حکایت گرفتن مهریهای که روزگاری نه میدادند و نه میگرفتند این روزها به یکی از مناقشهبرانگیزترین چالشهای اجتماعی تبدیل شده است. پیشینه دردسرهای مهریه برای مردان از زمانی آغاز شد که خانمها تصمیم گرفتند مهریهشان را بگیرند! همین مسئله برخی از مردانی که هنگام ازدواج زیر بار مهریههای نجومی رفته بودند را پشت میلههای زندان کشید.
این بار، اما ماجرای اصلی بر سر سرکش شدن افزایش قیمت سکه است. چالش این روزهای مهریه در کنار فرهنگسازی و مهریههای بالا به حکایت اوضاع و احوال اقتصادی و کاهش ارزش پول ملی بازمیگردد که سکه را بالا و بالاتر کشیده و حالا مردانی که پیش از این برای پرداخت مهریههای ۵۰۰ سکهای و بیشتر دچار مشکل میشدند حالا و با سکه حدود ۵ میلیون تومانی برای پرداخت ۱۱۰ سکه هم مشکل دارند. روی دیگر این سکه، اما زنانی هستند که مهریه حق شرعیشان محسوب میشود، اما به واسطه التهابات اقتصادی نخستین راه حلی که برای مواجهه با رشد سه برابری زندانیان مهریه طی دو سال اخیر و به خصوص رشد قابل تأمل این افراد در ماههای اخیر به ذهن دستاندرکاران میرسد چیزی نیست جز طرحهایی برای تعدیل مهریه.
از طرح همسانسازی مهریه با درآمد گرفته تا کاهش سقف مهریه تدابیری است که نتایج همفکری قوه قضائیه، ستاد دیه و مجلس بوده است. حالا هم در آخرین اقدام مجلس طرحی را در دستور کار قرار داده که مطابق آن ۱۴ سکه بهعنوان معیار محاسبه مهریه در محاکم قضایی تعیین شود. این طرح، اما موافقان و مخالفانی را در برابر خود به صف کرده است؛ موافقانی که نگران آسیبهای اجتماعی ناشی از رشد آمار زندانیان هستند و مخالفانی که در این بین به حفظ حق و حقوق زنان هم توجه دارند.
آنطور که ابوالفضل ابوترابی، عضو کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس شورای اسلامی میگوید چندین هزار نفر بهدلیل بدهی مهریه در زندان هستند به همین دلیل نمایندگان بهدنبال این هستند که با تدوین طرحی تعداد زندانیان مهریه کاهش یابد.
طرح مجلس برای کاهش مهریه خانمها
عضو کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس درباره این طرح اینگونه توضیح داده است: در این طرح پیشبینی شده رئیس دستگاه قضا میتواند با صدور مجوز برای افرادی که بهدلیل مهریه در زندان هستند بهتناسب تورم و درآمد آنها، پرداخت مهریه را تعدیل کند. همچنین در این طرح پیشبینی شده افرادی که میخواهند در آینده ازدواج کنند با توجه به شرایط فعلی ۱۴ سکه بهار آزادی را بهعنوان مهریه در نظر بگیرند که این جایگزین ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده میشود.
وی درباره نحوه دریافت این میزان مهریه در محاکم قضایی هم میگوید: اگر خانمی برای دریافت ۱۴ سکه به محاکم قضایی مراجعه کند میتواند بهطور مستقیم به اجرای احکام دادگستری مراجعه کند و فرآیند دادرسی حذف میشود و اگر مرد از پرداخت مهریه امتناع ورزد به مجازات حبس محکوم میشود.
این نماینده مجلس تأکید میکند: در این طرح ثبت مهریه بیش از ۱۴ سکه برای خانمها محفوظ است و اگر خانمی خواست جدا شود باید آن را در بخش اجرایی سازمان ثبت اسناد و املاک بهاجرا گذارد تا مرد ممنوعالخروج و از برخی خدمات اجتماعی محروم شود، اما زندانی نمیشود تا مهریه را بپردازد.
حداکثر توان پرداخت زندانیان مهریه
ریشههای طرح مجلس برای کاهش مهریه قابل پیگیری در محاکم قضایی را باید در اتفاقات چند ماه اخیر و رشد بیسابقه قیمت سکه پیدا کرد.
در شش ماهه سال جاری، تعداد محکومان مهریه، رشد ۴۰ درصدی داشته است. بحران به جایی رسید که رئیس قوه قضائیه ۱۴ مهر با صدور بخشنامهای به رؤسای کل دادگستریها دستور داد تا پروندههای مرتبط با پرداخت مهریه را به صورت خارج از نوبت و بدون تعیین وقت رسیدگی به همراه درخواست تعدیل محکومان، بررسی کنند.
دیدار هیئتی از دادستانی تهران با محکومان پرداخت مهریه در زندانهای استان تهران به ارائه پیشنهادهای متفاوت در رابطه با پرداخت مهریه منجر شد. در این دیدار، وضعیت پرداخت مهریه و مهلت تأدیه بررسی و مشخص شد: ۸۶ درصد توانایی پرداخت اقساط تا سقف ۵۰۰ هزار تومان در ماه، از ۵۰۰ تا یک میلیون ۵/۱۲ درصد و از یک میلیون به بالا نیم درصد عنوان شد و در واقع محکومان زندانی حداکثر پولی که میتوانند پرداخت کنند، یک میلیون تومان است.
معاون رئیس قوه قضائیه در رابطه با تأثیر نوسانات اقتصادی بر وضعیت پرداخت مهریه از سوی محکومان مشمول میگوید: بر اساس عرف در کشور مهریه برای اینکه ارزش خود را در سالهای پس از ازدواج حفظ کرده و زن را تأمین کند، از طریق سکه تأمین میشود. وقتی قیمت سکه عوض شد، تعادل و بعد مالی و عقد نکاح تغییر کرد. برخی از خانمها اعمال حق خواستند که همین مسئله باعث شده برخی از مردان دچار عسر و حرج شوند.
به گفته رئیس کل دادگاههای عمومی و انقلاب تهران هماکنون با افزایش قیمت سکه طلای بهار آزادی آمار پروندههای دعاوی خانواده افزایش پیدا کرده و فقط در تهران طی چهار ماه نخست امسال با افزایش ۲۶۰ درصدی پروندههای تعدیل پرداخت اقساط مهریه مواجه بودهایم. بنا بر اعلام مدیرعامل ستاد دیه کشور بر اساس آخرین آمار هماکنون ۴۱۹۰ زندانی مهریه در زندانهای کشور هستند که این رقم طی سه سال دو برابر شده است.
اسدالله جولایی مدیرعامل ستاد دیه هم در این باره گفته بود: معیار ۱۱۰ سکه که در قانون آمده است با توجه به وضعیت اقتصادی و معیشتی مردم همخوانی ندارد و به همین دلیل با همکاری نمایندگان مجلس در حال بازنگری در این موضوع هستیم.
همه اینها در کنار یکدیگر منتج به این شد که وقتی اوضاع اقتصادی از کنترل خارج شده تنها راهکار باقی مانده برای کاهش زندانیان مهریه کاهش سقف مهریه برای پیگیری قضایی تا ۱۴ سکه است.
محاسبه مهریه به نرخ زمان عقد
معصومه ابتکار معاون رئیسجمهوری در امور زنان و خانواده در واکنش به طرحهای مطروحه درباره کاهش سقف مهریه معتقد است: در بازنگری قانون مهریه باید عدالت و تعادلی که مد نظر شرع است در نظر گرفته شود چراکه مهریه پشتوانه زنان است.
به گفته وی مهریه در سنت و در موازین شرعی ما به عنوان یکی از شروط عقد و یکی از الزاماتی است که خانوادهها برای ازدواج فرزندانشان مورد توجه قرار میدهند. علاوه بر این مهریه در قرآن کریم به عنوان نشانی از صداقت همسر است و به آن صداق گفته میشود که از این زاویه مهریه یک پایه مهم برای تشکیل خانواده تلقی میشود.
معاون رئیسجمهوری در امور زنان و خانواده ضمن اظهار تأسف از رقابتها و چشم و همچشمیهای خانوادهها تأکید میکند: همین مسائل موجب شده تا مهریه شکل ناسالمی به خود بگیرد بهطوری که حتی عدد و رقم آن عجیب شده است. این موضوع در بسیاری از خانوادهها موجب شده مردان مهریههای سنگینی را بپذیرند و با مشکل مواجه شوند در حالی که اصل مهریه، انسانی و اخلاقی است، اما نحوهای که از سر ناآگاهی مورد بهرهبرداری طمعورزانه قرار میگیرد نادرست است.
معاون رئیسجمهوری در امور زنان و خانواده تأکید میکند: با توجه به اینکه زندگی مشترک برای زنان دارای سختیها و فشارهایی است، مهریه یک نوع پشتوانه است و برای زنان طرفیت دارد و در مواردی ممکن است بازدارنده باشد و مانع طلاق و سوءاستفادههای دیگر در خانواده شود؛ بنابراین برای بازنگری در مهریه باید این جنبهها را در نظر گرفت.
پیشنهاد خانم معاون در این زمینه، اما محاسبه مهریه بر مبنای قیمت سکه زمان عقد است و میگوید: در مورد مهریه صحبتهایی شده است، اما با این حال هنوز قانون تغییر نکرده است، به نظر من ایدهآلترین سطح تغییر قانون مهریه این است که باید سکه به قیمت روزی که مهریه تعیین میشود (تاریخ عقد)، داده شود. نباید تغییر قیمت سکه بار سنگینی بر دوش خانوادهها بگذارد. راهکار منطقی تغییر قوانین مهریه تعدیل آن است، چراکه تغییر شدید قیمت سکه قابل محاسبه نیست. نمیخواهم در مورد موضوع تنصیف اموال اظهارنظر کنم.
شتابزده عمل نکنیم!
علی کرد عضو کمیسیون اجتماعی مجلس، اما با محاسبه مهریه بر مبنای قیمت سکه زمان عقد مخالف است و میگوید: تعیین مهریه به منظور تضمین امنیت خانمها یکی از اصول انسانی است که نباید به راحتی از کنار آن گذشت، ضمن اینکه هر اندازه مهریه خانمها را بالاتر ببریم قطعاً ارزش اجتماعی متضمن آرامش آنها را ارتقا دادهایم، از سوی دیگر مهریه تنها اهرم فشار برای بقای خانوادهها و توجه به منزلت خانمها است.
از نگاه وی نحوه محاسبه مهریه نباید به گونهای باشد که مردها از این حق برخوردار شوند که در هر شرایطی به راحتی همسران خود را رها کرده یا طلاق دهند. کرد تأکید میکند: بیتردید محاسبه مهریه بر مبنای قیمت سکه زمان عقد با وجود مشکلات اقتصادی موجود اقدامی برخلاف منطق، قانون، وجدان و شرع است، بنابراین در کمیسیون اجتماعی باید این موضوع به گونهای مطرح شود که از جایگاه و حقوق خانمها که در رأس خانوادهها قرار دارند، دفاع شود.
این نماینده مجلس تأکید میکند: قطعاً محاسبه مهریه باید بر مبنای اقدامی کارشناسانه صورت بگیرد و نباید در این زمینه شتابزده عمل شود تا به نتیجهای منتهی شود که آرامش خانوادهها را دربر داشته باشد.
حسن لطفی دیگر عضو کمیسیون اجتماعی مجلس نیز با تأکید بر اینکه از موافقان ساماندهی مهریه است در عین حال میگوید: معتقدم باید درباره موضوع مهریه اقدامات کارشناسی شدهای انجام شود با این تفسیر که حقوق زنان هم باید در این رابطه حفظ شود و ساماندهی موضوع مهریه نباید به گونهای باشد که بهانهای برای سوءاستفادهگران شود تا افرادی که میلی به ادامه زندگی ندارند به بهانه سهل بودن پرداخت مهریه اقدام به جدایی کنند.
سلمان خدادادی رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی، اما معضل شدن مسئله مهریه را ناشی از کمکاری دستگاههای فرهنگی میداند و با انتقاد از بیتوجهی دستگاههای فرهنگی نسبت به اشاعه این فرهنگ اشتباه در کشور تأکید میکند: تاکنون نهادهای فرهنگی در این رابطه قصور داشتهاند که نتیجه آن تعیین مهریه بر مبنای سال میلادی و شمسی تولد فرد بوده است و در مقابل این بدعتگذاری اشتباه پیوسته دستگاههای فرهنگی سکوت کردهاند و حتی رسانه ملی با این سطح از کارمند و بخشهای مختلف گامی در جهت فرهنگسازی برای ممانعت از ترویج این فرهنگ برنداشته است، همچنین افراد صاحب تریبون نیز در این مورد روشنگری نکردهاند، تا جایی که در شرایط کنونی خانوادههای مذهبی هم با این مشکل مواجه شدهاند، بنابراین اشاعه این فرهنگ اشتباه در جامعه محصول بیتوجهی دستگاههای فرهنگی بوده که گریبان جامعه را گرفته است.
هیچ زنی تا زمانی که مشکل نداشته باشد مهریهاش را طلب نمیکند
مصطفی اقلیما مددکار اجتماعی، اما از ورای قانون به ماجرا نگاه میکند و میگوید: با اشاره به آمار طلاقهای توافقی و آمارهای انجمن علمی مددکاران اجتماعی ایران بیش از ۷۰ درصد طلاقها توافقی اتفاق میافتد و این در حالی است که ۷۰ درصد از زنان برای رهایی از وضعیت آشفته زندگی از حق (مهریه) خود گذشت میکنند.
از نگاه وی پیشنهاد پرداخت سکه به نرخ روز عقد از طرف مسئولان به هیچ عنوان قانونی و منطقی نیست و دولتها و مسئولان نمیتوانند دخالتی در این موضوع داشته باشند چراکه ازدواج یک قرارداد دو نفره میان زن و مرد است و آنها درباره این مسئله با یکدیگر توافق میکنند.
اقلیما معتقد است با توجه به افزایش قیمت سکه به دلیل نوسانات نرخ ارز، نرخ اقلام و هزینههای دیگر نیز افزایش داشته و زنان باید بعد از طلاق متناسب با نرخ روز مایحتاج زندگیشان را تأمین کنند. همچنین زنان مطلقه با عنایت به فضای فرهنگی جامعه با مشکلات متعددی دست و پنجه نرم میکنند و اغلب اوقات یا امکان ازدواج مجدد ندارند یا ناگزیرند با مردان مطلقه ازدواج کنند در حالی که چنین محدودیتهایی برای مردان وجود ندارد. از سوی دیگر هیچ زنی تا زمانی که مشکلی وجود نداشته باشد مهریه خود را از همسرش طلب نمیکند.