سرهنگ علی نیک‌نفس *
باج افزار‌ها، بدافزار‌هایی هستند که با رمز کردن اطلاعات، سیستم‌های عامل، فولدر‌ها و... دسترسی کاربران را به اطلاعات مهم سلب یا محدود کرده و در ازای ایجاد دسترسی مجدد، از آنها درخواست وجه می‌کنند. رمزنگاری در این نوع از باج افزار‌ها اغلب بر اساس الگوریتم‌های خاص نا‌متقارن صورت گرفته و تنها با در دست داشتن کلید رمزگشایی یکتا می‌توان به محتوای آن دسترسی پیدا کرد. هدف اصلی بیشتر باجافزارها کسب منافع مالی است. باج‌گیر‌ها معمولاً بعد از اینکه وجه درخواستی را دریافت کنند اقدام به ارائه کلید رمز کرده و به رفع محدودیت‌های ایجاد شده می‌پردازند. هرچند تضمینی برای عدم باج‌گیری در روز‌های آینده وجود نخواهد داشت.
این باج افزار‌ها با استفاده از کلید‌های قدرتمند اقدام به رمزگذاری پیچیده فایل‌ها می‌کنند که باعث می‌شود فایل‌ها بدون کلید هرگز باز نشوند. گاهی سرعت انتشار باج افزار‌ها به قدری بالاست که حتی آنتی ویروس‌ها نیز قادر به شناسایی باج‌گیر‌های جدید نبوده و مرتب باید بروزرسانی شده تا بتوانند باج افزار‌های جدید را شناسایی و از فعالیت آنها جلوگیری کنند. به‌علاوه حتی در صورت شناسایی و پاک‌سازی باج‌افزار لزوماً دسترسی به اطلاعات رمز شده توسط آنها ممکن نیست، در نتیجه مقابله با باج افزار‌ها کمی سخت و پیچیده است.
اینکه بگوییم، چون سیستم ما دارای آنتی ویروس است، بنابراین گرفتار باج افزار‌ها نخواهیم شد، اشتباه است، چون مرتب و به صورت روزانه باج‌افزار‌هایی جدید طراحی و منتشر می‌شوند، لذا داشتن آنتی ویروسی قدرتمند و بروز، فقط می‌تواند تا حدودی از فعالیت آنها جلوگیری کند؛ لذا تنها داشتن آنتی ویروس کافی نیست و برای در امان ماندن از آسیب باجافزارها باید نکاتی به ظاهر کوچک را در نظر داشت تا بتوان از تهدیدات باج افزار‌ها در امان ماند.
برای یک باج افزار، ورود به سیستم قربانی بسیار مهم است و اگر یک باج افزار به سیستم قربانی راه پیدا کرد به راحتی می‌تواند اهداف مجرمانه خود را عملی کند.
این باج افزار‌ها به محض ورود به سیستم قربانیان اقدام به ذخیره مجدد فایل‌ها و فولدر‌ها به صورت رمز شده و بر اساس برنامه از قبل طراحی شده می‌کند. طراحان این بدافزارها معمولاً به دنبال فایل‌هایی با پسوند
pdf. xls. ppt. txt. py. jpg. odb. dbf. md. js. pl. هستند و پس از جمع‌آوری اطلاعات مورد نیاز اقدام به رمزگذاری اختصاصی برای آنها کرده و با ارسال پیغامی مبنی بر درخواست باج و اعلام شماره حساب در مدت زمانی خاص دسترسی‌های کاربر را محدود می‌کند.
شرکت‌ها، سازمان‌ها، ارگان‌های دولتی و خصوصی از جمله مهمترین اهداف باج افزار نویسان بوده و مجرمان سعی دارند با این کار سود بیشتری داشته باشند. ارزش بالای اطلاعات رمز شده گاهی باعث می‌شود قربانی چاره‌ای جز واریز وجه به حساب باج‌گیران نداشته باشد که البته در بسیاری از موارد حتی واریز باج نیز ضامن بازیابی اطلاعات نخواهد بود.
روش‌های متفاوت مجرمان برای آلوده کردن سیستم‌های هدف هم به این شرح است. یکی از مهمترین روش‌های آلودگی، اتصال تجهیزات جانبی آلوده (فلش مموری و...) به سیستم‌ها و دستگاه‌های هوشمند است. در این روش به محض اتصال تجهیزات، فایل‌های exe موجود اقدام به اجرا و آلوده کردن سیستم هدف می‌کنند.
عدم بازدید از صفحات و وب سایت‌های آلوده، دانلود و اجرای نرم‌افزار‌های مشکوک و فایل‌های آلوده بسیار مهم است. برخی از باج افزار‌ها در هنگام بازدید از صفحات غیرمجاز، غیر‌اخلاقی و فریبنده به سیستم قربانی نفوذ کرده و اهداف مجرمانه خود را دنبال می‌کنند.
دانلود و اجرا کردن فایل‌های آلوده که به نامه‌های الکترونیک ضمیمه شده‌اند یا کلیک کردن روی لینک‌های کوتاه و ارائه شده در شبکه‌های اجتماعی یا دانلود برنامه‌های مختلف از منابع نا‌معتبر از دیگر راه‌های نفوذ باج افزار به سیستم‌های قربانیان است.
همواره مجرمان سایبری برای عملی کردن اهداف مجرمانه خود، از جملات جذاب و اغوا کننده و شیوه‌های مختلف مهندسی اجتماعی استفاده می‌کنند. بنابراین در صورت مواجهه با هر درخواست مشکوک ضمن اطلاع‌رسانی به مسئولان مربوطه از انجام خواسته‌های آنان خودداری کنید.
برخی از راه‌های مقابله با باج افزار‌ها هم به این شرح است. بدافزارها دارای الگوریتم‌های پیچیده‌ای هستند و در حال حاضر برای جلوگیری از آنها راهکار قطعی وجود ندارد و فقط در مواردی خاص ابزار‌هایی تهیه شده که در حد مطمئنی نیستند. شاید بهترین راه، همان اقدامات پیشگیرانه‌ای است که در ظاهر کوچک به نظر رسیده، اما در عمل بسیار مهم و حیاتی هستند.
یکی از مهمترین اقدامات قبل از آلودگی به باجافزارها، نصب آنتی‌ویروس‌ها، ضد بدافزارها، فعال کردن فایروال و پیکر‌بندی مناسب سیستم‌های کامپیوتری است. البته باید همواره نسبت به بروز رسانی آنها اقدامات لازم صورت گرفته تا بتوانند از نفوذ بدافزار‌های جدید جلوگیری کنند.
فعالیت صحیح در فضای مجازی و عدم مراجعه به سایت‌های نامطمئن و عدم کلیک روی لینک‌های نا‌معتبر یکی از مهمترین مواردی است که می‌تواند امنیت سایبری کاربران را بالا برده و از سوءاستفاده‌های احتمالی جلوگیری کند.
باید بدانید که انتقال بدافزارها از طریق فلش مموری‌ها بسیار آسان و رایج است. از آنجایی که امروزه بسیاری از کاربران برای انتقال فایل‌ها و داده‌های خود از فلش مموری استفاده کرده و آنها را به سیستم‌های مختلف متصل می‌کنند، لذا امکان آلودگی این ابزار بسیار بالا بوده و می‌تواند زمینه انتقال ویروس‌ها و بدافزارها را فراهم کند. بنابراین حین و بعد از اتصال این ابزار به سیستم‌های مختلف باید نسبت به ویروس‌کشی توسط آنتی‌ویروس‌های معتبر و بروز اقدام کنید.
در بسیاری از مواقع در مورد باج افزار‌ها حتی بعد از پرداخت وجه مورد نظر امکان دسترسی به اطلاعات رمز شده نیز وجود ندارد. بنابراین کاربران عزیز، تهیه نسخه پشتیبان به صورت منظم و مدون در بازه‌های زمانی مستمر از اطلاعات کاری و حساس را مدنظر قرار داده تا در مواقع بحرانی بتوان این اطلاعات را بازیابی کرد.
استفاده از مرورگر‌های معتبر و امن در این موارد بسیار مهم است. نصب مرورگر مناسب از منابع اصلی و همچنین بروز رسانی مناسب و مداوم آنها، راهکاری در جهت پیشگیری از آلودگی به بدافزار‌های آنلاین است.
اگر کامپیوتر شما از طریق باج‌افزار قفل شده باشد، به هیچ وجه پولی را به حساب افراد باج‌گیر واریز نکنید؛ چراکه حتی اگر آنها قفل کامپیوتر شما را باز کنند، پس از مدتی دوباره از شما باج‌گیری و کامپیوتر شما را قفل می‌کنند. بنابراین در اسرع وقت مراتب را از طریق سایت پلیس فتا به آدرس www.cyberpolice. ir با همکاران بنده در پلیس فتا در میان بگذارید. بر اساس ماده ۷۳۸ قانون مجازات اسلامی در موضوع جرائم رایانه‌ای، هرکس به طور غیرمجاز با اعمالی از قبیل: مخفی کردن داده‌ها، تغییر گذر واژه یا رمزنگاری داده‌ها مانع دسترسی اشخاص مجاز به داده‌ها یا سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی شود باید در مقابل مقام قضایی پاسخگوی اعمال مجرمانه خود باشد.
* رئیس مرکز تشخیص و پیشگیری از جرائم سایبری پلیس فتا
