چون و چراها در خصوص سد تنگ سرخ همچنان ادامه داد

دریاچه مهارلو سدی در برابر سد تنگ سرخ

 

مریم احمدی

در پی بروز خشکسالی طی سالهای اخیر، بسیاری از رودخانه ها و تالاب ها در برخی از شهرهای کشور خشک و کم آب شد . این مسئله علاوه بر تهدید زندگی گونه های مختلف جانداران، محیط زیست و زیبایی های طبیعت ایران را تحت تاثیر قرار داد. طی چند سال اخیر استان فارس نیز از گزند بی آبی و خشکسالی در امان نمانده و جاری شدن آب در رودخانه های این استان از جمله رودخانه شیراز آرزوی اهالی این شهر شده است. آرزویی که قرار بود با احداث سد مخزنی تنگ سرخ محقق شود. از اوایل دهه 80 فکر ایجاد سدی در شمال غرب شیراز برای جاری ساختن همیشگی آب در رودخانه خشک این شهر نظر برخی از مسئولان شهر را به خود معطوف کرد و در همان سال وارد فاز مطالعاتی شد و یک دهه بعد عملیات اجرای آن کلید خورد. اما چندی است مشکلاتی بر سر اجرای این پروژه ایجاد شده که مانع پیشرفت مراحل ساخت این سد شده است.

/////////

در پی ابراز نگرانی ساکنان استان فارس به خصوص اهالی شیراز از وضع خشکسالی های موجود، در سفر هیئت دولت سابق به استان فارس احداث سدی به منظور آبدارسازی رودخانه خشک شیراز و تامین بخشی از آب زیست محیطی در پایین دست و همچنین اهداف توسعه گردشگری تصویب شد.

اگرچه در ابتدای امر درخصوص مسائل فنی و مطالعاتی این سد کش و قوس ها و مخالفت ها و موافقت هایی وجود داشت اما نهایتا اجرای طرح مذکور به تصویب نهایی رسید و بالاخره در بهمن ماه 1390 پس از تایید متخصصان وزارت نیرو و برگزاری جلسات متعدد برای تایید عملیات اجرایی این سد و تایید تامین اعتبار توسط معاونت نظارت راهبردی و برنامه ریزی ریاست جمهوری وقت، عملیات اجرایی سد تنگ سرخ در شمال غرب شیراز آغاز شد.

از آنجا که بروز سیل های مداوم در چند سال پیش نیز خسارات زیادی به مردم منطقه وارد کرده بود، قرار بود با بهره برداری از این سد به عنوان تنها راه کنترل سیلاب ها ، در حداقل زمان ممکن این مشکل نیز برطرف شود. سال 1380 در پی بروز سیل مهیب و ویرانگر بیش از ده نفر از اهالی شیراز از بین رفتند و در سالهای قبل از آن نیز طغیان رودخانه باعث نفوذ آب در خانه های مسکونی و اماکن شهری شد و خسارت های زیادی بر جا گذاشت. این در حالی است که با وجود کاهش بارندگی و بروز خشکسالی، مهار حتی یک قطره از آب نیز ضروری به نظر می رسید!

از این رو قرار شد این سد در مدت سه تا چهار سال ساخته شود تا طبق برآورد پیش بینی شده سالانه 16 میلیون متر مکعب آب را وارد رودخانه خشک شیراز کرده و مشکل کم آبی مناطق زیست محیطی جنوب و شرق شیراز را برطرف سازد. همچنین قرار شد این سد بخشی از آب مورد نیاز باغ های قصرالدشت شیراز را هم تامین کند و طراوات و شادابی خاصی به این شهر ببخشد و باعث رونق فرهنگی و اقتصادی و گردشگری در شیراز شود!
اعتبار مورد نظر برای اجرای این طرح 800 میلیارد ریال از محل اعتبارات وزارت نیرو و منابع شهری و کمک شهرداری شیراز تعیین شد. البته دو سال بعد این میزان به یک هزار میلیارد ریال افزایش یافت.

دو سال بعد و آغاز مخالفت ها!

پس از گذشت دو سال از آغاز عملیات اجرایی احداث پروژه مذکور، گه گاه گزارش هایی از روند پیشرفت مراحل احداث منتشر می شد. هر چند میزان اندک این پیشرفت خود به خوبی نشان می داد که برخلاف هزینه های صرف شده، پس از دو سال عملا کار در مراحل ابتدایی است. اوایل اردیبهشت ماه سال جاری معاون طرح و توسعه آب منطقه ای فارس اعلام کرد "هم اکنون مراحل مطالعه و تجهیز کارگاه های این سد به اتمام رسیده و کارگاه احداث سد با توان مناسب در حال اجرای عملیات احداث سد است"! محمد کاظم کریمی صالح پیش بینی کرد ظرف مدت 60 ماه این طرح به بهره برداری برسد. اما کم کم بروز مخالفت هایی در خصوص اثرات نامطلوب احتمالی ساخت این سد در زندگی اهالی شیراز، تسریع در انجام این پروژه را در هاله ای از ابهام قرار داد!

تا آنجا که حالا پس از گذشت دو سال، برخی از مسئولان معتقدند با اجرای این سد رودخانه خشک را می توان احیا کرد اما برخی دیگر تاکید دارند این سد در نهایت تالاب مهارلو را در پایین دست خشک و امنیت زندگی شیرازی ها را تهدید خواهد کرد.

برخی معتقدند لزوم انجام مطالعات زمین شناسی ضروری است زیرا احتمالا در حوزه زمین شناسی احداث این سد در مکان فعلی مشکل دار است! مسئولان محیط زیست نیز به دلیل اینکه این سد خطر جدی برای دریاچه مهارلو است و در احداث آن مسائل زیست محیطی دریاچه مورد توجه قرار نگرفته با اجرای این پروژه مخالف هستند!

کارشناسان حوزه محیط زیست معتقدد اگر سد تنگ سرخ احداث شود سیلاب و آبهایی که هم اکنون از طریق رودخانه خشک وارد دریاچه مهارلو می شوند در پشت سد ذخیره خواهند شد. چرا که در حال حاضر دریاچه مهارلو فقط به خاطر ورود همین آبها که بیشتر فاضلاب است به میزان بسیار کمی آب دارد در صورتیکه با راه اندازی این سد همین میزان کم آب هم دیگر وارد دریاچه نمی شود و خشک شدن دریاچه، زندگی مردم شیراز را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد!

علاوه بر آن یکی از مشکلات مطرح شده در احداث سدها، عدم رعایت حقابه هاست که در مورد سد مذکور نیز این مورد، مسئله ساز شده است!

کارشناسان محیط زیست مخالف با انجام این طرح، معتقدند یکی از مشکلات محیط زیستی این سد مربوط به عدم رعایت حقابه دریاچه است و در صورتیکه این موارد رعایت نشود مهارلو نیز به سرنوشتی مانند بختگان دچار خواهد شد!

علاوه بر آن یکی از دلایل معتدل بودن شیراز دریاچه مهارلو و باغات قصردشت است از این رو خشک شدن دریاچه مهارلو می تواند در تغییر اقلیم شیراز تاثیرگذار باشد.

این در حالی است که چندی پیش عضو شورای شهر شیراز اعلام کرد که ایجاد سد تنگ سرخ هیچگونه خطری برای مردم شیراز و دریاچه مهارلو ندارد.

محسن معین با تصریح اینکه احداث سد تنگ سرخ بنا به اعتقاد اکثر کارشناسان از وقوع سیل در شیراز براثر باران‌های شدید جلوگیری خواهد کرد، علت اصلی خشک شدن دریاچه مهارلو را انتقال آب‌های زیر‌زمینی به دشت سروستان دانست و گفت: اگر خللی در ساخت سد ایجاد شود، مردم شیراز و نمایندگان آنان هم بیکار نمی‌نشینند.

صدور دستور بازنگری پس از این همه هزینه؟!

بالاخره در آذرماه سال جاری در سفر معصومه ابتکار معاون رییس جمهوری و رییس سازمان حفاظت محیط زیست کشور به شیراز موضوع سد تنگ سرخ به عنوان یک تهدید برای دریاچه مهارلو که پایین دست این سد قرار دارد مطرح شد و برخی از اعضای تشکل های زیست محیطی و استادان دانشگاه خواستار توقف اجرای این طرح شدند!

ابتکار نیز در پاسخ با بیان اینکه بحث احداث سد تنگ سرخ با جدیت توسط سازمان محیط زیست پیگیری می‌شود گفت : در صورتی که این سد تهدیدی تازه باشد از احداث آن جلوگیری می‌شود!

رییس سازمان حفاظت محیط زیست کشور همچنین با اشاره به قانون "ارزیابی زیست محیطی" برای انجام هر گونه فعالیت زیست محیطی عمده توسعه کشور گفت: طبق این قانون، پیش از تصمیم‌گیری احداث سد‌ها ارزیابی می‌شود که این سد، برای منطقه چه ضررها و سود‌هایی دارد و در صورتی که مضرات احداث سد بیشتر از فواید آن باشد از احداث آن جلوگیری می‌شود و یا اینکه اگر این عوارض قابل مهار و کنترل باشد، با شرایطی ساخت سد دنبال می‌شود.

ابتکار با بیان اینکه استان فارس به اندازه کافی بختگان و پریشان خشک‌ شده دارد و اگر این سد قرار است آسیب دیگری را به وجود آورد، لازم است که بازنگری و در احداث آن تجدید نظر شود اعلام کرد: احداث سد تنگ سرخ تا هنگامی که مورد تائید اداره کل محیط زیست این استان قرار نگیرد و مورد اعتراض و شکایت حقوقی بوده و از نظر ارزیابی مشکل داشته باشد، انجام نخواهد شد!.

با این تفاسیر معلوم نیست تکلیف چند سال مطالعه و فعالیت برای احداث این سد و هزینه های صرف شده ، چه می شود؟! آیا شیرازی ها حالا باید چندین سال دیگر منتظر بررسی و انجام مطالعات کارشناسی بمانند تا شاید چند سال دیگر جواب درخواست هایشان را بگیرند!؟