي وقتي به جاهاي خوش اب وهوا و بكر مي رسند به عناوين مختلف سعي در تخريب اين مكانها مي كند. مثلا تخريب مراتع براي ساخت ويلا در مكانهاي سرسبزو خوش اب وهوا كه كم كم با افزايش جمعيت ديگر هيچ اثري از زيبايي ان مرتع برجاي نمي ماند. مورد ديگري از دخالت بشر در تخريب مراتع چراي دامهاست. اين اقدام باعث مي شود تا گیاهان خوش خوراك در اثر فشار چرای دام، قدرت گیاهی خود را از دست داده و در نتیجه رشد سالیانه و تجدید حیات طبیعی آنان كاهش یابد. همچنين با ازبين رفتن گياهان خوب جاي انها را گياهان بي ارزش گرفته در نتيجه دامها بامصرف اين گياهان عملا گوشت ولبنيانت فاقد ارزش غذايي توليد مي كنند. هچنين هجوم گونه هاي جديد، ناپديد شدن گياهان خوشخوراك، كاهش پوشش گياهي، رشد گونه هاي جديد از عواقب چراي بي رويه مراتع است.
