مریم احمدی
هر ساله در برخی استانهای کشور از جمله همدان، لرستان، آذربایجان غربی و خراسان رضوی مساحت نسبتا زیادی از زمین های زراعی به کشت چغندر قند اختصاص می یابد. محصولی که ظرف چند سال اخیر توانسته نقش موثری را در اقتصاد کشاورزی ایفا کند و خود را در دسته محصولات استراتژیک جا دهد. با وجود اینکه چغندرقند تولیدی در این استانها توانسته از حیث کیفیت و کمیت جایگاه ویژه ای را در بین سایرمحصولات کشاورزی به دست آورد، اما هر سال از میزان توجه به موانع موجود بر سر راه کشاورزان کاسته می شود ؛ حالا چغندرکاران مانده اند با یک خرمن مشکل کوچک و بزرگ که سبب نومیدی و بی انگیزگی شان در تولید میزان بیشتر و با کیفیت تر شده است. از بلاتکلیفی کشاورزان در هنگام برداشت محصول و تحویل به کارخانه قند گرفته تا نبود صنایع تبدیلی برای این محصول، عدم تناسب بین افزایش قیمت چغندرقند تولیدی با قیمت کود شیمیایی، بذر، اجرت کارگر و هزینه حمل و نقل و سایر نهاده ها از جمله مواردی است که بر پای چغندرکاران سنگ بسته و هر سال پس از فصل برداشت محصول، خستگی شان را دو چندان می کند. پس از گذراندن روزهایی سخت و پرتلاش و اتمام مراحل برداشت محصول، تازه دغدغه چغندرکاران شروع می شود!
***
تجمع چغندرها پشت در کارخانه!
در کنار تمام مشکلاتی که در سالهای اخیر چغندرکاران استانهای مختلف با آن روبروبوده اند، کمبود ظرفیت و یا تعداد کارخانجات قند، مشکلات این قشر را دوچندان کرده است. در سال گذشته از 4 هزار و 490هکتار اراضی زیر کشت چغندر در همدان حدود 200هزار تن محصول چغندرقند تولید شد در حالی که کارخانه قند همدان به دلیل کمبود ظرفیت، روزانه تنها هزار و 200 تن چغندر از چغندرکاران تحویل می گرفت و از آنجا که حداکثر زمان بین برداشت محصول چغندر تا تحویل آن به کارخانه قند دو هفته است، هر سال محصول بسیاری از کشاورزان در صف های طولانی تحویل پشت در کارخانه می ماند و خسارات بسیاری به آنها تحمیل می شود. از طرفی به دلیل نبود کامیون برای حمل محصول ازشهرستانهای مختلف به همدان و بالا بودن هزینه انتقال این محصول به کارخانجات شهرستانهای مجاور این مسئله به معضلی برای کشاورزان تبدیل شده و زمینه سوء استفاده کامیون داران را فراهم کرده چرا که با استفاده از این شرایط، ارقام غیرقابل قبولی را از کشاورزان طلب می کنند، اینجاست که چغندرکاران حاضر می شوند در صورت تسریع در تحویل محصولشان به کارخانه و افزایش جذب محصول ، وجه خود را با تعویق بسیار دریافت کنند!
علاوه بر همدانی ها، چغندرکاران آذربایجان غربی هم با مشکلات بسیاری در این زمینه روبرو هستند. در حال حاضر پنج کارخانه قند چغندری در شهرهای ارومیه، میاندوآب، خوی، نقده و پیرانشهر در استان فعالیت می کنند که به دلیل ظرفیت محدود این کارخانه ها و مازاد تولید چغندر در استان، چغندرکاران ناچارند با هزینه بالای حمل و نقل محصول خود را به استان های اردبیل، قزوین، چهارمحال بختیاری و اصفهان ارسال کنند.در این میان تعلل کارخانه ها در دریافت محصول گاهی سبب می شود کشاورزان محصول برداشت شده خود را تا اوایل دی ماه در انبار یا مزرعه نگه دارند که این مسئله سبب افت وزن و کیفیت محصول و نهایتا ضرر کشاورزان می شود.
این مسئله، در برخی استانهای کشور، سال به سال بدتر می شود و سیکل معیوبی را در چرخه تولید و برداشت چغندرقند و تولید قند کارخانه ها ایجاد می کند. چرا که به دلیل تعلل در زمان تحویل بذر توسط کارخانه به چغندرکاران و تاخیر در دریافت محصول چغندرکاران، گاهی کشاورزان به تعهد خود برای فروش چغندرقند تولیدی به کارخانه های استان محل سکونتشان عمل نکرده و این سیکل با کش و قوس های دیگری نیز روبرو می شود!
با این تولید، خبری از صادرات شکر نیست!
در میان استانهای کشور، استان لرستان با تولید سالانه بیش از 188 هزار تن چغندرقند با عیار 17.5 در شهرستانهای کوهدشت، سلسله، دورود، بروجرد و دلفان یکی از تولیدکنندگان چغندرقند مرغوب به حساب می آید . در سالهای اخیر، شکر تولیدی از چغندر این استان با کیفیت برتری نسبت به شکر سایر استانها به عنوان یکی از بهترین محصولات شناخته شده و در چند کارخانه قند کشور مورد استفاده قرار گرفته و در بخش دارویی نیز به میزان چشمگیری به مصرف می رسد. با این حال در دو سه سال اخیر موجی از نارضایتی و نگرانی از کاهش میزان تولید چغندرقند و افت کیفیت شکر تولیدی از این محصول در میان چغندرکاران و کارخانه داران لرستانی ایجاد شده است.
بالا بودن قیمت کود شیمیایی و نهاده‌های کشاورزی در کنار کمبود ماشین آلات ، دستگاههای حمل و نقل و هزار مشکل دیگر دامن چغندرکاران لرستانی را هم گرفته و آرزوی صادرات شکر مرغوب را بر دلشان گذاشته است چرا که صادرات شکر استان به سایر مناطق جهان در گرو تولید بیشتر چغندرقند است.
علاوه بر لرستانی ها، کشاورزان خراسان رضوی نیز به دلیل مشکلات موجود بر سر راه تولید چغندرقند، از دو سال پیش به کشت محصولات باغی متمایل شده اند و همین مسئله سبب کاهش شدید سطح زیر کشت چغندر شده است.
این در حالی است که تا سال 90، 25درصد از زراعت استان خراسان رضوی به چغندرقند اختصاص داشت و این استان با داشتن 8 کارخانه قند در تولید شکر سفید و خام حرفی برای گفتن داشت اما به دلیل واردات بی رویه شکر در زمان برداشت و عدم فروش تنها محصول تولیدی این کارخانجات در کنار نبود نقدینگی ، عدم پرداخت مبلغ خرید چغندرقند به کشاورزان و روی گردان شدن کشاورزان از کشت چغندر ، تولید این محصول در استان مذکور ، با افت شدید روبرو شد.
از طرفی انباشته شدن شکر در انبار کارخانه های قند ، کاهش قیمت شکر و نبود مشتری ، کارخانه ها را نیز با بحران مالی و در نتیجه عدم پرداخت بموقع مطالبات چغندرکاران این استان مواجه کرده که این مورد ضرر و زیان چند برابری کشاورزان را در پی خواهد داشت.
جهاد کشاورزی حمایت نمی کند!
وزارت جهاد کشاورزی به عنوان سازمان حمایت گر کشاورزان شناخته شده و در صورت بروز مشکل بر سر راه این صنعت، انگشت اشاره به سمت این سازمان نشانه می رود ، با این حال انگار چند سالی می شود که گوش این وزارتخانه هم به حرفهای چغندرکاران بدهکار نیست.
چغندرکاران معتقدند سازمان جهاد کشاورزی، چغندرقند را جزء محصولات عادی و معمولی به حساب می آورد و از آنجا که کارخانجات نهاده کشاورزی ندارند به سازمان جهاد کشاورزی متوسل مي‌شوند ولی جهاد همکاری نمی‌کند و در نتیجه آن، عملکرد تولید پایین می‌آید.
عدم تامین کودشیمیایی مورد نیاز کشاورزان یکی از مواردی است که موجبات نارضایتی چغندرکاران از عملکرد جهادکشاورزی را فراهم آورده است. بنا به گفته چغندرکاران، جهادکشاورزی در طی دو سه سال گذشته به میزان لازم کود دراختیار شان قرار نداده ، از این رو ناچار شدند کودهای شیمیایی با قیمت های گزاف را از بازار آزاد تهیه کنند.
این در حالی است که طی سالهای اخیر چغندرکاران برای تهیه نهاده های مورد نیاز با بحران مالی روبرو بوده اند.
طبق گزارشات رسیده، سال گذشته قیمت چغندر قند نسبت به سال قبل آن، کیلویی 10 تومان گران شد، در حالی که قیمت کود شیمیایی و لوازم کشاورزی از فزایش دو برابری برخوردار بود، که این میزان در کنار سایر هزینه ها دست چغندرکاران را خالی گذاشت. در سال های اخیر مشکلاتی اعم از سخت گیری کارخانه قند در شرایط قرارداد با کشاورزان، معطلی چغندرکاران در صف های طولانی تحویل چغندر، ندادن کپن به کشاورزان (به میزانی که کشاورز چغندر را برداشت کرده است)، کاهش میزان عیار سنجی چغندر، افزایش میزان افت چغندر، تأخیر در تحویل و برخورد کشاورزان به ماه های آبان و آذر و شروع بارش های زمستانه و تأخیر در پرداخت پول کشاورزان و...سبب شده امید در دل کشاورزان به یاس تبدیل شود و کشت محصولات دیگر را جایگزین چغندر قند کنند. با این حال در طی چند سالی که روند کشت و برداشت این محصول سیر نزولی گرفته است اما عملا اقدام موثری از سوی جهاد کشاورزی انجام نشده است.
