عليرضا دهلوي
بازار مالزي براي استفاده از شركت‌هاي ايراني مناسب است، ولي متأسفانه اين امر براي اكثر شركت‌هاي ما ناشناخته است. امسال مذاكراتي با مؤسسه‌هاي مشاوره بين‌المللي انجام شده كه وظيفه آنها تسهيل فرآيند انتشار صكوك در مالزي و لوكزامبورگ بود. البته موانعي هم در اجرا به دليل نداشتن تجربه كافي وجود دارد كه نسبت به رفع آنها مي‌توانيم اميدوار باشيم.
قابل ذكر است در حوزه اروپا نيز لوكزامبورگ بازار قوي صكوك را در اختيار دارد. لوكزامبورگ يك بازار جداگانه‌اي تحت‌عنوان بازار مالي - اسلامي (صكوك) ايجاد كرده كه هم براي مسلمانان و هم غيرمسلمانان قابليت خريد و فروش در آن مهيا است.
ولي طبيعتاً بخشي از مسلمان‌ها در ابزار غيراسلامي سرمايه‌گذاري نمي‌كنند، چون در بسياري از آنها ربا وجود دارد. بنابر اين در حوزه اروپا از فقهاي شريعت استفاده كرده‌اند تا بتوانند بازار مالي اسلامي قدرتمندي را در كشورهاي خود راه بيندازند.
انگليس نيز برنامه بلندمدت دارد كه بازار مالي اسلامي جهان را به درون خود منتقل كند. يعني وضعيت را به‌گونه‌اي كند كه مسلمان‌ها براي سرمايه‌گذاري در صكوك از بازار لندن اقدام به خريد و سرمايه‌گذاري در صكوك بكنند.
سود ثابتي نبايد باشد
درباره تفاوت‌هاي اوراق مشاركت و صكوك مي‌توان گفت كه اوراق مشاركت يك نوع صكوك است كه براساس عقود مشاركتي تدوين شده است، ولي صكوك انواع مختلفي از عقود مانند اجاره، مرابحه و مضاربه را شامل مي‌شود كه تفاوت‌هايي با يكديگر دارند. مثل آنكه اوراق مشاركت نرخ سود متغير دارد، ولي در طرف مقابل برخي از صكوك مثل اجاره و مرابحه نرخ سود ثابت دارد.
اوراق مشاركت يك نوع صكوك است، ولي اوراق مشاركتي كه براساس عقد مشاركت است و با صكوك مضاربه كه براساس عقد مضاربه است، متفاوت است. البته مضاربه يكي از انواع عقود مشاركتي است، اما نوع قراردادها در اين صكوك با هم متفاوت است و در نتيجه طراحي آنها متفاوت از يكديگر خواهد بود.
احكام شرعي هر يك با يكديگر متفاوتند و در واقع اين صكوك مشكل شرعي ندارد؛ مثلاً در صكوك اجاره سرمايه‌گذار صاحب قسمتي از دارايي مي‌شود، ولي در اوراق مشاركت سرمايه‌گذار با سايران در دارايي موضوع اوراق شريك مي‌شود.
در اوراق مشاركت چيزي به نام سود ثابت نبايد وجود داشته باشد، اما عملاً اگر سود ثابت پرداخت شده متأسفانه انحراف از قانون صورت گرفته است و نبايد به اين شكل باشد.
ولي در خيلي از موارد نرخ واقعي مشاركت همان بوده كه در ابتدا به هنگام خريد به مشتري گفته شده است. نهاد ناظر بايد نظارت كامل داشته باشد كه سود واقعي مدنظر گرفته و پرداخت شود و در همه موارد نمي‌توان گفت كه انحراف در تعيين سود اوراق مشاركت وجود داشته است.
نقدشوندگي براي سرمايه‌گذار
در خصوص سفته‌بازي در بورس، مي‌توان از تعبير ديگري تحت‌عنوان بورس‌بازي استفاده كنيم و اين بورس‌بازي مي‌تواند دو بُعد منفي و مثبت در بازار سرمايه ايفا كند. بُعد منفي آن است كه بخشي از سرمايه‌گذاران با يكديگر تباني كنند كه خريد و فروش صوري و غيرواقعي انجام شود تا قيمت آن سهم بالا و پايين بشود كه اين كاملاً مخرب است و سازمان بورس موظف است كه از آن جلوگيري كند.
اما بُعد مثبت آن ورود نقدينگي به بازار بورس به منظور افزايش نقدشوندگي محصولات است.
نقدشوندگي بسيار مهم است، زيرا سرمايه‌گذاري كه در بورس ابزاري را مي‌خرد اگر نقدشوندگي نداشته باشد در واقع نمي‌تواند دوباره پولش را پس بگيرد. بنابراين بُعد مثبت سفته‌بازي و بورس‌بازي مي‌تواند در اينجا كمك كند و با ايجاد نقدشوندگي اطمينان خاطر را براي سرمايه‌گذار به وجود بياورد.
بنابراين سرمايه‌گذار در بازار سرمايه مي‌تواند براساس مباني شرعي سهم يا صكوك خود را قبل از سررسيد به شخص ثالثي واگذار كند و اين نوع قابليت نقدشوندگي مزيت محسوب مي‌شود، زيرا نقدشوندگي را براي سرمايه‌گذار در پي دارد. در حال حاضر بازار صكوك در ايران مسير طولاني را تا رسيدن به نقطه مطلوب پيش‌رو دارد. البته اقدامات بسيار خوب و قابل توجهي انجام شده است. در اين حوزه يكي از نقاط اصلي، فراهم آوردن تنوع لازم كافي و تعميق بازار صكوك ايران است كه اين مسئله نيازمند ارائه آموزش و فرهنگسازي براي شركت‌هاي مختلف است.
