محمدرضاهادیلو
گذشت زمان و افزایش وسعت شهرها موجب زوال عناصر شهری و تخریب هرآنچه مردم آن را به عنوان نشانه ای از گذشته می پندارند شده است. نشانه ها و نمادهای هر شهر، ابزاری برای بیان درک بصری از آن شهر و همچنین عامل هویت بخشی به فضای زندگی مردم می باشد و بر اساس فرهنگ و تمدن هر کشور طبقه بندی می شود. در واقع می توان گفت نشانه های شهری بخشی از خاطرات مردم شهر هستند. در یک کلام می توان گفت هر شهر و جامعه کوچکی، مجموعه ای متنوع و پیچیده از نشانه ها و نماد ها به شمار می آید که می توانند از عوامل تاثیر گذار بر خوانایی آن شهرها در نظر گرفته شوند.
***
امروزه ورودي شهرها به عنوان دروازه هايی هستند كه در بدو ورود مسافران هويت، فرهنگ و معماري آن منطقه را براي آن ها بازگو و متبلور مي كنند، به همین دلیل این نقاط جهت نصب نمادها به شدت مورد توجه بوده و از اهمیت خاصی برخوردارند.
با این اوصاف به جرات می توان گفت در حال حاضر ورودي بسیاری از شهرهای ایران از این حیث از وضعيت خوبي برخوردار نبوده و اگر تابلوهای بزرگی که برای خیر مقدم گویی به مسافران در ورودی آنها به چشم می خورند راهم از جلوی چشم ها برداریم به هیچ عنوان نمی توان متوجه شد که وارد چه شهری می شویم.
با گشت زنی در قزوین پایتخت خوشنویسی ایران که مدفن تعدادی از امامزادگان نیز می باشد، خلا وجود نماد هایی درخور جایگاه فرهنگی و تاریخی را در میادین و معابر و نقاط مختلف شهر می توان به وضوح حس کرد و این خلا سال هاست که انتظار می کشد تا مسئولین فرهنگی شهر فکری به حال این هویت در حال فراموشی بکنند.
طی چند سال اخیر شهرداری قزوین در جهت زیبا سازی شهر کارهای مختلفی انجام داده است. هرچند با استفاده از روش های گوناگون سعی شده تا بهترین نتایج حاصل شود اما در برخی موارد می توان به وضوح، عدم همخوانی و ناهماهنگی بعضی از طرح ها با مکان و محل آن را مشاهده کرد.
با اینکه تاکید زیادی وجود می شود که یکی از مهم ترین بخش های شهرسازی نماهایی است که در منظر دید شهروندان قرار می گیرد اما نباید فراموش شود که زیبا سازی ها نیز برای خود تعریف مشخصی دارند و زمانی سیما و ظاهر یک شهر جذاب و آرامش بخش است که به روز و متناسب با فرهنگ و تاریخ آن منطقه طراحی و ساخته شده باشد. چنین تصویری می تواند بر شادابی و سلامت روح و روان شهروندان تأثیر مستقیم گذاشته و از بروز بسیاری از ناهنجاری ها بکاهد.
نمادها محصول اقبال مردمی اند
بسیاری از کارشناسان حوزه هنر و معماری بر این عقیده‌اند که نماد یک‌شهر، مسئله‌‌ای نیست که کسی بتواند آن‌را به‌وجود آورد؛ یعنی این‌طور نیست که دیدگاهی فردی یا حاصل شده از اعضای یک‌گروه چند نفره در به‌وجود آمدن یک‌نماد شهری بسیار مؤثر باشد.
نماد، در بستر زمان و با توجه به‌خصوصیاتی که دارد و با اقبال و توجه مردم شکل می‌گیرد. حتی برخی بر این عقیده‌اند که یک‌ساختمان بسیار قدیمی که کم‌مانده دیوارهایش فرو بریزد نیز می‌تواند نماد شهری شود زیرا نماد بودن یک‌سازه نشان از ارزش معماری ندارد. البته اصلا جای شک نیست که یک‌سازه با معماری فوق‌العاده، استعداد زیادی در تبدیل‌شدن به نماد شهری دارد.
سجاد مرسلی کارشناس مسائل شهری در این باره می گوید: در هر شهری به تناسب موقعیت جغرافیایی و یا فرهنگی و اجتماعی آن تزئینات و نماد هایی طراحی و نصب می شود که هر کدام گویای بخشی از هویت آن شهر است.
وی ادامه می دهد: زیباسازی معابر شهرها و روستاها با روش های مختلفی مانند نقاشی دیواری، استفاده از پوشش گیاهی، طرح های حجمی و روش های دیگر صورت می گیرد. استفاده از هر کدام از این روش ها براساس اصول و معیارها و با رعایت تناسب و هماهنگی با زمینه آن انجام می شود که بر مناسب بودن سیمای بصری تأثیرگذار است.
یکی از اعضای شورای اسلامی شهر قزوین نیز درباره نحوه انتخاب و طراحی نماد های شهری قزوین می گوید: در طراحی و ساخت نماد های شهری تلاش می شود تا تناسب آن به فرهنگ و تاریخ شهر در نظر گرفته شود و کمیته ای برای این کار در شهرداری و شورای شهر ایجاد شده است.
حامد کبودوند ادامه می دهد: توجه به ترکیب رنگ ها و جلوه های بصری و زیبایی های نماد ها نیز از دیگر عواملی است که در طراحی نماد ها به آن باید توجه شود.
نماد خوب، نماد آرامش بخش
جامعه شناسان معتقدند همانطور که آلودگی های بصری بر روح و رفتار شهروندان تاثیر منفی به جای می گذارند، زیبایی های شهر و در کلامی ساده تر سیما و منظر شهری هم یکی از مهم ترین عوامل ایجاد نشاط در میان شهروندان است به شمار می آید که می تواند روحیه فرو رفته در رخوت آنان را دوباره شکوفا کند.
در تحقیقی که چندی پیش توسط گروهی از دانشجویان یکی از دانشگاه های ترکیه صورت گرفت، مشخص شد، در بسیاری از شهرهای مطرح جهان که در جذب توریست موفق عمل کرده و آمار خوبی به جای گذاشته اند، نماد هایی خاص با طرح هایی کاملاً فکر شده در مکان هایی قرار گرفته اند که از قبل با برنامه ریزی دقیقی مد نظر بوده و انتخاب شده اند.
معمولا این نمادها به شکلی کاملاً هماهنگ با زمینه هستند که برای همیشه نه تنها در ذهن شهروندان خود بلکه در ذهن تمام مسافران داخلی و خارجی نیز ماندگار می شوند.
طرح ها ضمانت اجرایی می خواهند
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار قزوین در مورد توجه به ساخت نمادهای تاثیرگذار و ماندگار در این شهر می گوید: باید الگوهای سیما و منظر شهری در قزوین متناسب با فرهنگ مردم بومی سازی شود.
منوچهر حبیبی با اشاره به این که شهرداری یکی از نهادهای مهم در زیباسازی شهری است می افزاید: یکی از وظایف مهم شهرداریها تلاش برای زیباسازی چهره شهرها و ایجاد فضایی دلنشین برای ساکنان و رهگذران است.
وی، همچنین خواستار تحول در سیما و منظر شهرهای استان قزوین شد و در خصوص حمایت از برنامه های مجمع فعالان سیما و منظر شهری و ضمانت اجرایی تصمیمات این مجمع قول مساعد داد.
از نگاه روان شناسان توجه به زیبایی های بصری در شهرها که حجم بالایی از ترافیک را دارند و بخش اعظمی از وقت مردم را در خیابان ها به خود اختصاص می دهند، از اهمیت بالایی برخوردارند چرا که هر نماد مفهومی را به مخاطب القا می کند و با استفاده از این روش می توانیم به نوعی آرامش و رفع خستگی را به شهروندانی که پس از یک روز سخت کاری در میان تلی از خودروها با سروصدا و آلودگی هوا دچار شده اند، انتقال دهیم.
چندی پیش نیز محمد نادر محمدزاده، مدیرکل راه و شهرسازی قزوین با اشاره به فعالیت های صورت گرفته به منظور ارتقاء سیما و منظر شهری گفته بود برای تحقق برنامه های این مجمع تعامل و همکاری تمامی نهادهای مسئول در این زمینه به ویژه شهرداری ها، نظام مهندسی، استانداری و اداره کل راه و شهرسازی ضروری است که در قزوین با توجه به تعامل این نهادها شاهد اجرای برنامه های پیش بینی شده و اقدامات مناسبی برای ارتقاء سطح آراستگی شهر بوده ایم.
سرمایه ای تجدید ناپذیر
به هر حال صاحبنظران می گویند که معماری و منظر تاریخی هر شهر به عنوان سرمایه‌ای غیر قابل تجدید برای آن شهر به شمار می آید که باید با نگاهی جامع و اصولی حفظ شود چرا که تخریب یا مداخله غیر کارشناسانه در نمادهای تاریخی به منزله تخریب هویت شهر، شهروندان و در نگاهی فراتر تخریب هویت ملی یک قوم یا کشور است.
برهمین اساس توجه به منظر تاریخی شهر در طرح های توسعه شهری امری غیر قابل اجتناب و ضروری است.
در این میان حفظ عناصر سازنده مناظر تاریخی در شهر همچون منابع و مناطق بکر طبیعی و همچنین فضاهای عمومی آثار فرهنگی و تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی با رویکرد احیاء و بهره برداری مؤثر به جای نگرش موزه ای به آنها می تواند کمک شایانی در این رابطه نموده و راهگشا و اثربخش باشد.
