جوان آنلاین: با وجود اينكه خشكسالي در بيشتر مناطق كشور موجب شده تا زعفران به عنوان كشت جايگزين انتخاب شود وعلاوه برآن كشورهايي همچون افغانستان سعي برآن دارند تا با كاشت اين گياه گرانقيمت ودارويي وغذايي گوي رقابت را از زعفران كاران خراسان جنوبي بربايند ، با اين حال رنگ وطعم اين محصول غذايي در شهرستان قاينات سبب شده تا هيچ كدام نتوانند رقيبي جدي براي زعفران اين خطه كويري باشند موضوعي كه به گفته كارشناسان ودست اندر كاران زعفران كشورسبب شده تا زعفران توليدي قائنات در در بیش از ۳۵ کشور جهان حضوری فعال داشته باشد وبتواند بسياري از بازارها را به تسخير خود در آورد.
******
باوجود اينكه خراسان رضوي يكي ازرقيبان جدي توليد زعفران براي همسايه جنوبي اش به شمار مي رود ، اما اين استان تنها در زمينه ميزان توليد بالاتر بوده وهنوز هم از لحاظ كيفيت خراسان جنوبي خصوصا شهرستان قاينات حرف اول در زمينه كيفيت مي زند.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان خراسان جنوبی با تاييد اين مهم مي گويد:« سال گذشته ۵۴ تن زعفران خشک از اراضی خراسان جنوبی برداشت شد واين درحالي بود كه کیفیت زعفران خراسان جنوبی رتبه نخست در کشور را به خود اختصاص داده است. »
هاشم ولیپورمطلق با اشاره به اينكه شهرستان قاینات به عنوان بزرگترین شهرستان خراسان جنوبی در حوزه کشاورزی از جمله زعفران به شمار مي رود مي افزايد:« 4 هزار و 500 هکتار زعفران استان در این شهرستان است.»
وی با اشاره به اینکه حدود 17 تن از 51 تن زعفران خشک استان، متعلق به شهرستان قاینات است ادامه مي دهد:«خراسان جنوبی از نظر میزان تولیدات علیرغم این که زادگاه زعفران است وبرند زعفران در کشور به عنوان زعفران قاینات شناخته میشود اما دومین تولیدکننده بعد از استان خراسان رضوی است.»
زعفران تولید شده در این استان، به دلیل برداشت گل زعفران قبل از طلوع آفتاب و برداشت غنچه قبل از بازشدن، کیفیت، عطر و قدرت رنگ دهی بالا، مرغوب ترین زعفران دنیابه حساب میآید،وبه همين دلیل کیفیت بالا مشتریان زیادی در کشورهای خارجی از جمله آلمان، آمریکا، اسپانیا و کشورهای حاشیه خلیج فارس دارد.
در حال حاضر 24 هزار و 500 بهره بردار در زمینه زعفران در استان فعالیت می کنند،كه حاصل آن توليد 44 درصد زعفران درخراسان جنوبی و 9 درصد زعفران کشور در شهرستان قاین است.
سهم 400 تني توليد زعفران در كشور
از مجموع ۴۳۰ تن تولید سالانه زعفران در دنیا ۴۰۰ تن آن در کشور تولید می شود.
اين درحالي است كه سطح زیر کشت زعفران در کشور ۱۲۰ هزار هکتاراست وعمده زعفران کاری در کشور به دو استان خراسان جنوبی و رضوی اختصاص دارد.
همچنين طبق آمارها کشت زعفران به طورویژه درشهرهای زاوه، تربت حیدریه، تربت جام، تایباد، باخرز، گناباد، نیشابور، بجستان، کاشمر و خلیل آباد در خراسان رضوی ؛ قائنات، فردوس، بشرویه، سرایان و بیرجند در خراسان جنوبی و به تازگی در فارس و کرمان و لرستان و قزوین و اردبیل و قسمتهایی از آذربایجان شرقی نیز انجام میپذیرد.
عضو هیئت رئیسه شورای ملی زعفران ایران با تاييد اين موضوع مي گويد:« بیش از ۹۰ درصد زعفران دنیا در ايران تولید می شود، وبيش از ۵۰ کشور دنیا در حوزه زعفران جزو اهداف صادراتی کشورهستند، هرچند این تعداد در مقایسه با ۱۸۰ کشور دنیا که جزو اهداف صادراتی هستند، کم است ودراین زمینه ضعیف کار کرده ایم.»
علی حسینی مي افزايد:« اگر کشت زعفران نبود شاید هزاران سال پیش استانی مثل خراسان جنوبی خالی از سکنه شده بود.»
وي ادامه مي دهد:« در حال حاضر بیش از ۲۰ استان کشور درگیر کم آبی و خشکسالی هستند، كه با بیشتر شدن خشکسالی ها باید توسعه کشت زعفران در برنامه کشور قرار گیرد كه با توجه با شرایط اقلیمی کشور ناچاریم با زعفران بمانیم، زیرا کم آبی ما را رنج خواهد داد.»
تاریخچه کشت زعفران نشان از این دارد که زعفران از زاگرس به دیگر نقاط کشور رفته و با توجه به خشکسالی های پی در پی به شرق کشور مهاجرت کرده است، به نحوی که حدود هزار سال است که در خراسان جنوبی کشت می شود.
رقباي جديد تهديدي براي زعفران توليدي ايران
سود بالاي صادرات زعفران در كنار شرايط مناسب براي كشت اين محصوا استراتژيك ازجمله دلايلي است كه موجب شده تا علاوه بر برخي از استانها ، كشورهايي همچون افغانستان واسپانيا به رقباي جدي خراسان جنوبي تبديل شوند موضوعي كه با توجه به كيفيت بالاي زعفران توليدي در اين منطقه نيازمند همكاري همه جانبه وزارت كشاورزي ودولت براي رفع موانع مشكلات پيش روي زعفران كاران است.
درحال حاضر یونان و هند با کمتر از ۱۰ تن تولید بعد از ایران در رتبه دوم تولید زعفران جهان قرار دارند و کشورهای مراکش، افغانستان، اسپانیا وچین نیز از دیگر تولیدکنندگان طلای سرخ درجهان به شمار میروند.
درحالیکه میزان تولید زعفران ایران در مقایسه با سایر کشورها بسیار زیاد است، کارشناسان درباره حفاظت از تولید این محصول انحصاری بارها هشدار داده و خواستار توجه و مراقبت مسوولان شدهاند اما با این حال یکی از مسائلی که مدتی است در این زمینه بسیار خبرساز شده و جنجالهای زیادی به پا کرده، قاچاق پیاز زعفران از کشور به افغانستان است.
درهمین زمینه عضو شورای ملی زعفران مي گويد: « بیش از ۷ تا ۸ سال است که این کار انجام میشود، ضمن اینکه هر سال زمانیکه فصل برداشت پیاز زعفران (جابجا کردن پیاز) فرا میرسد، سروکله قاچاقچیان، سودجویان و فرصتطلبانی که منافع ملی کشور را نابود میکنند، پیدا میشود. »
علی حسینی مي افزايد:« هر سال مقدار زیادی پیاز زعفران به طرق مختلف از کشور خارج میشود و به افغانستان میرود و بدین ترتیب ما هر ساله شاهد توسعه کشت این محصول در افغانستان هستیم اما گویا تا وقتی دچار یک بحران جدی نشویم، مسوولان قصد ندارند فکری برای این مساله کنند.»
قاچاق پیاز زعفران به افغانستان حدود ۱۰ سال قبل آغاز شد و افغانها هم زمانی که دیدند سازمان ملل متحد و کشورهایی مانند آمریکا، آلمان، فرانسه و هلند در زمینه کشت طلای سرخ از آنان حمایت میکنند، تشویق به ادامه کار شدند.
آنها به تدریج برای خود بازارهایی به دست آوردند و دیدند فروش این محصول سود خوبی دارد.
اين درحالي است كه چندي پبش آمریکا اعلام کرده بود كه حاضر است یک بازار ۴۰ تنی را به منظور صادرات زعفران در اختیار افغانستان قرار دهد، وعلاوه بر آن حتی همین الان هم کشوری مانند هندوستان تعرفه ورود زغفران را برای افغانیها برداشته است ،اما اگر یک ایرانی بخواهد زغفران به هند ببرد، باید ۳۸ درصد تعرفه عوارض پرداخت کند.
برخلاف اينكه برخي مسئولان افغانستان را رقيب جدي توليد زعفران براي ايران نمي دانند ، اما بررسيها نشان مي دهد كه اين كشور براي آينده برنامه هاي ويژه اي درنظر دارد، ازجمله مي توان به بحث توسعه كشت زعفران ومهيا كردن قاجاق پياز زعفران به اين كشور اشاره كردو
معاون وزیرجهادکشاورزی دراين خصوص مي گويد:« وزارت جهاد کشاورزی با صادرات پیاز زعفران مخالف است و هیچ مجوزی برای این کار صادر نکرده است. »
محمدعلی طهماسبی مي افزايد: «اگر این اقدام انجام می شود قاچاق و غیرمجاز است، اما جای نگرانی در این زمینه وجود ندارد و شرایط آنگونه که عنوان می شود حساس نیست، چرا که در کشوری مانند افغانستان تولید زعفران نمی تواند چندان اقتصادی و پرسود باشد. »
به گفته وي میزان تولید طلای سرخ در افغانستان به ۳.۵ تن رسیده است، بنابراین این کشور رقیب چندان جدی برای ما محسوب نمیشود
تلقی وی از «غیراقتصادی بودن تولید زعفران در افغانستان» در حالی است که همین کشور با قاچاق پیاز زعفران ایران و توسعه کشت آن توانسته به تولید ۳.۵ میلیون تن زعفران دست پیدا کند و با سیاست منفعلانه وزارت جهادکشاورزی، دور نخواهد بود روزی که افغانستان به جمع رقبای ایران اضافه شود.
نایب رئیس شورای ملی زعفران نیز در واکنش به اظهارات این مقام مسئول دولتی مي گويد: «افغانستان زمینه تولید و صادرات زعفران تحت حمایتهای جدی بین المللی قرار گرفته است و درحال حاضر این کشور در بازارهای جهانی وضعیت بهتری نسبت به ایران دارد. »
وی با اشاره به اینکه ۳۰ سال قبل میزان تولید زعفران در اسپانیا ۳۵ تن و در ایران ۵ تن بوده است، مي افزايد: «در حال حاضر میزان تولید ما بین ۳۰۰ تا ۳۵۰ تن و تولید اسپانیا کمتر از یک تن است؛ ما باید همه این مسائل را در نظر داشته باشیم و ممکن است روزی این اتفاق برای ما و افغانستان بیفتد. »
اين درحالي است كه نیروی کار ارزان و حمایتهای سیاسی و فنی بین المللی از دیگر مزیتهایی است که افغانها دارند اما متاسفانه ما حتی از حمایتهای داخلی نیز برخوردار نیستیم.
عزم افغانستان برای افزایش تولید زعفران
نکته قابل توجه در این میان، عزم کشور افغانستان برای افزایش تولید و صادرات زعفران است که نشان میدهد نگرانیهای کارشناسان در این زمینه چندان بی مورد نیست.
چندی قبل سخنگوی وزارت کشاورزی افغانستان با بیان اینکه زعفران افغانستان به صورت رسمی به چین صادر میشود، از کشت آن در ۳۴ ولایت خبر داد و خواستار جلوگیری از قاچاق زعفران شد.
لطفالله راشد همچنین از ایجاد آزمایشگاه کنترل کیفیت زعفران خبر داد و افزود: «در تلاش هستیم تا ۵ سال آینده میزان تولید زعفران را از ۳.۴ تن به ۱۴ تن افزایش دهیم. »
وی با اشاره به اینکه مطابق با برنامه وزارت کشاورزی در سال جاری زعفران در ۳۴ ولایت افغانستان کشت میشود، تصریح کرد:« در سال جاری تمام ولایتهای کشور تحت پوشش کشت زغفران قرار گرفته است.»
به گفته سخنگوی وزارت کشاورزی افغانستان حتي در سال جاری ۲۸۰ تن پیاز زعفران برای کشاورزان توزیع شده است.
سرنوشت طلايي زعفران دردست اجراي طرح مجتمع تحقیقات گیاهان
از آنجا كه براي رونق كشاورزي وتوليدات محصولات باكيفيت نياز به تحقيقات وراه كاهرهاي نوين براي توليدات هرچه بهتروبا كيفيت تراست لذا اين مهم در زمينه زعفران نيز صادق بوده ونيازمند اين مهم است .
مدیر مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاددانشگاهی خراسان جنوبی با تاييد اين موضوع از استقرار سیستم آبیاری هوشمند زعفران در مزرعه تحقیقاتی مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی خراسان جنوبی خبر داده ومي گويد:«زعفران بهعنوان گیاهی ارزشمند و بوم سازگار در منطقه خراسان از مهمترین صادرات محصولات کشاورزی کشور محسوب میشود.»
محسن پویان مي افزايد:« در سالهای اخیر نیز خشکسالیهای متمادی و کاهش سطح زیر کشت محصولات زراعی دارای نیاز آبی بالا، باعث افزایش روبه رشد زعفران کاری بهعنوان گیاهی با نیاز آبی پایین بهویژه در استانهای خراسان رضوی و جنوبی شده است.»
مدیر مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاددانشگاهی خراسان جنوبی ادامه مي دهد«: با وجود نیاز آبی نسبتاً پایین زعفران، اعمال تنش رطوبتی بهطور مستقیم منجر به کاهش عملکرد ماده خشک و خصوصاً عملکرد اقتصادی زعفران میشود.»
ازآنجا كه کمبود رطوبت خاک از مهمترین عوامل کاهش عملکرد زعفران است و رشد بنههای این گیاه نیز بهشدت متأثر از شرایط رطوبتی و عوامل خاکزی است، لذا هرچند زعفران گیاهی مقاوم به کم آبی است اما نباید در شرایط تنش خشکی قرار گیرد.
به دليل اينكه تاثیر استفاده از سیستمهای هوشمندآبیاری در افزایش عملکرد زعفران مهم است ،به همین دلیل استفاده از سیستمهای دقیق آبیاری در زراعت زعفران علاوه بر صرفهجویی در مصرف آب، در افزایش عملکرد این گیاه ارزشمند نیز تأثیر قابلملاحظهای خواهند داشت.
مدیر مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاددانشگاهی خراسان جنوبی درتاييد اين مهم مي گويد:«در همین راستا و با توجه به اهمیت مدیریت زنجیره ارزش محصولات کشاورزی، پژوهشکده فناوری اطلاعات جهاد دانشگاهی با همکاری پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی و مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان جنوبی اقدام به نصب و راه اندازی اولین سیستم هوشمند آبیاری زعفران در خراسان جنوبی کردهاند.»
پویان مي افزايد:« این سیستم هوشمند آبیاری که به صورت پایلوت در مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان جنوبی مستقر شده است، قادر است تا با پردازش اطلاعات مربوط به رطوبت خاک و تطبیق آن با دادههای هواشناسی، در زمانی که مزرعه زعفران نیازمند آبیاری است، به طور اتوماتیک نسبت به آبیاری آن اقدام کند.»
وی ادامه مي دهد:« استفاده از این سیستم هوشمند علاوه بر بالا بردن راندمان آبیاری و جلوگیری از مواجهه گیاه با تنش خشکی اطلاعات دقیقی از نوسانات رطوبت و دمای خاک، میزان تشعشع محیط، سرعت وزش باد و دمای محیط را در اختیار کاربران قرار میدهد.»
به گفته مدیر مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاددانشگاهی خراسان جنوبی ،: توانایی دسترسی به اطلاعات و کنترل از راه دور سیستم با استفاده از امواج رادیویی و ارسال دستور از طریق کامپیوتر، تبلت، گوشیهای هوشمند و پیامک از ویژگیها منحصر به فرد این سامانه است که به علاوه امکان مانیتورینگ و مدیریت مزارع زعفران را از کیلومترها دورتر فراهم میکند.
با توجه به تلاشهای صورت گرفته توسط وزرات جهاد کشاورزی در سالهای اخیر در راستای پیاده سازی سیستمهای نوین آبیاری در زمینهای کشاورزی و از جمله مزارع زعفران، تلفیق سیستمهای نوین آبیاری با این سامانه مدرن آبیاری در زعفران میتواند سهم سرنوشت سازی در کاهش هدر رفت آب، افزایش راندمان تولید، افزایش سطح زیر کشت زعفران، بهبود درآمد زعفران کاران و افزایش ارزآوری این محصول استراتژیک در خراسان جنوبی داشته باشد.